Үзэл бодол
Ч.Даваабаяр: Сан бол өсөж үржиж байх ёстой. Сайд, засаг даргын мэдлийн төсөв биш...

Баялаг бүтээгчдийг дэмжих холбооноос зохион байгуулдаг "Жижиг, дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэгчдийн форум-2019" хоёр дахь жилдээ "Тогтвортой хөгжлийг хангахад жижиг, дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэгчдийн оролцоо" сэдвийн хүрээнд энэ сарын 26-ний өдөр зохион байгуулагдахаар товлогдсон. Энэ хүрээнд “Баялаг бүтээгчдийг дэмжих холбоо”-ны ерөнхийлөгч Ч.Даваабаяраас зарим зүйлийг тодрууллаа.
"Жижиг, дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэгчдийн форумыг танай холбоо 2 дахь удаа гаа зохион байгуулах гэж байна. Үүний гол шалтгаан нь юу вэ?
2018 оны эцсийн байдлаар Үндэсний Статистикийн Хороо (ҮСХ)-ны Бизнес регистрийн санд бүртгэлтэй 150 мянга орчим аж ахуйн нэгжээс, 83,086 аж ахуйн нэгж буюу 80 шахам хувийг Жижиг дунд үйлдвэрлэл эрхэлдэг аж ахуйн нэгж эзэлдэг бөгөөд энэ салбарт 800 гаруй мянган хүн ажиллаж, амжиргаагаа залгуулж байна. “Баялаг бүтээгчдийг дэмжих холбоо” 2018 онд "Жижиг дунд үйлдвэр үйлчилгээ эрхлэгчийн форум 2018"–ийг нийслэл болон орон нутгийн 400 орчим төлөөлөгчдийг оролцуулан анх удаа зохион байгуулсан. Энэхүү форумаар баялаг бүтээгчид, УИХ-ын гишүүд, төр, засгийн төрөл бүрийн түвшингийн шийдвэр гаргагчдыг нэг дор цуглуулж, баялаг бүтээгчдийн өмнө тулгамдсан олон асуудлуудыг хэлэлцэж, тэдний санал санаачлага, өмнө нь тулгарч буй саад, бэрхшээлийг шийдвэр гаргагч нарт хүргэсэн юм.
Түүний дотор жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих сангийн мөнгө “жинхэнэ” баялаг бүтээгч нарт олдохгүй байна гэдэг асуудлыг хамгийн хурцаар тавьсны үр дүнд ЖДҮ-ийг дэмжих сангийн хөрөнгийг баялаг бүтээгчдэд хуваарилах талаар тодорхой ахиц дэвшил гарсан.
2007 онд баталсан “Жижиг, дунд үйлдвэрийн тухай” хуулийг шинэчлэн найруулж, “Жижиг, дунд үйлдвэр, үйлчилгээг дэмжих тухай” хуулийг энэ оны 6 дугаар сарын 6-нд УИХ батлан гаргалаа. Гэвч, манай улсын жижиг, дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээний аж ахуйн нэгжийн 88% нь 1-10 хүртэлх тооны ажиллагсадтай, 9,6% нь 10-50 хүртэлх тооны ажиллагсадтай, үлдсэн 1,8% нь 50 болон түүнээс олон тооны ажиллагсадтай байгаа судалгаа байдаг.
Энэ байдал үндэсний жижиг, дунд үйлдвэрлэгчийн өмнө санхүүжилт, зээлийн асуудлаа шийдвэрлэх, бүтээгдэхүүнээ борлуулах тогтвортой, найдвартай дотоодын зах зээлтэй болж зах зээлээ хамгаалах, ажиллах хүчнээ сонгож бэлтгэх, сургалт явуулах, ажлын байр шинээр бий болгох, техник, технологио шинэчлэх, төрийн үйлчилгээний хүнд суртал, авилга, хээл хахуулыг даван туулах зэрэг саад бэрхшээл, хүндрэл бий болгож байгаа тухай энэ салбарын бизнес эрхлэгчид олон хэлбэрээр санаа бодлоо илэрхийлж байна. Тухайлбал импортын бараа хүч түрэн орж ирж буй өнөөгийн нөхцөлд жижиг дунд үйлдвэрлэгчид зах зээл дээр оршин тогтноход хүндрэлтэй, орон зай нь улам бүр хумигдсаар байгаа юм. Импортын бараа бүтээгдэхүүн монголын зах зээлд гаальтай, “гаальгүй” хэлбэрээр чөлөөтэй орж ирж байгаа тохиолдолд үндэсний ЖДҮ хөгжинө гэж бодохын ч хэрэггүй. Өдрийн зээл аваад явж байгаа жижиг бизнес эрхлэгчид зээлийн хүүгээс гадна төрийн хүнд суртал, хүний нөөцийн бодлого алдагдсантай холбоотой Монголд ажиллахаас илүү гадаадад гарч ажиллах сонирхолтой болсон. Тухайлбал, БНСУ руу 3 сарын жуулчлалын визтэй гарч тэндээ үлдэж “хараар” ажиллах эрмэлзлэл их болсон зэрэг асуудлыг өнгөрсөн жилийн форумаар хөндөн тавьсан боловч шийдэгдээгүй байгаа тул энэ удаагийн форумыг зохион байгуулах шаардлагатай гэж манай холбоо үзсэн.
Баялаг бүтээгчид сүүлийн 30 гаруй жилийн турш жилийн 30 хүртэл % ийн хүүтэй зээлээр бизнес хийх гэж зовж явна.
Жил бүр Монгол улсын эдийн засгийн чуулган хэмээх томоохон арга хэмжээ болдог. Энэ форум та бүхний асуудлыг давхар хөндөх учиртай гэж харж байна?
Мэдээж таны хэлснээр “Эдийн засгийн чуулган” хэмээх маш том арга хэмжээ жил бүр зохион байгуулагддаг ч ЖДҮ эрхлэгчдийн өмнө бий болсон хүндрэл, саад бэрхшээлийн асуудлыг хөндөж хэлэлцдэггүй.. Өөрөөр хэлбэл ЖДҮ үйлчилгээний салбарын хөгжлийн талаар огт яригддаггүй гэсэн үг. Цаашлаад ЖДҮ форумыг ивээн тэтгэх байгуулага ч олддоггүй. Ийм өнчин өрөөсөн хамгийн хүнд зовлон зүтгүүр дунд явж ирсэн ХӨГЖДӨГГҮЙ өр зээлэндээ баригдсан салбар. Монгол хүний тэвчээр үнэхээр гайхалтай юм даа. Ер нь бол бид /баялаг бүтээгчид/ сүүлийн 30 гаруй жилийн турш жилийн 30 хүртэл % ийн хүүтэй зээлээр бизнес хийх гэж зовж явна. Ийм тохиолдол дэлхийд хаа ч байдаггүй ховорхон юм билээ. Эцсийн эцэст манай Монголын ард түмэн ШУДАРГА ЁСЫГ их хүсэмжилж байна.
ЖДҮ сангаас шат шатандаа давуу эрхээ ашиглан жинхэнэ бизнес эрхлэгчдэд хүрэх ёстой хувиас урьдчилж хүртэж байгаа тохиолдлыг хэрхэн харж байна?
Үнэхээр жижиг дунд үйлдвэрлэгчдэд очих ёстой төрийн санхүүгийн дэмжлэгийг баялаг бүтээгчдэд хүртээхгүй байна. Мөн тэдний үр хүүхэд төрийн сангийн зээлээр сурах боломжийг авч чадахгүй, жирийн ард түмний хүүхдүүд хувийн сургуульд сурч, ломбардны хүүнд мөлжүүлж хүүнээс хүү, ломбарднаас ломбардан дунд амьдарч байгааг олон нийтийн сүлжээнээс харж байгаа байх. Сүүлийн үед УИХ-ын гишүүд олон нийтийн сүлжээг гарамгай ашиглаж улс төрөө хийдэг болсон шүү дээ. Тэд мэдээлэлд ойрхон байгаагаа ашиглаж ЖДҮ эрхлэгчдийн хөрөнгө оруулалтаас хумсалж, цаашлаад ард түмний үр хүүхдийн сурч боловсрох боломжоос нь хулгайлсаар байна.
Энэ бол УИХ-ын гишүүд олуулаа бүлэглэн үйлдсэн баримттай “Хулгай” юм.
Энэ хулгай өнгөрсөн жил болсон манай форумын үр дүнд илэрч нийгмийг шоконд оруулж нийт монголчууд тэр тусмаа гадаадад амьдардаг монголчууд бүх нийтээрээ жигшин зэвүүцэж "ЖДҮ эрхлэгчдэд тохиолдсон хар өдрүүд" гэж нэрлэн жил бүр яг энэ өдөр ЖДҮ эрхлэгчдэд тохиолдож буй саад бэрхшээлээ тогтмол сануулж форумаа бид "Тогтвортой хөгжлийг хангахад ЖДҮ оролцоо" сэдвийн дор өргөн хүрээг хамруулж зохион байгуулж байхаар “Баялаг бүтээгчдийг дэмжих холбоо”-ны Удирдах зөвлөлийн хурлаар шийдвэрлэсэн. Энэ дагуу тус форумыг энэ сарын 26-ны өдөр 2 дахь жилдээ зохион байгуулахаар болоод байгаа юм.
“ЖДҮ сангаас УИХ-ын нэр бүхий гишүүд, мөн сангийн ажилтнууд давуу эрхээ ашиглан зээл авч төрөл садандаа зээл олгуулсан асуудал өнөөдөр ч дуусгавар болоогүй байна. Танай холбоо энэ асуудалд ямар байр сууринаас хандаж байгаа вэ?
Энэ асуудал олон нийтэд ил болоод 1 жилийн ойн дээрээ ирж байна. Энэ бол Баялаг бүтээгч бид нарын боломжийг хулгайлсан мэдээлэл нийгэмд цацагдаж бид ямар хүнд итгэж саналаа өгсөнөө таньж, мэдэж авсан явдал байлаа. Нэг талаар сайн ч нөгөө талаар урд нь дурдсанчлан “хар өдрүүд” үргэжилсээр байгаа юм. Бид хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд болон хуулийн фермүүд, “Бид уучлахгүй” хөдөлгөөн, судлаач эрдэмтэдтэй хамтран дээрх алдагдсан боломжийг ажил хэрэг болгох талаар ярилцаж нэгдэн өнөөдрийг хүртэл тэмцэж ирсэн. Одоо ч үргэлжлүүлэн тэмцсээр байна. Жижиг дунд үйлдвэрлэл үйлчилгээ эрхлэгчдийн алдагдсан боломжийг эргэж нөхөж авахад цаг хугацаа алдсаар байгаа нь бидний санааг зовоож байна.. Учир нь бизнест цаг хугацаа алтнаас ч илүү үнэтэй. Их хурлын зарим гишүүд болон гүйцэтгэх засаглалын тодорхой гишүүд тус бүр ЖДҮ сангаас 950 саяын хөнгөлттэй зээлийг хавтгайруулан авсан. Бяцхан тооцоо хийхэд 1 гишүүн 950 саяар зээл авсан гэж бодоход 100-аад бичил болон жижиг аж ахуй нэгжийн зээлийг ганцаараа авсан байгаа юм. Мөн наад зах нь 500-1000 ажлын байр шинээр бий болох ёстой байсан. Үүнийг л алдагдсан боломж гээд байгаа юм шүү дээ. Өрхийн болон бичил үйлдвэрлэгч нар 5-20 саяын хооронд л ихэвчлэн зээл хүсдэг. Жирийн иргэд, хөндлөнгийн шинжээч нарын хардаж байгаагаар ямар нэг компаниар дамжуулан ЖДҮ сангаас мөнгө авч банк бус санхүүгийн байгууллага, ломбардуудаар дамжаад мөнгө хүүлэлт явагдаж далд эдийн засаг цэцэглэж байгааг дурдаж байсан. Ийм магадлал их бий. Ямартай ч энэ асуудлыг хууль хяналтын байгууллага шалгаж байгаа гэдэгт итгэж байна.
Та бүхний тэмцэл тодорхой үр дүнд хүрсэн үү?
Бидний өнгөрсөн хугацааны тэмцлийн үр дүнд 2019 оноос төсөл сонгон шалгаруулалтыг 4 үе шаттайгаар онооны системээр үнэлж, хороо, дэд хороо нь төсөл сонгон шалгаруулах үнэлэх үйл явцыг цахимаар болон олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр нээлттэй ил тод зохион байгуулж байгаа нь сайшаалтай байна. Яагаад ингэж хийж байгаа вэ? гэвэл сайндаа ч биш 2019 оны Хүнс хөдөө аж ахуй хөнгөн үйлдвэрийн яамны сайдын А-119 тушаалаар Төрийн өндөр албан тушаалтан түүний гэр бүлийн гишүүд хувь эзэмшдэг бол ЖДҮ эрхлэгчийн төслийг хүлээн авахгүй байхаар журамласан. Мөн тухайн төслийг сан болон аймаг ЖДҮ асуудал хариуцсан байгууллагад нэгэн зэрэг ирүүлсэн бол төслийг хүлээн авахгүй, мөн бусад сангуудад зээлтэй бол мөн зээл олгохгүй гэх мэт олон заалтууд орсон нь сайшаалтай юм.
Энэ хуулинд анх удаа хөтөлбөрийг 5 жилийн хугацаатай баталж хэрэгжүүлэхээр хуульчлаад байгаа юм. Шинэ хуулинд зорилго, зорилтыг тодорхой болгосон. Хуучин 2007 оны хуулийн зорилго нь тунхаг төдий байсан бол энэ удаагийн хуулинд зорилго болон зорилтыг ялгаж нарийвчилсан онцлогтой. Энд үйлдвэрийг төрөлжүүлэн хөгжүүлэх, өрсөлдөх чадварыг сайжруулах, ажлын байрыг нэмэгдүүлэх, ЖДҮ эрхлэгчдийн улс орны эдийн засагт эзлэх хувийг дээшлүүлэх зэргээр заасан боловч харин ДОТООДЫН ЗАХ ЗЭЭЛИЙГ ХАМГААЛАХ гэсэн нэр томъёо ороогүй нь харамсалтай. Баялаг бүтээгчдэд хэрэгтэй хамгийн чухал заалт байсан. Кластераар бүсчлэн хөгжүүлэх чиглэлийг засгийн газар батлахаар хуульчлагдсан нь шинэлэг зүйл байлаа.
ЖДҮ эрхлэгчдийг дэмжих зээлийг сангаар дамжуулан олгох нь зүйтэй юу?
ЖДҮ-ийг хөгжүүлэх сангаас олгож буй төрийн онцгой хөнгөлөлт бүхий зээлийг ямар нэг сайд, засаг дарга сангаар дамжуулан олгох нь буруу. Ямар нэг сайд, аймаг сумдын засаг дарга нар зээлийн асуудлыг шийдэж байгаа тохиолдолд зээл зорилтод бүлэгтээ очиж чадахгүй. Үүнийг баялаг бүтээгчид байнга хэлж, сануулсаар ирсэн. Сангийн мөнгийг 100 хувь банкаар олгох нь зүйтэй. Манай улсад үйлчилж байгаа жижиг дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх сан, батлан даалтын сангууд япон туршлагаар манай улсад хэрэгждэг. Гэвч япончууд дүрэм журмаа сайн баримталдаг ёс суртахуун өндөртэй байдаг учир зөв хэрэгждэг бол манайд эсрэгээрээ сайд дарга нар 3 хувийн хүүтэй онцгой хөнгөлөлттэй зээлийг авч буруу хэрэгжиж байгаа нь монголд тохирохгүй гэдгийг батлаад байгаа юм. Тухайлбал “Жайка” ОУ-ын байгууллага 10 жилийн турш 280 тэрбумын төслийг манай улсад ЖДҮ салбарт амжилттай хэрэгжүүлсэн бэлэн туршлага байна. Энэ зээл бүгд банкаар дамжин олгогддог. Зээлийн хэмжээг нэмэх, хугацаагааг сунгах, зээлийн хүүг буулгах чиглэл дээр “Жайка” тогтмол ажилладаг. Манай банк санхүүгийн байгууллага дэлхийд байхгүй өндөр хүүгээр зээл олгодог гэдэг боловч жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих сангийн жилийн 3 хувийн хүүтэй хөнгөлөлттэй зээлийг ард иргэддээ шударгаар олгоод явдагсан бол дэлхийд хамгийн бага хүүтэй зээл олгодог улс болж болохоор харагдаж байна.
Гэтэл манай улсад өндөр хүүтэйг нь аж ахуй нэгж, жирийн иргэд, хамгийн бага хүүтэйг нь дарга сайд нар авч байгаа нь шудрага ёс нийгэмд үгүйлэгдэж байгааг батлан харуулж байна.
Том үйлдвэрийг дагаж ЖДҮ хөгжиж ЖДҮ-г дагаж өрхийн үйлдвэрлэл хөгждөг тогтолцоотой. Сан бол өсөн үржиж байх ёстой. Сайд, засаг даргын мэдлийн төсөв биш. ЖДҮ сангийн онцгой хөнгөлттэй зээлийг дагасан шударга бус үйлдлүүд нийслэлд төдийгүй аймаг суманд хүртэл гарч байгааг АТГ-ын олон нийттэй харилцах зөвлөлөөс саяхан мэдээлэлээ. Сум хөгжүүлэх сангаас олгож байгаа зээл нь 3 хүртэл хувиар 36 сарын хугацаатай олгогддог онцгой хөнгөлттэй зээл юм. Одоогийн байдлаар энэ сангаар 100-аад тэрбум төгрөг эргэлддэг байх ёстой. Мөн Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангаар дамжуулан иргэдэд 10 хүртэл сая төгрөг ААН-д 20 сая хүртэл төгрөгийг банкинд хадгалуулж байгаа хадгаламжийн хүүнээс багаар өгөхөөр журамласан байдаг. Цаашлаад орон нутгийн хөгжлийн сан гээд иргэд тогтвор суурьшилтай амьдрах орчин нөхцөлийг бүрдүүлэхэд чиглэгддэг сан хүртэл байдаг. Ийм сайхан боломжууд байсаар байхад ажилгүй орлогогүй иргэд аргагүйн эрхэнд гадаадад гарч ажиллаж эрүүл мэндээ алдсаар байна. Мөн АЖИЛГҮЙДЭЛ, ЯДУУРАЛ өссөөр....
Олон улсын жишгээс харахад ЖДҮ-ийг дэмжих зээлийг хэрхэн олгодог вэ?
Нодлин ОХУ ийн ерөнхийлөгч Владимир Путин ядуу хүмүүст зориулсан банк байгуулах тогтоолд гарын үсэг зурсан. Путины энэ шийдвэр нь Дэн Сяопины тухайн үед хэрэглэсэн аргыг санагдуулж байгааг судлаачид хэлж байсан. Өмнө нь хятадад 300 сая хүнд барьцаагүй,хүүгүй зээл өгч байж. Энэ нь манайхаар бол ЖДҮ-ийн зээл юм. Ийм хэлбэрийн зээлийг манай орны ЖДҮ эрхлэгчдэд олгох нь ажлын байрыг олноор бий болгож ажилгүйдэл, ядуурлыг бууруулах шинэ боломжийг бий болгоно.
Одоо бид бүгд Неолиберал эрин үед амьдарч байна. Чөлөөт /зохицуулалтгүй/ эдийн засгийн системд бүтээгдсэн эд баялаг үргэлж тэгш бус хувиарлагддаг гэдгийг судлаачид аль хэдийнээ тогтоосон.
Улс орны эдийн засаг улс төр мухардалд орох үед хөгжлийнх нь гарцийг зөв тодорхойлох нь чухал. “Чөлөөт худалдаа” хэмээх нэрийн дор орж ирж буй гадаад орны эдийн засгийн довтолгооноос дотоодын үйлдвэрлэл болоод зах зээлээ хамгаалах /протекнист/ төрийн бодлого явуулах нь хөгжлийн гарцын тулгуур асуудлын нэг юм. Товчдоо бол цөөн тооны баячууд олгиархуудын үе залгамжилсан улс төрийн засаглалтай, тэдний хяналтанд байдаг хөдөө аж ахуй уул уурхай давамгайлсан хоцрогдсон бүтэц бүхий эдийн засагтай тэгш бус байдлын ялгаа хэт ихтэй орчин үеийн неофеодалын нийгмийг бий болгож үе улиран сонгогдох засаглалын тогтолцоотой болох гэж оролдож байгааг нийтээрээ эсэргүүцэж байна.
Энэ удаагийн форумын зорилго юу вэ?
Энэ удаагийн форумд ЖДҮ-ийн хууль шинэчлэгдэн батлагдаж түүнийг дагаж гаргах журмын төсөлд ЖДҮ эрхлэгчид өөрсдийн эрх ашиг, саналаа тусгуулах зорилготой юм. Учир нь бид 2008 онд Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг болох “Жижиг, дунд үйлдвэрийн газар”-тай болж байсан түүхтэй. Түүнээс хойш 11 жилийн дараа дахин тус агентлагийг байгуулах гэж байна. 2 дахь удаагаа агентлаг байгуулагдаж байгаа учраас энэ агентлаг ЖДҮ эрхлэгчийн хууль эрх зүйн асуудлыг сайжруулсан, дотоодын зах зээлийг хамгаалсан байхыг хүсч байна. Жижиг дундыг дэмжихэд 2 арга байдаг.
Нэг нь санхүүгийн арга, хоёр дахь нь санхүүгийн бус арга. Энэ 2 аргийг хослуулан дэмжиж байж амжилтанд хүрнэ. Энэ амжилтын төлөө баялаг бүтээгчид бид шинэ агентлагтайгаа гар нийлэн ажиллахад бэлэн байна. Засгийн газар болон салбарын яамнаас гарах журмууд дээр манай холбооны төлөөлөл орж ажиллах албан хүсэлтээ явуулсан боловч одоогоор тодорхой хариу ирээгүй байна. Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжиж хөдөлмөрийн насны хүн амын эдийн засгийн идэвхитэй байдлыг 66 хувьд ажилгүйдлын түвшинг 6 хувьд хүргэнэ гэж МУ-ын хөгжлийн үзэл баримтлал 2030-д тусгасан боловч одоогийн байдлаар ажилгүйдлийн түвшин 10,1 хувьд хүрч нэмэгдсэн. Ажилгүйдэл, ядуурал өссөөр, бидний гадаад өр зээл нэмэгдсээр байгааг сануулж байгаа юм.
Монгол Улсын засгийн газрын 2016-2020 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт тусгагдсан “импортыг орлох 100 нэр төрлийн бүтээгдэхүүн”-ийг дотооддоо үйлдвэрлэдэг улс болно гэсэн зорилт үндсэндээ биелэсэнгүй
Мөн итгэлийн зээлийг олгож ЖДҮ эрхлэгчид өрхийн үйлдвэрлэл эрхлэгч нарыг дэмжинэ гэсэн зорилт тавьсан боловч өнөөг хүртэл бас л хэрэгжээгүй байна. Импортыг орлох бараа дотооддоо үйлдвэрлэсээр байтал импортоор орж ирж байгаа ижил төрлийн барааны татварыг нэмэхгүй байна. Аж ахуй нэгжийн орлогын албан татварыг салбар харгалзахгүй 1 хувь болгож жилдээ 1 удаа тайлан өгдөг болгоно гэсэн амталт болон дэмжлэг биелэсэнгүй. Харин ч эсрэгээр жил бүр нийгмийн даатгалийн шимтгэл өссөөр байна. ЖДҮ эрхлэгчдэд энэ бол бас нэг том дарамт болж байна.
Танай холбооны үйл ажиллагаа сүүлийн үед хэрхэн явагдаж байгаа вэ? Идэвхижилтийн талаар ярихгүй юу?
Манай холбоо 21 аймаг 9 дүүрэгт салбартай олон мянган гишүүдийнхээ төлөө байнгын ажиллагаатай ТББ юм. Тус холбоо нь жирийн гишүүдийнхээ хийж бүтээж байгааг тогтмол хэвлэл мэдээллээр сурталчилж, тэдний өмнө тулгамдсан асуудлуудыг шийдвэрлэхийн төлөө хууль тогтоогч нартай байнга албан харилцаа явуулж тэр байтугай хэвлэлийн бага хурлууд хийж, гудамжид хүртэл жагсаж байсныг шударга иргэд, олон мянган гишүүд дэмжигчид маань санаж байгаа байх. Бид анх нэгдэж эхэлсэн өдрөөс хойш өнөөдрийг хүртэл нэг ч удаа үйл ажиллагааны идэвхи алдагдаагүй,байнгын ажиллагаатай байгаа нь бидний бас нэгэн бахархал, нөгөөтэйгүүр энэ салбарт зайлшгүй анхаарал шаардагдаж байгааг сануулсан нэг хэлбэр гэж хэлж болохоор байгаа юм.
Ярилцлагын төгсгөлд “Баялаг бүтээгчдийг дэмжих холбоо”-ны ерөнхийлөгчийн хувьд хэлэх талбарыг танд үлдээе?
ЖДҮ салбар ямар ч улсын НЭГ номерын бодлогын салбар байдаг. Яагаад гэвэл нийт хүн амын ажиллах хүчний 80-90 хүртэл хувийг энэ салбар гаргаж байдаг. Бүх л бизнес жижгээс эхэлдэг. Ажилгүйдлыг багасгаж, ядуурлыг бууруулах улсын томоохон бодлогод энэ салбар хамгийн том дэм болдог. Тиймдээ ч бидэнд парламентын засаглал байна уу, Хүчтэй Ерөнхий сайдын засаглал нь байна уу, Ерөнхийлөгчийн засаглал нь байна уу аль нь ч хамаагүй. Иргэд зөвхөн ШУДАРГА ЕС –ыг л маш ихээр хүсэж байна. Хамгийн гол нь бид үндсэн хуулиар олгогдсон эрхээ эдлэх эрхтэй баялаг бүтээгчид шүү дээ. Тиймдээ ч 2 дахь жилдээ “Жижиг, дунд үйлдвэрлэл,үйлчилгээ эрхлэгчдийн форум-2019”-ыг зохион байгуулахаар ийнхүү бэлэн болоод байна. Эцэст нь хэлэхэд форум баялаг бүтээгч бүрт нээлттэй.
Үзэл бодол
Л.Гантөмөр: МАН шүүмжлэл сонсож мэддэггүй юм байна
Хэн нэгэн шүүмжилэхээр их адгадаг болсон. Ийм адгуу хүмүүстэй хамтарна гэдэг хэцүү. Шүүмжлэхгүйгээр Монголын төр явахгүй. Төрийн чих онгорхой байх ёстой. Ард түмнээ сонсдог байх ёстой. Тэр ард түмний дуу хоолой нь УИХ-ын гишүүд. МАН Бага хурлаараа гурван шалтгаанаар Ардчилсан намтай хамтрахгүй гэж ярьсан тухай би сонссон.
Түиймээс МАН-ынэнд тэндэх хулгай, луйврыг Хяналт, үнэлгээний Үндэсний хороо илрүүлээд байх юм байна.
Тиймээс энэ гурван үндэслэлээр АН-аас салах нь зүйтэй гэж гишүүд нь ярьсан байна лээ. Өөрөөр хэлбэл, МАН хяналтгүй засаглахыг хүсээд байгаа хэрэг” хэмээв.
Үзэл бодол
Э.Батшугар: Хариуцлагатай иргэнээ урамшуулдаг олон улсын сайн жишгийг Монголдоо нэвтрүүлж байна
-Улсын хэмжээнд өнөөдрийн байдлаар банк, санхүүгийн байгууллагатай зээлийн харилцаанд ороогүй насанд хүрсэн иргэн цөөн байгаа болов уу. Таны санаачлан, батлуулсан дээрх хуулийн өөрчлөлт иргэдийн энэ төрлийн харилцаанд ямар нөлөө үзүүлэх вэ?
-Хамгийн эхэнд Зээлийн мэдээллийн сангийн “хар жагсаалт”-д нэг бүртгэгдчихвэл зургаан жил данслагддаг байдлыг халж байгааг тодотгож хэлмээр байна. Хүний амьдрал баялаг, зээл, зарим төрлийн төлбөрийг барагдуулахын зуур цаг хугацаа алдах гэх мэт бэрхшээлээс үүдэн доголдох тохиолдол гардаг даа. Тэгээд аль болох шуурхай шийдээд, зохицуулаад төлсөн ч “хар жагсаалт”-ад бичигдчихаж байгаа юм. Тэр мэдээлэл зургаан жил хадгалагдаж, Та хариуцлагагүй зээлдэгч болчихдог, энэ мэдээлэл зургаан жил Таны санхүүгийн харилцаанд нөлөөлнө. Үүнийг би хувьдаа “санхүүгийн ял” гэж тодорхойлоод байгаа.
Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль хэрэгжээд эхлэхээр дээрх шиг нөхцөл буюу нэг удаагийн доголдлоос нь үүдсэн зургаан жилийн санхүүгийн ял оноодог байдлыг халж, эсрэгээрээ онооны системд шилжих юм. Иргэн зээлийн харилцаандаа хариуцлагатай хандаад, тухай бүр нь төлбөрөө зохих ёсоор нь төлдөг бол оноо нь нэмэгдээд яваад байна. Оноо нь өндөр байхын хэрээр санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллага, банк барьцаа хөрөнгийн шаардлагыг бууруулах, зээлийн хүү бага байх гэх зэргээр иргэнд илүү таатай нөхцөл, үйлчилгээ өгнө. Оноо нь тухайн иргэний биет бус санхүүгийн хөрөнгө болно. Жишээлбэл, зээл авахад хамгийн түрүүн барьцаа хөрөнгө шаарддаг. Тэгвэл энэ эрх зүйн өөрчлөлтөөр оноо нь барьцаа хөрөнгө болж болохоор нөхцөл бүрдэж байна. Аливаа банк, санхүүгийн байгууллага хариуцлагатай харилцагч буюу өндөр оноотой иргэнд үйлчилгээ үзүүлэхдээ нөхцөлөө хөнгөвчлөх, шуурхай үйлчлэх боломжтой болно. Нэгэнт хариуцлагатай төлбөрөө төлөөд явдаг харилцагч учраас аль болох асуудлыг шуурхай шийдээд явах сонирхол байна шүү дээ.
Тэгэхээр иргэн оноогоо өндөр болгох эсэхээ бас тооцож болж байна. Хариуцлагатай иргэнээ нэг ёсондоо урамшуулж байгаа гэж харж болох юм.
Баримт сөхөөд харвал малчны зээл, ипотекийн зээл, тэтгэврийн зээл нь хамгийн эрсдэлгүй, чанартай зээлүүд байдаг. Зээлдэгчид нь маш хариуцлагатай гэсэн үг. Хариуцлага алдахад нь “ял оноож” байгаа юм чинь, хариуцлагатай байсных нь төлөө хөнгөвчилсөн нөхцөлтэй, бага хүүтэй зээлийг шуурхай олгох зэргээр урамшуулж болно биз дээ. Үүний нөлөөгөөр зээлийн хүү ч буурах боломжтой, онооны системд шилжсэнээр суурь нөхцөл бүрдэж байгаа гэж харж байна. Тухайлбал, төслийг боловсруулах үед 28 улсын жишээг судалсан, зээлийн хүү нь 2-4 нэгж хувиар буурсан байдаг юм билээ. Америк 1989 онд, Солонгос, Энэтхэг 2000 оны эхээр, Вьетнам саяхан онооны системд шилжсэн. Ийнхүү шилжснээс хойш 2-3 жилийн дараа зээлийн хүү буурсан байна билээ.
Энгийнээр ойлгоход банк, санхүүгийн байгууллага харилцагчаа хялбархан тодорхойлдог учраас хариуцлагатай, найдвартай харилцагчдаа хугацаа урт, хүү бага, барьцаа хөрөнгө шаардахгүйгээр зохих ёсны зээл олгох гэх зэрэг сайн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг шуурхай үзүүлдэг болно.
Латин Америкийн улс орнууд онооны системд шилжихээс өмнө ажлын 10 хоног буюу хагас сар зээл шийдвэрлэдэг байснаа онооны систем рүү шилжсэнээр ердөө ажлын 8 цагт зээл шийддэг болсон байгаа юм. Цаашилбал, сайн харилцагчид бүтээгдэхүүн, үйчилгээгээ хүргэхийн тулд банк, санхүүгийн байгууллага дунд өрсөлдөөн бий болдог. Одоо бол банк, санхүүгийн байгууллага тус бүр харилцагчийн мэдээллээ хадгалж, тус бүрдээ сан бүрдүүлдэг, үүнийгээ хуваалцдаггүй. Та банкаа, санхүүгийн харилцагчаа солихоор бол нөгөө талдаа шинэ хэрэглэгч болно, хүлээж авч байгаа тал Таны санхүүгийн түүхийг мэдэхгүй учраас “эрсдэлтэй” гэж үздэг. Шинэ систем үйлчлээд эхлэхээр иргэний оноо бүх нөхцөлийг илэрхийлэх учраас ямар ч банк, санхүүгийн байгууллагад очсон зөвхөн өөрт тохирхох бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ авдаг болно. Банк, санхүүгийн байгууллагууд өрсөлдөөд эхлэхээр санхүүгийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ сайжрах нь ойлгомжтой. Хөгжсөн улс орнуудын боловсронгуй болсон, туршигдсан сайн туршлагыг Монголд нэвтрүүлж байгаа гэж ойлгож болно.
-Хууль хэзээнээс хэрэгжих эхлэх вэ?
-Улсын Их Хурал 5 дугаар сарын 16-ны өдөр Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийг баталсан. Ердийн журмаар гэхээр “Төрийн мэдээлэл” сэтгүүлд хэвлэгдээд ажлын 10 хоногийн дараа хэрэгжиж эхлэхээр тооцож үзвэл энэ оны 6 дугаар сарын 26-ны өдрөөс хэрэгжих юм байна.
-Тэгвэл зээлийн "муу түүх" иргэний санхүүгийн харилцаанд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй гэсэн үг үү?
-Хүний зээлийн мэдээллийг таван жил хадгалдаг олон улсын жишгийг хуульд тусгасан. Иргэн, төрийн болон хувийн өмчит хуулийн этгээдийн хооронд зээл, төлбөртэй холбогдон үүсэх мөнгөн төлбөрийн мэдээллийг агуулдаг “Зээлийн мэдээллийн сан” зөвхөн зээлийн "муу түүх"-буюу сөрөг мэдээллийг хадгалдаг байсныг өөрчилж байгаа хэрэг. Тус санд зээлдэгчийн сайн, муу бүх мэдээллийг таван жил хадгална. Юу сайжрах вэ гэхээр өмнө нь хугацаа алдаад ч болохнээ зээлээ төлсөн байхад л “хар жагсаалт”-ад ороод, тэр нь санхүүгийн харилцаанд нь зургаан жил сөрөг нөлөө үзүүлдэг байсныг халж байгаа юм. Одоо бол иргэн, зээлдэгч үүргээ хугацаандаа гүйцэтгэхгүй бол оноо буурна, харин нөхөөд төлчихвөл оноо нь өснө. Зээлийн мэдээллийн сангийн мэдээлэл нь амьд, хөдөлгөөнтэй, бодит болно.
Дээрх хуультай хамт тухайн иргэн буюу зээлдэгчээс шалтгаалахгүйгээр орлогод нь доголдол үүсвэл уян хатан хандах агуулга бүхий Улсын Их Хурлын тогтоол батлагдсан. Үер усны аюул учирч болно, цар тахлыг бид даваад гарлаа, тухайн иргэн аргагүй болоод эмнэлэгт хэвтээд, бизнес нь явахгүй зогсож ч болно. Амьдрал баян юм чинь янз бүрийн нөхцөл үүсэж, учирч, тохиох болохоор аль болох уян хатан байж, санхүүгийн харилцаа үүсгэгч талууд зохицож байх нь зүйтэй гэж хууль санаачлагчийн хувиар үзсэн. Гэхдээ татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс зээлдэг Хөгжлийн банк ч юм уу, Засгийн газрын тусгай сангаас авсан зээлийн харилцаанд энэ уян хатан нөхцөл үйлчлэхгүй байх ёстойг бас тогтоолд тусгасан. Татвар төлөгчдийн мөнгийг зээлж байгаа бол илүү хариуцлагатай, тооцоотой хандах ёстой гэсэн агуулгаар дээрх нөхцөлийг тодотгосон.
-Зээлийн харилцаанд иргэн янз бүрээр оролцдог. Шууд зээлэхээс гадна батлан даагчаар орсон байхад үндсэн зээлдэгч хариуцлага алдсан нь батлан даагчийн оноонд нөлөөлөх үү?
-Зээлийн батлан даалттай холбоотой харилцааг өөр хуулиар зохицуулна. Товчхондоо, Зээдийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулиар хүн санхүүгийн орчинд үнэ цэнээ өөрөө тогтоодог болж байгаа хэрэг. Хариуцлагатай байвал оноо өндөр байна. Оноо нь тухайн хүний талаар олон зүйлийг илэрхийлэх учраас биет бус санхүүгийн хөрөнгө болчихно. Өндөр оноотой бол банк, санхүүгийн салбарт Таны үнэ цэн өсөж, илүү таатай үйлчилгээ, сайн бүтээгдэхүүнийг тохирсон өртгөөр авах нөхцөл нь бүрдэнэ. Тиймээс оноогоо өндөр байлгах эсэхээ иргэн, зээлдэгч өөрөө удирдана. Ийм учраас зээл, төлбөрөө цаг хугацаандаа төлөөд байхад эрмэлзэл тухайн хүнд төрдөг байх нь л дээ.
-Улсын Их Хурлын даргын дэвшүүлсэн “Гурван төгөлдөршил” бодлогын хүрээнд хуулиас давсан журмуудыг цэгцлэх зорилт тавьсан. Тэгвэл Таны санаачлан, батлуулсан хуулийн дагуу Монголбанк журам батлах үүрэг хүлээж байна?
-Одоогийн байдлаар зээлийн мэдээллийн үйлчилгээ үзүүлэх тусгай зөвшөөрөлтэй хоёр компани байна. Эдгээр компани олон улсын жишиг платформ буюу онооны зам оруулаад ирчихсэн. Суурь нь байна, эрх зүйн орчин бүрдлээ. Одоо дүрмээ тохирох ёстой. Иймд Монголбанк холбогдох журам гаргах үүрэг хүлээж байгаа. Гэхдээ бүх талыг оролцуулж, хэлэлцүүлэг хийсний үндсэн дээр талуудын эрх ашгийг хангасан, манай нөхцөлд хамгийн оновчтой зохицуулалт гаргах ёстой гэдэг байр суурьтай байна. Монголбанк ч энэ шаардлагыг хангах бүрэн чадамжтай гэж харж байна. Бид шинэ зүйл зохиогоогүй, бусад улс орон удаан хугацаанд туршиж, сайжруулж ирсэн сайн жишгийг л Монголдоо нэвтрүүлэх ажил шүү дээ. Иргэн санхүүгийн сахилга баттай болно, системийн хэмжээнд чанаргүй зээл буурна гээд үр дүнг нь бүгд хүртэх ач холбогдолтой.
Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газар
Үзэл бодол
Х.Ганхуяг: Татварын багц хуулийн шинэчлэл нь бизнес эрхлэгчдийг дэмжин, өрхийн орлогыг нэмэгдүүлж, хамгаалж, баталгаажуулахад чиглэж байна
Татварын багц хуулийн хэрэгжилттэй танилцаж санал, дүгнэлт гаргах, шаардлагатай бол холбогдох хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийн ахлагч, УИХ-ын гишүүн Х.Ганхуягаас татварын багц хуулийн шинэчлэлийн талаар тодрууллаа.
-Татварын багц хуулийн шинэчлэлийн онцлогийг танилцуулахгүй юу?
-УИХ-ын даргын захирамжаар байгуулагдсан манай ажлын хэсэг УИХ-ын Төсвийн байнгын хороо, Сангийн яам, Татварын ерөнхий газартай хамтран татварын багц хуулийн шинэчлэлийн талаар олон удаагийн хэлэлцүүлэг зохион байгуулсан. Нийтдээ 180 гаруй удаагийн хэлэлцүүлэгт 200 гаруй мянган иргэн, аж ахуйн нэгжийн төлөөлөл оролцож татварын багц хуулийн шинэчлэлийг хэрхэн хийх талаарх саналаа ирүүлсэн. Татварын ерөнхий хууль, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль болон Хүн амын орлогын албан татварын тухай хууль, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулиудад өөрчлөлт оруулах талаар иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийн саналыг ажлын хэсгийн санал, дүгнэлтийн хамт Сангийн яаманд хүргүүлсэн.
Татварын багц хуулийн шинэчлэлийн хүрээнд хувь хүний орлогын албан татварыг бууруулах, нийгмийн аль хэсэгт нь татварын хөнгөлөлтийг илүүтэй үзүүлэх талаар тодорхой тусгах, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хамрагдалтыг нэмэгдүүлэх талаар зохих өөрчлөлт оруулж, татварын уян хатан тогтолцоог бүрдүүлэхийг чухалчиллаа. Өнөөдрийн байдлаар нэмэгдсэн өртгийн албан татварт нийгмийн салбарын 70 хувь нь хамрагдаж байна. Энэхүү албан татвараас чөлөөлөгддөг хөдөө аж ахуйн салбарыг нэмэгдсэн өртгийн албан татварт хамруулдаг болгох эрх зүйн тогтолцоог бий болгох, иргэдийн сарын 500 мянган төгрөг хүртэлх худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-ыг 100 хувиар, 800 мянган төгрөг хүртэлх худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-ыг 50 хувиар, үүнээс давсан хэсэгт 20 хувиар тус тус хөнгөлж буцаан олгох зэрэг заалтуудыг тусгалаа.
-Аж ахуйн нэгжүүдэд татварын ямар хөнгөлөлт үзүүлэхээр төсөлд тусч байна вэ?
-Аж ахуйн нэгжийн албан татварын тухай хуульд өөрчлөлт оруулж, жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдийг дэмжихэд чиглүүлэв. Аж ахуйн нэгжүүдийг татвараа төлөөгүй бол дансыг нь бүхэлд нь хаачихдаг байдлыг өөрчлөх нь зүйтэй гэж үзсэн. Тухайн аж ахуйн нэгжид тодорхой хугацаа өгч татвараа нөхөн төлөх боломжийг бүрдүүлэх ёстой. Мөн зарим нэг төрлийн татвар эргээд иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийг өрөнд оруулдаг. Жишээ нь гаалиар дөнгөж бараа бүтээгдэхүүн нь орж ирэнгүүт олон төрлийн татвар ногдуулдаг хатуу тогтолцоо байсан. Тэгвэл тухайн бараа, бүтээгдэхүүнийг борлуулсны дараа буюу үр ашиг нь буй болсон цагт татвар ногдуулах нь зөв юм. Эдгээр татварын хөнгөлөлтийг буй болгосноор төсөвт ойролцоогоор 4-4.5 их наяд төгрөгийн дарамт учирна. Өөрөөр хэлбэл, улсын төсөвт орж ирдэг байсан 4-4.5 их наяд төгрөгийг эргээд хувийн хэвшил рүү шилжүүлж байна гэсэн үг. Татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлтөөр бизнес эрхлэгчдийг дэмжиж, ингэснээр иргэдийн худалдан авах чадвар сайжирч, эдийн засгийн эргэлт нэмэгдэнэ. Үндсэндээ бол татварын багц хуулийн шинэчлэлийн зорилго нь бизнес эрхлэгчдийг дэмжихээс гадна өрхийн орлогыг нэмэгдүүлэх, хамгаалах, баталгаажуулахад чиглэж байна гэсэн үг.
УИХ-ын Хэвлэл мэдээллийн газар