Үзэл бодол
Б.БАЯРБААТАР: Дөрвөн тулгуурт бодлого баримтлан ажиллана
-МАН улс эх орныхоо хөгжлийн төлөө хоёргүй сэтгэлээр зүтгэж буй хөгжлийн институци юм-
Монгол Ардын Намын Хяналтын Ерөнхий Хорооны дарга Баярмагнайн БАЯРБААТАРТАЙ ярилцлаа.
-Монгол Ардын Намын XXVIII Их хурлаас Хяналтын Ерөнхий Хороо /ХЕХ/-г байгуулсан. Орон тооны бус 13, орон тооны хоёр, нийт 15 гишүүнтэй. Тодруулбал, Намын Их хурлаасаа сонгогддог нэр хүндтэй, хариуцлагатай байгууллагын даргаар ажиллахаар томигдлогдсон Танд баяр хүргэе. Ажлаа аваад ямар чиглэл, бодлогод голлон анхаарч ажиллахаар төлөвлөж байна?
-Баярлалаа. Юуны өмнө танай сонины эрхэм уншигч болон хамт олонд энэ өдрийн мэнд хүргэе. Монгол Ардын Намын Хяналтын Ерөнхий Хорооны даргаар томилогдон ажлаа аваад удаагүй байгаа ч үйл ажиллагааны чиглэлээ баталж, зорилгоо тодорхойлоод ажилдаа ханцуй шумлан шуурхайлан орсон. Монгол Ардын Намын дүрмийн дагуу ХЕХ-г хуралдуулж тогтоол гарган үйл ажиллагааныхаа чиглэлийг ил тод зарлаж, ажлаа эхлүүлсэн. Тодруулбал, ХЕХ дөрвөн тулгуурт бодлогоо тодорхойлж, үйл ажиллагааныхаа чиглэлийг баталлаа. Тулгуурт бодлогынхоо хүрээнд дөрвөн дэд хороог байгуулж, ажиллах хүмүүсийнхээ ажлын чиг үүргийг тодорхой болгож, шийдвэрүүдээ гаргалаа.
-Өмнөх жилүүдэд ХЕХ намын гишүүдийн ёс зүй болон намын дүрмийг шинэчлэх асуудалд голлон анхаарч ажилласан. Өөрөөр хэлбэл, өнгөрсөн оны сүүлчээр Бага хурлаа хийж, намын дүрэмд хэд хэдэн өөрчлөлт оруулсан. Бүр нарийвчилбал намын дүрмийн өөрчлөлтөөр хариуцлагын тогтолцоог тодорхой болгосон. Үүнтэй адил таны санаачлан эхлүүлсэн ажлын үр дүн тодорхой харагдах байх. Тиймээс дөрвөн тулгуурт бодлогод ямар асуудлыг оруулж, ямар чиглэлд анхаарч ажиллана гэсэн үг вэ?
-ХЕХ-ны уламжлал, зохион байгуулалтыг улам боловсронгуй болгоход дөрвөн тулгуурт бодлогын үр дүн, зорилго чиглэсэн. Дөрвөн тулгуурт бодлогын нэгдүгээрт, тусгагдсан зүйл бол намын дүрмийн биелэлтэд хяналт тавина. Намын дүрмийн биелэлт хэрэгжилтэд тавих хяналтыг шат шатанд сайжруулан намын дүрмийг нэг мөр ойлгон хэрэглэх, гадаад улсын үзэл баримтлал ойролцоо, улс төрийн намын дүрэмд харьцуулсан судалгааг хийж боловсронгуй болгох төслийг боловсруулна. Дээд шүүхэд бүртгэлтэй намын дүрмийг хуульд нийцсэн гэж байгаа боловч улс төрийн амьдралд хэрхэн нийцэж байна гээд асуудал ургадаг учраас үүнийг нэг мөр болгохоор зориглон барьж авсан нь энэ. Хоёрдугаарт, намын гишүүдийн ёс зүй, сахилга батыг дээшлүүлэхэд анхаарна. Намын гишүүддээ зөвлөн туслах, соён гэгээрүүлэх, гишүүдийнхээ эгнээг өргөтгөх бодлогыг баримтлан намын нийтлэг эрх ашгийг эрхэмлэн ажиллана. Гуравдугаарт, намын хүний нөөцийн бодлогын тулгамдсан асуудалд үнэлэлт, дүгнэлт өгч үүсээд буй алдаа дутагдлыг арилгахад бодитой хувь нэмэр оруулна. Дөрөвдүгээрт, намын санхүүгийн баримт бичгийн хөтлөлт, хөдлөх болон үл хөдлөх хөрөнгийн бүртгэлийг цэгцэлж, ашиглалт зарцуулалтыг хууль дүрмийн дагуу хэрэгжүүлнэ. Тодруулбал, сонгуульт гишүүний татвар төлөлтыг нэмэгдүүлэхэд голлон анхаарч ажиллана. Энэхүү дөрвөн тулгуурт бодлогыг хэрэгжүүлэхээр тодорхой тусгасан дөрвөн асуудалд дэд хороод байгуулан ажиллаж байна. Ажиллах ажлын чиглэл тодорхой учраас хүрэх үр дүн бий гэдэгт итгэж байна.
Дүрэмтэй, сахилгатай нам
-Монгол Ардын Намын түүхт 100 жилийн ой ирэх онд болно. Ойг угтан “Гишүүн төвтэй ухаалаг Улс төрийн нам” болох зорилттой таны ажил уялджээ гэж ойлгож болох уу?
-Болно. Энэхүү зорилтын хүрээнд л дөрвөн тулгуурт бодлогынхоо чиглэл, үйл ажиллагааг уялдуулсан. Монгол Ардын Нам бол дүрэмтэй, сахилгатай нам. Өдгөө 100 жилийнхээ ойг угтах гэж байна. 1921 оны гуравдугаар сарын 1 бол Монгол Ардын Нам байгуулагдсаныг албан ёсоор баталгаажуулсан баярт өдөр. Энэ өдрийг манай намын мянга мянган гишүүд баяртайгаар хүлээн авч, угтан өнгөрүүлдэг. Түүхт ойн өмнө надад итгэл үзүүлж, Монгол Ардын Намын Хяналтын Ерөнхий Хорооны даргаар сонгосонд миний бие ихэд бэлгэшээн баярлаж байна. Энэ албыг нэр төртэй хашихыг хичээн ажиллана. Хяналтын Ерөнхий Хороо нийслэл, есөн дүүрэг, 330 сум, 168 хорооны намын хороонд үйл ажиллагаа явуулж, өргөн бүтэц, зохион байгуулалттайгаар ажилладаг, хараат бусаар үйл ажиллагаа явуулдаг намын дээд байгууллага. Тулгуурт бодлогынхоо эхэнд яагаад намын дүрмийн биелэлт, хэрэгжилтэд хяналт тавихаар зорилт дэвшүүлж байна гэвэл 99 жилийн түүхтэй МАН 100 жилийн ойгоо угтаж байгаа нам учраас бид дүрэмд ахиц дэвшил гаргах учиртай. Өөрөөр хэлбэл, бид 100 жилийн ойгоороо ухаалаг цахим нам болох зорилтыг дэвшүүлж, бодлого үйл ажиллагааныхаа шинэчлэлийг хэрэгжүүлэн, ахицтай, үр дүнтэй ажиллаж байна. Өнөөдөр дэлхий нийтээрээ дижитал эрин үед амьдарч байна. Иймээс Монгол Ардын Намын дүрэм, хүний нөөцийн бодлого үүнтэй нийцсэн байх учиртай гэж үзэж олон талаас нь судалгаа хийж, боловсронгуй болгох ажлыг зохион байгуулна. Дээр хэлсэнчлэн энэ бол ХЕХ-ны хийх ёстой нэгдүгээр ажил.
Өндөр ёс зүйг сахиулах өндөр үүрэг хариуцлага
-Монгол Ардын Намын ХЕХ, Ёс зүйн хорооноос гишүүддээ ёс зүйн дүгнэлт гаргаж хариуцлага тооцдог тогтолцоог өнгөрсөн хугацаанд бүрдүүлж чадсан. Энэ бол Хяналтын Ерөнхий Хорооноос хийж, хэвшүүлж байгаа ажлын томоохон үзүүлэлт гэж харж байна. Гэсэн ч иргэний ёс зүйн төлөвшил өнөөдөр намын төдийгүй олон түмний анхааралд өртөн, нийгмийн тулгамдсан асуудал хэвээр байна. Хувь болоод хуульч хүний зүгээс ёс жудаггүй үзэгдлийг яаж шийдвэрлэх нь зүйтэй гэж боддог вэ?
-Ёс зүйн асуудал бол Хяналтын Ерөнхий хорооны анхаарлаа хандуулан ажиллаж байгаа хоёр дахь асуудал. МАН-ын Хяналтын Ерөнхий Хороо намын гишүүн болон намын сонгуульт албан тушаалтан намаас төрийн, улс төрийн албан тушаалд сонгогдож, томилогдсон албан тушаалтны ёс зүйн асуудалд хяналт тавьдаг. Таны хэлсэнчлэн нийгэмд өнөөдөр энэ асуудал нэлээд алдагдаж байгаа нь үнэн. Авлигал, хээл хахууль, хүнд суртал, ёс зүйгүй байдал багагүй гарч байгаа нь цаад утгаараа ёс суртахууны доголдол үүсч байна гэдгийг илтгэж байна. Тиймээс бид энэ талд нэлээд анхаарал хандуулж ажиллана. Хуучин цагт намын гишүүд хувийн дотоод зохион байгуулалт сайтай, харилцааны өндөр соёлтой, биеэ авч яваа байдлаараа бусдыгаа үлгэрлэдэг, өдөр тутмын сониноос мэдээллээ авдаг, мэдээлэл боловсруулах чадвар өндөртэйгөөрөө бусдаас ялгардаг байлаа. Өнөөдөр энэ ялгаа багасч байгаад миний сэтгэл эмзэглэдэг. Тиймээс Монгол Ардын Нам гишүүдийнхээ ёс зүйн асуудал, соён гэгээрүүлэх, алдаа дутагдал гаргахгүй байх, сонгуульд ялалт байгуулсны дараа намаас төрийн болон улс төрийн албан тушаалд томилогдож очсон бол зөвхөн нэг эрх ашгийн дор Монгол Улсын хөгжлийн төлөө сэтгэл зүрхээ чилээдэг ёс зүйтэй албан тушаалтныг бэлтгэж томилдог байх тал дээр анхаарна. Монгол Ардын Нам бол Монгол Улсынхаа тусгаар тогтнолыг сэргээн бататгаж, ээдрээ төвөгтэй цаг үеийн сорилт бэрхшээлийг даван туулж, 1990 оны Ардчилсан хувьсгалын үйлсэд тэрүүлэх үүрэгтэй оролцож, нийгмийн өөрчлөлт, шинэчлэлийг хэрэгжүүлэн, эх орноо хөгжил дэвшлийн замд хөтлөн, түүхэн их үйлсийг бүтээсэн Монгол Улсын улс төрийн ууган хүчин. Энэ ч утгаараа манай намын гишүүд ёс зүйтэй. Бүр тодруулбал, манай намын гишүүд үзэл баримтлал буюу хичээн эрмэлзэх зүйл, мөрийн хөтөлбөрөө бүрэн ойлгосон байх ёстой юм.
-МАН-ын ХЕХ намын нэрээр сонгогдож томилогдсон албан тушаалтанд хяналт тавих үүргийг хүлээдэг. Тэгэхээр яалт ч үгүй намын боловсон хүчний бодлого, хүний нөөцийн талаар ярих болж байгаа юм. Нөгөөтэйгүүр олон нийтийн дунд намын боловсон хүчний бодлого алдагдлаа гэх шүүмжлэл түгээмэл байдаг. Чухам ямар учраас ийм шүүмжлэлд өртөөд байдаг юм бэ. Намын боловсон хүчний бодлого, хүний нөөцийн асуудалд хэрхэн хандах талаар дорвитой ямар ажил хийх вэ?
-Миний өмнө МАН-ын Хяналтын Ерөнхий Хорооны даргаар ажиллаж байсан Д.Батбаатар “Төрийн хяналт суларсан болохоос намын хяналт сулраагүй” гэж нэгэн хэвлэлд ярилцлага өгөхдөө онцолсон үг нь яг одоо санаанд бууж байна. Үүнтэй би одоо ч санал нэг байна. Монгол Ардын Нам хүний арвин нөөцтэй. Намын боловсон хүчний бодлого буюу хүний нөөцийн асуудалд анхаарч ажиллана гээд гол хийх ажлынхаа гуравдугаарт эрэмбэлсэн байгаа, бид. Хүний нөөцийн бодлого алдагдлаа, хэдхэн хүний дунд албан тушаал эргэлдэж байна, гэнэт нэг хүнийг дарга болгоод гэх мэт гомдол, санал манай намын гишүүдийн дунд өрнөдөг. Бид хэзээнээс эхлээд боловсон хүчний бодлогыг тодорхой түвшинд алдагдуулав. Үүн дээр нэгдүгээрт судалгаа хийх хэрэгтэй. Хуучин цагт манай намын хүний нөөцийн бодлого асар өндөр түвшинд явагддаг байсан. Тэр түвшинд дөхүүлж чаддаггүй юм аа гэхэд тодорхой түвшинд ойртуулан шинэчилж, дээрээс нь нийгэм цаг үедээ тохирсон орчин цагийн бодлогыг хэрэгжүүлэх зорилтыг тавьсан. Жишээлбэл, Монгол Ардын Намаас төрийн болон улс төрийн албанд сонгогдож, томилогдсон хүн ажил, албан тушаалд томилогдоод нийтийн эрх ашгийн төлөө ажилладаг. Хувийн эрх ашгаа хойш нь тавьж чаддаг, шударга ёсыг эрхэмлэдэг авлига хээл хахууль, хүнд суртлаас ангид байж чаддаг боловсон хүчнийг бэлтгэх зорилготойгоор энэ бодлогоо улам боловсронгуй болгоно.
Шилэн нам, эмх цэгц
-Таны дэвшүүлэн ажиллаж байгаа дөрвөн тулгуурт бодлогод тусгагдсан асуудал бүр судалгаатай, баримттай нэг ёсондоо санал, шийдвэртэйгээ хэрэгжиж биелэх нь улам тодорхой харагдаж асуудлын өнцөг бүр нь сонирхолтой санагдаж байна. Ялангуяа тулгуур бодлогод тусч хийх ажлын төлөвлөгөө гарсан намын санхүүжилтын асуудал нэлээд анхаарал татаж байна. Аль ч намын санхүүжилт ил тод бус байдаг. Зарим намын нөхөд намаа “шилэн нам” гэж тодотгон санхүүжилтынхээ талаар ярьдаг ч ил тод бус байсаар өнөөдрийг хүрсэн. Гэтэл та тулгуурт бодлогодоо намын санхүүгийн талаар хийх ажлаа зоригтой зарласны учир юу вэ. Тэгээд ч намын санхүүгийн бодлогыг санаснаар тодорхойлж, хийж хэрэгжүүлдэг ажил мөн гэж үү?
-Хийх ажлынхаа талаар тайлж, таниулах нь миний үүрэг учраас таны асуултад хариуцлагатай хариулъя. Дөрөв дэх тулгуурт бодлогод энэ талаар дэлгэрэнгүй тусгасан. Монгол Ардын Нам өмчтэй, хуулийн дагуу эд хөрөнгийн бүртгэлтэй нам. Тийм учраас намынхаа санхүүжилтыг ил тод, шилэн, зарцуулалт хандивыг аудитын байгууллагуудад хянуулдаг, гагцхүү хуулийг мөрдөж ажиллах, 330 сум, 21 аймаг, нийслэл есөн дүүрэгт үйл ажиллагаа явуулж байгаа анхан шатны байгууллагуудынхаа удирдлагуудыг чадваржуулах, эд хөрөнгийн бүртгэлийг нэлээдгүй цэгцлэх, мөн үйл ажиллагаанд нь зөвлөж ажиллана.
-Юутай ч ХЕХ-ны зүгээс соён гэгээрлийн ажил намын гишүүдийнхээ дунд түлхүү хийх юм байна гэдгийг ойлголоо. Тэгвэл намын дүрмийн өөрчлөлтөд гишүүдээ идэвхжүүлэх талаар яг ямар өөрчлөлт тусгах вэ. Бодож, боловсруулсан зүйл, заалт байна уу?
-Дээр товч дурдсан. Цаг үетэйгээ нийцсэн өөрчлөлтийг хийх ёстой. Ингэхийн тулд олон талаас нь судалж байгаа. Нөгөөтэйгүүр МАН-ын гишүүн идэвхтэй, ёс зүйтэй байх учиртай. 21 аймаг, нийслэл, есөн дүүрэг, 330 сум, 168 анхан шатны байгууллагуудынхаа үйл ажиллагаанд оролцож мэдээ мэдээлэл авдаг идэвхтэй байж гэмээнэ анхан шатны байгууллагууд чадавхжина. Энэ бүгдийг дэмжсэн өөрчлөлтүүдийг хийнэ. Манай нам гишүүдээ цахим бүртгэлд бүртгэлжүүлж эхэлсэн. Ажил үр дүнтэй явж байна. Цахим орчинд намын гишүүдийг хэрхэн идэвхжүүлэхийг намын дүрэм болон үйл ажиллагаандаа тусгана. Мөн өнгөрсөн 2019 онд Монгол Ардын Нам нийслэлийн хэмжээнд анхан шатны байгууллагын тоог шинэчилсэн. Тухайлбал, бүтэц зохион байгуулалтад оруулж 532 анхан шатны байгууллага шинээр нэмж байгуулан ажиллуулсан. Энэ нь дүрмийн дагуу хийгдэж байгаа ажил юм. Цаашид бид үүнийг илүү ойлгомжтой, тодорхой, дархлаатай болгохоор намын дүрэмд өөрчлөлт оруулж ажиллана. Хяналтын Ерөнхий Хорооны бас нэг үндсэн чиг үүрэгт намын гишүүдээ соён гэгээрүүлэх, зөвлөн туслах явдал юм. Ер нь Монгол Ардын Намын гол тулгуур багана намын гишүүд байдаг. Тийм учраас гишүүн бүрийн санал, санаачлагыг хүлээн авч сонсдог, түүнийгээ үйл ажиллагаандаа тусгадаг байхын тулд намын гишүүн бүр өөрсдөө намынхаа үзэл баримтлал, намын дүрмээ сайн мэддэг байх нь чухал. Иймээс эхний ээлжид намын дүрэм, хичээн эрмэлзэх зүйлийн талаар соён гэгээрүүлэх ажил хийнэ. Хяналтын Ерөнхий Хороо гэх нэрээс харахад хяналт тавьдаг нь тодорхой байж байна. Үйл ажиллагааны доголдолтой байгаа газар болон ёс суртахууны зөрчил гаргасан намын гишүүдэд хариуцлага тооцох гээд асуудал мэдээж тодорхой түвшинд шийдэгдэж байх болно. Дээр хэлсэнчлэн бид хариуцлага тооцохоосоо урьтал болгож соён гэгээрүүлэх, энгийн үгээр хэлбэл, ингэж болохгүй шүү гэдгийг хэлэх, дараа нь болохгүй гэдгийг хэлсээр байтал алдаа дутагдал, зөрчил гаргавал хариуцлага тооцно. 99 жилийн түүхтэй ууган хүчний гишүүн өөрөө хариуцлагатай, ёс зүйтэй байх ёстой гэсэн зарчмыг тавьж, энэ чиглэлд нэлээд анхаарч ажиллана
-Монгол Ардын Нам “Цахим нам” болсноо зарласан. Энэ ажлын хэрэгжилт үр дүнгийн талаар та ямар дүгнэлттэй байна вэ?
-Ухаалаг технологи буюу цахим нам болсон талаар манай намын гишүүд мэдээлэл сайтай байгаа байх. Өнөөдөр дэлхий нийтээр дижитал эринд амьдарч байна. Бид цахим нам болох зорилт дэвшүүлээд гурав дахь жилдээ бодлогын шинэчлэлүүд хийгээд явж байна. Олон талаас нь судалж үзэн энэ ажлыг эхлүүлсэн. Өнөөдөр Монгол Ардын Нам гишүүдээ цахим бүртгэлд хамруулах ажил 90 орчим хувьтай байна. Цахим системээрээ дамжуулан намын гишүүдээ идэвхжүүлж, мэдээ мэдээллээр хангадаг, намын гишүүдийн саналыг ямар ч цензургүйгээр шууд хүлээж авдаг бодлогыг хэрэгжүүлж байна. Дээр хэлсэнчлэн хүний нөөцийн бодлогыг цахим бүртгэлтэйгээ уялдуулах, цахим хэлбэрээр сонгон шалгаруулалт явуулж, шударга өрсөлдөөнтэй болгохоор ажиллаж байна. Энэ ажил нэлээд сайн үр дүнтэй явагдаж, суурь дэд бүтцээ тавьчихсан байгаа ч цаашдаа дуусах ажил биш улам боловсронгуй болгох чиглэлд ажиллана.
Насны залуу гэдгээрээ биш намд хийсэн ажлаараа түүх бүтээмээр байна
-Нууцгүй хэлэхэд таны ярианаас залуу хүний эрч хүч, бодлого судалгааг харсан чиглэл, ярвигтай ээдрээтэй асуудлыг нэг тийш болгох гэсэн хүч хөдөлмөр, зорилго мэдрэгдэж байгаа нь сэтгүүлч надад үнэхээр таатай байна. Энэ ч үүднээс Монгол Ардын Нам нийгмийнхээ сайн сайхны төлөө илүү хурдтай, шуурхай ажиллах, шинэ залуу боловсон хүчнээр Хяналтын Ерөнхий Хороог удирдан залуулахаар шийдсэн байх. Энэ бол намын хөгжлийн алс хэтийг харсан, залуу боловсон хүчнээ дэмжсэн намын зорьмог, зөв шийдэл болов уу гэж бодож байна. Таныг намын түүхэндээ хамгийн залуу Хяналтын Ерөнхий Хорооны дарга боллоо гэлцгээж байна билээ.
-Монгол Ардын Намын Хяналтын Ерөнхий Хорооны даргаар сонгогдох мөчид энэ талаар надад мэдээ мэдээлэл байгаагүй. Харин ажилд минь амжилт хүсэхээр ирсэн нөхдийнхөө амнаас “Түүхэндээ анх удаа хамгийн залуу Хяналтын Ерөнхий Хорооны дарга болж байна” гэдгийг сонссон. Өндөр хариуцлага, өндөр итгэл гэж би өөртөө хүлээж авсан. Энэ хариуцлагатай албанд ямар нэг доголдол, ёс зүйн алдаа дутагдал гаргахгүй албаа хариуцлагатайгаар намын тулгуур зарчим, жанжин шугамыг ганхуулахгүйгээр авч явах зорилго, сахилга батыг өөртөө тавьсан даа.
-Та улс төрийн ажилтнаас Хяналтын Ерөнхий Хорооны дарга болтлоо дэвшин ажиллаж байна. Энэ нь таны биеэ авч яваа соёл, ёс суртахууны хандлагатай холбоотой байх. Хамгийн эрт ажилдаа ирж, хамгийн орой явдаг намын боловсон хүчин та юм билээ бас. Энэ зан чанарыг та хэнээс өвлөсөн бэ. Нарийн тодорхойлж хэлбэл, намын жинхэнэ ажилтан хүний хандлага, сэтгэл танаас харагддаг. МАН-ын ахмад ажилтны амнаас “Намын ажлыг сэтгэлтэй, зүтгэлтэй хүн л хийдэг, өвөрмөц ажил” гэж хэлсэн нь санаанд орж байна. Нөгөөтэйгүүр 100 жилийн ойгоо тэмдэглэх ууган нам шинэчлэгдэж залуусаа дэмжиж чаддаг болохыг таны ажлын томилгоо нотоллоо гэж харж байна?
-Монгол Улсын Тусгаар тогтнолыг сэргээн тогтоосон болон 1921 оноос өнөөдрийг хүртлэх түүх Монгол Ардын Намтай салшгүй холбоотой. 1921 онд Монгол Улс ямар байсныг хүн бүхэн мэднэ. 200 гаруй жил бусдын дарлалд байсан улсыг Монгол Ардын Намыг үүсгэн байгуулагч Д.Сүхбаатараар толгойлуулсан анхны долоо сэргээн тогтоох, тусгаар тогтнолоо баталгаажуулах түүхэн үүргийг гүйцэтгэсэн. Ер нь МАН улс эх орныхоо хөгжлийн төлөө хоёргүй сэтгэлээр зүтгэж буй хөгжлийн институци юм. Энэ утгаараа би Монгол Ардын Намыг оюутан цагаасаа эхлэн судалж, өөрийнхөө хэмжээнд тодорхой түвшинд сонсч мэдсэн. Миний өвөө эмээ, аав ээж бүгд энэ намаар хүмүүжиж, энэ намын үйл хэрэгт оролцож явсан хүмүүс учраас би Монгол Ардын Намд элссэн. Тэр цаг үеэс эхлэн намын үйл ажиллагаанд оролцож, сургуулиа төгсөөд УИХ-ын гишүүний туслахаар ажиллаж улмаар Монгол Ардын Намд улс төрийн ажилтан болж орсон. Намын үйл ажиллагаанд оролцоод 20-иод жил болж байна. Энэ хугацаанд намын улс төрийн ажилтнаас эхлээд ахлах улс төрийн ажилтан, газрын дарга хийж явсаар өнөөдөр Хяналтын Ерөнхий Хорооны даргаар сонгогдож байна. Дахин хэлэхэд, надад оногдсон өндөр хариуцлага, намайг хийж чадна гэж итгэл хүлээлгэсэн гэж ойлгож байна. Тэр утгаараа аль болох итгэлийг нь алдахгүй зарчимтай ажиллах зорилтыг өөртөө дэвшүүлэн ажиллаж байна.
-Та саяхан МАН-ын Хяналтын Ерөнхий Хорооны даргаар ажиллаж байсан үе үеийн дарга нараа хүлээн авч уулзаж хүндэтгэл үзүүлсэн байсан. Танд тэдгээр хүмүүс юуг голлон захиж байх юм?
-Монгол Ардын Намын Хяналтын Ерөнхий Хорооны даргаар ажиллаж байсан дарга нараа өнгөрсөн долоо хоногт хүлээн авч уулзаж хүндэтгэл үзүүллээ. Хүндэтгэл уулзалтад Монгол Улсын гавьяат эдийн засагч, доктор профессор Л.Дондог, Монгол Улсын гавьяат багш Ш.Түдэв, УИХ-ын гишүүн асан Д.Идэвхтэн, Мэргэжлийн хяналтын дарга асан Н.Цагаанхүү нарын Хяналтын Ерөнхий Хорооны даргаар ажиллаж байсан үе үеийн дарга нар маань хүрэлцэн ирсэн. Тэдэнтэйгээ уулзаж сургаал, захиасыг нь сонсч нэг өдрийг өнгөрөөсөндөө ихэд сэтгэл хангалуун байна. Дарга нар маань ажлынхаа арвин туршлагаас хуваалцаж гишүүд, дэмжигчдээ соён гэгээрүүлэх үйлсэд их амжилт гаргахыг ерөөсөн. Энэ ч утгаараа Хяналтын Ерөнхий Хорооны үе үеийн дарга нарынхаа үйл хэргийг үргэлжлүүлэх өндөр хариуцлагыг хүлээж авсан нь нэр төрийн хэрэг юҮзэл бодол
Л.Гантөмөр: МАН шүүмжлэл сонсож мэддэггүй юм байна
Хэн нэгэн шүүмжилэхээр их адгадаг болсон. Ийм адгуу хүмүүстэй хамтарна гэдэг хэцүү. Шүүмжлэхгүйгээр Монголын төр явахгүй. Төрийн чих онгорхой байх ёстой. Ард түмнээ сонсдог байх ёстой. Тэр ард түмний дуу хоолой нь УИХ-ын гишүүд. МАН Бага хурлаараа гурван шалтгаанаар Ардчилсан намтай хамтрахгүй гэж ярьсан тухай би сонссон.
Түиймээс МАН-ынэнд тэндэх хулгай, луйврыг Хяналт, үнэлгээний Үндэсний хороо илрүүлээд байх юм байна.
Тиймээс энэ гурван үндэслэлээр АН-аас салах нь зүйтэй гэж гишүүд нь ярьсан байна лээ. Өөрөөр хэлбэл, МАН хяналтгүй засаглахыг хүсээд байгаа хэрэг” хэмээв.
Үзэл бодол
Э.Батшугар: Хариуцлагатай иргэнээ урамшуулдаг олон улсын сайн жишгийг Монголдоо нэвтрүүлж байна
-Улсын хэмжээнд өнөөдрийн байдлаар банк, санхүүгийн байгууллагатай зээлийн харилцаанд ороогүй насанд хүрсэн иргэн цөөн байгаа болов уу. Таны санаачлан, батлуулсан дээрх хуулийн өөрчлөлт иргэдийн энэ төрлийн харилцаанд ямар нөлөө үзүүлэх вэ?
-Хамгийн эхэнд Зээлийн мэдээллийн сангийн “хар жагсаалт”-д нэг бүртгэгдчихвэл зургаан жил данслагддаг байдлыг халж байгааг тодотгож хэлмээр байна. Хүний амьдрал баялаг, зээл, зарим төрлийн төлбөрийг барагдуулахын зуур цаг хугацаа алдах гэх мэт бэрхшээлээс үүдэн доголдох тохиолдол гардаг даа. Тэгээд аль болох шуурхай шийдээд, зохицуулаад төлсөн ч “хар жагсаалт”-ад бичигдчихаж байгаа юм. Тэр мэдээлэл зургаан жил хадгалагдаж, Та хариуцлагагүй зээлдэгч болчихдог, энэ мэдээлэл зургаан жил Таны санхүүгийн харилцаанд нөлөөлнө. Үүнийг би хувьдаа “санхүүгийн ял” гэж тодорхойлоод байгаа.
Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль хэрэгжээд эхлэхээр дээрх шиг нөхцөл буюу нэг удаагийн доголдлоос нь үүдсэн зургаан жилийн санхүүгийн ял оноодог байдлыг халж, эсрэгээрээ онооны системд шилжих юм. Иргэн зээлийн харилцаандаа хариуцлагатай хандаад, тухай бүр нь төлбөрөө зохих ёсоор нь төлдөг бол оноо нь нэмэгдээд яваад байна. Оноо нь өндөр байхын хэрээр санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллага, банк барьцаа хөрөнгийн шаардлагыг бууруулах, зээлийн хүү бага байх гэх зэргээр иргэнд илүү таатай нөхцөл, үйлчилгээ өгнө. Оноо нь тухайн иргэний биет бус санхүүгийн хөрөнгө болно. Жишээлбэл, зээл авахад хамгийн түрүүн барьцаа хөрөнгө шаарддаг. Тэгвэл энэ эрх зүйн өөрчлөлтөөр оноо нь барьцаа хөрөнгө болж болохоор нөхцөл бүрдэж байна. Аливаа банк, санхүүгийн байгууллага хариуцлагатай харилцагч буюу өндөр оноотой иргэнд үйлчилгээ үзүүлэхдээ нөхцөлөө хөнгөвчлөх, шуурхай үйлчлэх боломжтой болно. Нэгэнт хариуцлагатай төлбөрөө төлөөд явдаг харилцагч учраас аль болох асуудлыг шуурхай шийдээд явах сонирхол байна шүү дээ.
Тэгэхээр иргэн оноогоо өндөр болгох эсэхээ бас тооцож болж байна. Хариуцлагатай иргэнээ нэг ёсондоо урамшуулж байгаа гэж харж болох юм.
Баримт сөхөөд харвал малчны зээл, ипотекийн зээл, тэтгэврийн зээл нь хамгийн эрсдэлгүй, чанартай зээлүүд байдаг. Зээлдэгчид нь маш хариуцлагатай гэсэн үг. Хариуцлага алдахад нь “ял оноож” байгаа юм чинь, хариуцлагатай байсных нь төлөө хөнгөвчилсөн нөхцөлтэй, бага хүүтэй зээлийг шуурхай олгох зэргээр урамшуулж болно биз дээ. Үүний нөлөөгөөр зээлийн хүү ч буурах боломжтой, онооны системд шилжсэнээр суурь нөхцөл бүрдэж байгаа гэж харж байна. Тухайлбал, төслийг боловсруулах үед 28 улсын жишээг судалсан, зээлийн хүү нь 2-4 нэгж хувиар буурсан байдаг юм билээ. Америк 1989 онд, Солонгос, Энэтхэг 2000 оны эхээр, Вьетнам саяхан онооны системд шилжсэн. Ийнхүү шилжснээс хойш 2-3 жилийн дараа зээлийн хүү буурсан байна билээ.
Энгийнээр ойлгоход банк, санхүүгийн байгууллага харилцагчаа хялбархан тодорхойлдог учраас хариуцлагатай, найдвартай харилцагчдаа хугацаа урт, хүү бага, барьцаа хөрөнгө шаардахгүйгээр зохих ёсны зээл олгох гэх зэрэг сайн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг шуурхай үзүүлдэг болно.
Латин Америкийн улс орнууд онооны системд шилжихээс өмнө ажлын 10 хоног буюу хагас сар зээл шийдвэрлэдэг байснаа онооны систем рүү шилжсэнээр ердөө ажлын 8 цагт зээл шийддэг болсон байгаа юм. Цаашилбал, сайн харилцагчид бүтээгдэхүүн, үйчилгээгээ хүргэхийн тулд банк, санхүүгийн байгууллага дунд өрсөлдөөн бий болдог. Одоо бол банк, санхүүгийн байгууллага тус бүр харилцагчийн мэдээллээ хадгалж, тус бүрдээ сан бүрдүүлдэг, үүнийгээ хуваалцдаггүй. Та банкаа, санхүүгийн харилцагчаа солихоор бол нөгөө талдаа шинэ хэрэглэгч болно, хүлээж авч байгаа тал Таны санхүүгийн түүхийг мэдэхгүй учраас “эрсдэлтэй” гэж үздэг. Шинэ систем үйлчлээд эхлэхээр иргэний оноо бүх нөхцөлийг илэрхийлэх учраас ямар ч банк, санхүүгийн байгууллагад очсон зөвхөн өөрт тохирхох бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ авдаг болно. Банк, санхүүгийн байгууллагууд өрсөлдөөд эхлэхээр санхүүгийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ сайжрах нь ойлгомжтой. Хөгжсөн улс орнуудын боловсронгуй болсон, туршигдсан сайн туршлагыг Монголд нэвтрүүлж байгаа гэж ойлгож болно.
-Хууль хэзээнээс хэрэгжих эхлэх вэ?
-Улсын Их Хурал 5 дугаар сарын 16-ны өдөр Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийг баталсан. Ердийн журмаар гэхээр “Төрийн мэдээлэл” сэтгүүлд хэвлэгдээд ажлын 10 хоногийн дараа хэрэгжиж эхлэхээр тооцож үзвэл энэ оны 6 дугаар сарын 26-ны өдрөөс хэрэгжих юм байна.
-Тэгвэл зээлийн "муу түүх" иргэний санхүүгийн харилцаанд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй гэсэн үг үү?
-Хүний зээлийн мэдээллийг таван жил хадгалдаг олон улсын жишгийг хуульд тусгасан. Иргэн, төрийн болон хувийн өмчит хуулийн этгээдийн хооронд зээл, төлбөртэй холбогдон үүсэх мөнгөн төлбөрийн мэдээллийг агуулдаг “Зээлийн мэдээллийн сан” зөвхөн зээлийн "муу түүх"-буюу сөрөг мэдээллийг хадгалдаг байсныг өөрчилж байгаа хэрэг. Тус санд зээлдэгчийн сайн, муу бүх мэдээллийг таван жил хадгална. Юу сайжрах вэ гэхээр өмнө нь хугацаа алдаад ч болохнээ зээлээ төлсөн байхад л “хар жагсаалт”-ад ороод, тэр нь санхүүгийн харилцаанд нь зургаан жил сөрөг нөлөө үзүүлдэг байсныг халж байгаа юм. Одоо бол иргэн, зээлдэгч үүргээ хугацаандаа гүйцэтгэхгүй бол оноо буурна, харин нөхөөд төлчихвөл оноо нь өснө. Зээлийн мэдээллийн сангийн мэдээлэл нь амьд, хөдөлгөөнтэй, бодит болно.
Дээрх хуультай хамт тухайн иргэн буюу зээлдэгчээс шалтгаалахгүйгээр орлогод нь доголдол үүсвэл уян хатан хандах агуулга бүхий Улсын Их Хурлын тогтоол батлагдсан. Үер усны аюул учирч болно, цар тахлыг бид даваад гарлаа, тухайн иргэн аргагүй болоод эмнэлэгт хэвтээд, бизнес нь явахгүй зогсож ч болно. Амьдрал баян юм чинь янз бүрийн нөхцөл үүсэж, учирч, тохиох болохоор аль болох уян хатан байж, санхүүгийн харилцаа үүсгэгч талууд зохицож байх нь зүйтэй гэж хууль санаачлагчийн хувиар үзсэн. Гэхдээ татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс зээлдэг Хөгжлийн банк ч юм уу, Засгийн газрын тусгай сангаас авсан зээлийн харилцаанд энэ уян хатан нөхцөл үйлчлэхгүй байх ёстойг бас тогтоолд тусгасан. Татвар төлөгчдийн мөнгийг зээлж байгаа бол илүү хариуцлагатай, тооцоотой хандах ёстой гэсэн агуулгаар дээрх нөхцөлийг тодотгосон.
-Зээлийн харилцаанд иргэн янз бүрээр оролцдог. Шууд зээлэхээс гадна батлан даагчаар орсон байхад үндсэн зээлдэгч хариуцлага алдсан нь батлан даагчийн оноонд нөлөөлөх үү?
-Зээлийн батлан даалттай холбоотой харилцааг өөр хуулиар зохицуулна. Товчхондоо, Зээдийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулиар хүн санхүүгийн орчинд үнэ цэнээ өөрөө тогтоодог болж байгаа хэрэг. Хариуцлагатай байвал оноо өндөр байна. Оноо нь тухайн хүний талаар олон зүйлийг илэрхийлэх учраас биет бус санхүүгийн хөрөнгө болчихно. Өндөр оноотой бол банк, санхүүгийн салбарт Таны үнэ цэн өсөж, илүү таатай үйлчилгээ, сайн бүтээгдэхүүнийг тохирсон өртгөөр авах нөхцөл нь бүрдэнэ. Тиймээс оноогоо өндөр байлгах эсэхээ иргэн, зээлдэгч өөрөө удирдана. Ийм учраас зээл, төлбөрөө цаг хугацаандаа төлөөд байхад эрмэлзэл тухайн хүнд төрдөг байх нь л дээ.
-Улсын Их Хурлын даргын дэвшүүлсэн “Гурван төгөлдөршил” бодлогын хүрээнд хуулиас давсан журмуудыг цэгцлэх зорилт тавьсан. Тэгвэл Таны санаачлан, батлуулсан хуулийн дагуу Монголбанк журам батлах үүрэг хүлээж байна?
-Одоогийн байдлаар зээлийн мэдээллийн үйлчилгээ үзүүлэх тусгай зөвшөөрөлтэй хоёр компани байна. Эдгээр компани олон улсын жишиг платформ буюу онооны зам оруулаад ирчихсэн. Суурь нь байна, эрх зүйн орчин бүрдлээ. Одоо дүрмээ тохирох ёстой. Иймд Монголбанк холбогдох журам гаргах үүрэг хүлээж байгаа. Гэхдээ бүх талыг оролцуулж, хэлэлцүүлэг хийсний үндсэн дээр талуудын эрх ашгийг хангасан, манай нөхцөлд хамгийн оновчтой зохицуулалт гаргах ёстой гэдэг байр суурьтай байна. Монголбанк ч энэ шаардлагыг хангах бүрэн чадамжтай гэж харж байна. Бид шинэ зүйл зохиогоогүй, бусад улс орон удаан хугацаанд туршиж, сайжруулж ирсэн сайн жишгийг л Монголдоо нэвтрүүлэх ажил шүү дээ. Иргэн санхүүгийн сахилга баттай болно, системийн хэмжээнд чанаргүй зээл буурна гээд үр дүнг нь бүгд хүртэх ач холбогдолтой.
Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газар
Үзэл бодол
Х.Ганхуяг: Татварын багц хуулийн шинэчлэл нь бизнес эрхлэгчдийг дэмжин, өрхийн орлогыг нэмэгдүүлж, хамгаалж, баталгаажуулахад чиглэж байна
Татварын багц хуулийн хэрэгжилттэй танилцаж санал, дүгнэлт гаргах, шаардлагатай бол холбогдох хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийн ахлагч, УИХ-ын гишүүн Х.Ганхуягаас татварын багц хуулийн шинэчлэлийн талаар тодрууллаа.
-Татварын багц хуулийн шинэчлэлийн онцлогийг танилцуулахгүй юу?
-УИХ-ын даргын захирамжаар байгуулагдсан манай ажлын хэсэг УИХ-ын Төсвийн байнгын хороо, Сангийн яам, Татварын ерөнхий газартай хамтран татварын багц хуулийн шинэчлэлийн талаар олон удаагийн хэлэлцүүлэг зохион байгуулсан. Нийтдээ 180 гаруй удаагийн хэлэлцүүлэгт 200 гаруй мянган иргэн, аж ахуйн нэгжийн төлөөлөл оролцож татварын багц хуулийн шинэчлэлийг хэрхэн хийх талаарх саналаа ирүүлсэн. Татварын ерөнхий хууль, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль болон Хүн амын орлогын албан татварын тухай хууль, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулиудад өөрчлөлт оруулах талаар иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийн саналыг ажлын хэсгийн санал, дүгнэлтийн хамт Сангийн яаманд хүргүүлсэн.
Татварын багц хуулийн шинэчлэлийн хүрээнд хувь хүний орлогын албан татварыг бууруулах, нийгмийн аль хэсэгт нь татварын хөнгөлөлтийг илүүтэй үзүүлэх талаар тодорхой тусгах, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хамрагдалтыг нэмэгдүүлэх талаар зохих өөрчлөлт оруулж, татварын уян хатан тогтолцоог бүрдүүлэхийг чухалчиллаа. Өнөөдрийн байдлаар нэмэгдсэн өртгийн албан татварт нийгмийн салбарын 70 хувь нь хамрагдаж байна. Энэхүү албан татвараас чөлөөлөгддөг хөдөө аж ахуйн салбарыг нэмэгдсэн өртгийн албан татварт хамруулдаг болгох эрх зүйн тогтолцоог бий болгох, иргэдийн сарын 500 мянган төгрөг хүртэлх худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-ыг 100 хувиар, 800 мянган төгрөг хүртэлх худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-ыг 50 хувиар, үүнээс давсан хэсэгт 20 хувиар тус тус хөнгөлж буцаан олгох зэрэг заалтуудыг тусгалаа.
-Аж ахуйн нэгжүүдэд татварын ямар хөнгөлөлт үзүүлэхээр төсөлд тусч байна вэ?
-Аж ахуйн нэгжийн албан татварын тухай хуульд өөрчлөлт оруулж, жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдийг дэмжихэд чиглүүлэв. Аж ахуйн нэгжүүдийг татвараа төлөөгүй бол дансыг нь бүхэлд нь хаачихдаг байдлыг өөрчлөх нь зүйтэй гэж үзсэн. Тухайн аж ахуйн нэгжид тодорхой хугацаа өгч татвараа нөхөн төлөх боломжийг бүрдүүлэх ёстой. Мөн зарим нэг төрлийн татвар эргээд иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийг өрөнд оруулдаг. Жишээ нь гаалиар дөнгөж бараа бүтээгдэхүүн нь орж ирэнгүүт олон төрлийн татвар ногдуулдаг хатуу тогтолцоо байсан. Тэгвэл тухайн бараа, бүтээгдэхүүнийг борлуулсны дараа буюу үр ашиг нь буй болсон цагт татвар ногдуулах нь зөв юм. Эдгээр татварын хөнгөлөлтийг буй болгосноор төсөвт ойролцоогоор 4-4.5 их наяд төгрөгийн дарамт учирна. Өөрөөр хэлбэл, улсын төсөвт орж ирдэг байсан 4-4.5 их наяд төгрөгийг эргээд хувийн хэвшил рүү шилжүүлж байна гэсэн үг. Татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлтөөр бизнес эрхлэгчдийг дэмжиж, ингэснээр иргэдийн худалдан авах чадвар сайжирч, эдийн засгийн эргэлт нэмэгдэнэ. Үндсэндээ бол татварын багц хуулийн шинэчлэлийн зорилго нь бизнес эрхлэгчдийг дэмжихээс гадна өрхийн орлогыг нэмэгдүүлэх, хамгаалах, баталгаажуулахад чиглэж байна гэсэн үг.
УИХ-ын Хэвлэл мэдээллийн газар
-
Үзэл бодол2022/09/21
Н.Учрал: “Үндэсний Cloud систем”-ийг нэвтрүүлнэ
-
Улстөр нийгэм2021/02/15
“Нэг хаалга-Нэг шинжилгээ”-нд 170 гаруй мянган өрхийг хамруулаад бай...
-
Улстөр нийгэм2025/04/10
УИХ: Өнөөдөр болох хэлэлцүүлэг, ажлын хэсгийн хуралдаан
-
Улстөр нийгэм2025/01/08
УИХ: Өнөөдөр хуралдах ажлын хэсгүүд