АНУ-д 1865-1941 оны хооронд явуулсан авлигын эсрэг шинэчлэлтийн асуудлаар шүүгч Мариано-Флорентино Куэллартай хамтран бэлтгэсэн мэдээллийн талаар өнгөрсөн долоо хоногт нийтэлжээ.

Уг нийтлэлд дэвшүүлсэн гол санааны нэг бол АНУ-д хэрэгжүүлсэн авлигын эсрэг шинэчлэлийн үйл явц урт хугацаанд аажмаар хэрэгжсэн бөгөөд бүхий л талуудыг оролцуулсан үйл явц байсан гэдгийг тодорхойлсон юм.

Авлигатай тэмцэх үйл ажиллагаанд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн удирдагчдын нэг нь яахын аргагүй Ерөнхийлөгч Теодор Рузвельт юм. Ерөнхийлөгч Теодор Рузвельт нь шийдвэр гаргалтын хувьд төвөгтэй хүн байсан боловч авлигатай тэмцэх шинэчлэлтэд чухал удирдагч байсан.

9 дүгээр сарын 14-нд Теодор Рузвельт ерөнхийлөгчийн албан тушаалд томилогдсоны 119 жилийн ой тохиож байгаа тул авлигын эсрэг түүний хэлсэн зарим үгсийг хуваалцъя. 1903 оны 12-р сард Конгресст хандан хэлсэн эдгээр үгсийн доторх агуулга нь хээл хахуульд холбогдон эх орноосоо оргон зайлсан гэмт хэрэгтнүүдийг шилжүүлэн өгөх тухай асуудал байсан юм. Гэхдээ  Ерөнхийлөгч Теодор Рузвельтийн хэлсэн үг яриа нь орчин үеийн авлигатай тэмцэх албан тушаалтны үйлдэлтэй холбогдож болохоор байна.

Хээл хахуулиас илүү ноцтой гэмт хэрэг гэж үгүй. Бусад гэмт хэрэг нэг л хуулийг зөрчиж байхад, авлигын гэмт хэрэг нь бүх хуулийн тулгуур зарчимд харшилдаг. Манай улсын засаглалын бүх эрх мэдэл ард түмэнд байдаг бөгөөд тэднийг албан ёсоор төлөөлж буй хүмүүсээр дамжуулан хэрэгжүүлдэг. Гэтэл эдгээр хүмүүс нь өөртөө давуу байдал үүсгэх, хөрөнгөжих сонирхлын үүднээс ард түмний хүлээлгэсэн итгэлийг алдаж байгаа нь хүнд гэмт хэрэгт тооцогдох бөгөөд мөн хээл хахууль өгч буй этгээдүүдийн гэм бурууг хөнгөрүүлж үзэх боломжгүй юм. Хулгайч нь хувь хүнийг дээрэмддэг бол авлигач нь бүхэл бүтэн хот, улсыг дээрэмддэг учир тэд бол хулгайчдаас дор юм. Авлигач бол алуурчинтай адил. Алуурчин ихэнхдээ нэг хүний амь насыг хөнөөсөн байдаг бол авлигач нь улс орны эсрэг аллага хийдэг. Засгийн газар, ард түмэн бүгд хахуулийг хүлээн зөвшөөрвөл хүн төрөлхтөн үгүй болгох болно. Хээл хахууль өгч байгаа, авч байгаа бүх хүн гутамшигтай. Төрийн байгууллагын авлигыг илчилж, шийтгэх нь үндэстний нэр төрийн хэрэг болохоос гутамшиг биш юм. Ичгүүртэй байдал нь залруулгад биш тэвчихэд оршдог. Хэрэв бид авлигыг таслан зогсоохын тулд бүх зүйлээ дайчилж чадахгүй бол бид гэм буруугийнхаа төлөө хариуцлагаас мултарч чадахгүй. Амжилттай засаглалын анхны шаардлага бол хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг хангах, авлигыг таслан зогсоох явдал юм. 

Ахлагч О.Баярмаа

Эх сурвалж: ХХЕГ

Монгол Улсын Шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн, цэргийн шинжлэх ухааны доктор, профессор, дэслэгч генерал Ш.Арвайн хувийн хөмрөгийг Үндэсний төв архивын сан хөмрөгт хүлээлгэн өглөө.

Монголын ард түмний амьдрал, хөгжлийн түүхийг тусгасан эрдэм шинжилгээ, нийгэм, улс төр, эдийн засаг, соёлын ач холбогдол нь бүх төрлийн архивын баримтаас бүрддэг билээ. Архивын сан хөмрөг олон эх сурвалжаас бүрддэг бөгөөд үүний нэг хэсгийг төр, нийгэм, боловсрол, соёл шинжлэх ухаан, анагаах ухаан, урлаг соёл, утга зохиолын гэх мэт олон салбарын эрдэмтэн, судлаачид, түүхэн бие хүмүүсийн хувийн гаралтай баримтаас бүрддэг юм. Энэ утгаараа Монгол Улсад орчин цагийн Хил хамгаалах байгуулга үүсэж хөгжсөний 87 жилийн ойг тохиолдуулан Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын Нийгэм, эдийн засгийн зөвлөлд зөвлөх эрхтэй Мэдээлэлжүүлэлтийн Олон Улсын Академийн академич, Монгол Улсын шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн, цэргийн шинжпэх ухааны доктор, профессор, дэслэгч генерал Шавийн Арвайн хувийн хөмрөгийг хүлээн авах ёслолын арга хэмжээг есдүгээр сарын 16-ны өдөр Архивын ерөнхий газарт зохион байгууллаа. Ёслолын арга хэмжээнд Монгол Улсын Шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн, цэргийн шинжлэх ухааны доктор, профессор, дэслэгч генерал Ш.Арвай түүний гэр бүл, Хил хамгаалах ерөнхий газрын Захиргааны удирдлага эрхэлсэн дэд дарга, хошууч генерал Ш.Лхачинжав,  Захиргааны удирдлагын газрын дарга, хурандаа А.Энхтөр, Хилийн цэргийн төв архив, түүхийн секторын дарга, хурандаа Т.Сүхбаатар, хилийн 0218 дугаар ангийн захирагч, хурандаа Ц.Гансүх, Архивын ерөнхий газрын удирдлагууд болон бусад зочид төлөөлөгч  хүрэлцэн ирсэн байна. 

Дэслэгч генерал Ш.Арвай өөрийн намтар түүх, амьдрал үйл ажиллагаанд холбогдох гар бичмэл, ном зохиол, судалгаа, гэрэл зураг дүрс бичлэг, баримтат кино, эд өлгийн дурсгал гээд цаасан суурьтай 95 хадгаламжийн нэгж, дүрс бичлэг суурьтай 22 хадгаламжийн нэгжийг хүлээлгэн өгсөн байна. Мөн Архивын ерөнхий газраас аман өв, сурвалж бэлтгэх үүднээс дэслэгч генерал Ш.Арвай, хошууч генерал П.Сүндэв нарын ажил амьдралын замналын тухай дурсамжит яриаг дүрсжүүлэн архивласан байна. Дэслэгч генерал Ш.Арвайн хувийн хөмрөгийг түүх намтар, шагнал, албаны болон сонгуульт ажлын холбогдолтой баримт, эрдэм шинжилгээний зохиол, хамгаалсан эрдмийн ажил, олны хүртээл болгосон ном, илтгэл, дурсамж, хувийн цуглуулга, дурсгалын зүйл, гэрэл зураг гэсэн бүлэгт ангилан төрөлжүүлж хадгаламжийн нэгж бүрдүүлжээ. Ингэснээр Үндэсний төв архивын сан хөмрөг нэгэн алдарт генералын хувийн сан хөмрөгийн баримтаар баяжигдаж байна.

Дэслэгч генерал Ш.Арвайн Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын Нийгэм, эдийн засгийн зөвлөлд зөвлөх эрхтэй, Мэдээлэлжүүлэлтийн олон улсын академийн академич, Монгол улсын шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн, цэргийн шинжлэх ухааны доктор, профессор хүн юм. Мөн Дотоод хэргийн их сургууль, Батлан хамгаалахын их сургуульд эрдэм шинжилгээний тэргүүлэх ажилтан, эрдэм шинжилгээний төвийн дарга, хил судлалын профессорын багийн тэргүүлэх профессороор ажиллаж, судлаачийн үүрэг гүйцэтгэж байна. Тэрбээр судалгаа, эрдэм шинжилгээний бүтээл гэх мэт 200 гаруй бүтээл туурвиснаас хил судлалын чиглэлээр олон эрдэм шинжилгээний бүтээл туурвисан юм. Энэхүү эрхэм хүний хувийн сан хөмрөг Үндэсний төв архивт хадгалагдан үлдсэнээр ирээдүй хойч, залуу үедээ судалгаа, шинжилгээний олон бүтээлийн үнэт их өвийг үлдээж байгаа юм.

ШӨХТГ-аас 180 орчим барьцаалан зээлдүүлэх газар буюу ломбардуудын үйл ажиллагаанд шалгалт хийлээ. Хяналт шалгалтад хамрагдсан ломбардууд барьцааны эд зүйлсийг үнэлэхдээ зах зээлийн үнээс 50-80 хувиар доогуур үнэлж авдаг, зээлийн хүү нь барьцаалсан эд зүйлээс шалтгаалан 7, 14, 21, 30 хоногийн хугацаатайгаар хүү тооцдог, хугацаа хэтэрсэн хоног тутмаас алданги тооцдог бол зарим газрууд нь алданги тооцдоггүй зэрэг нийтлэг зөрчил илэрлээ.

Харин Иргэний хууль болон Хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах тухай хуулийн хүрээнд:

- Барьцаалан зээлдүүлэх үйлчилгээний талаар хэрэглэгчийг бодит мэдээллээр хангаж ажилладаггүй;
- Хэрэглэгч эрхээ хамгаалах тухай болон санхүүгийн мэдлэггүй байдлыг ашиглан хэт нэг талын ашиг сонирхол давамгайлсан, хууран мэхэлж, төөрөгдүүлсэн шинжтэй гэрээг шууд тулган байгуулдаг;
- Цахилгаан бараа, гар утас, нөүтбүүк, ТВ-ийг зах зээлийн ханшнаас доогуур буюу 40-50 хувиар үнэлж авдаг, хугацаа богино, хүү өндөр, хоногоор алданги тооцдог;
- Иргэний барьцааны эд зүйлсийг зээлийн хугацаа дуусмагц сануулах мессэжийг илгээдэг ба дараагийн өдрөөс зөрүү тооцохгүйгээр үл маргах журмаар худалдан борлуулж ломбардын орлого болгох талаар гэрээнд тусгасан;
- Зээлийн гэрээний хугацаанаас өмнө иргэн эд зүйлээ авсан ч тухайн зээлийн гэрээнд заасан хоногоор хүүг тооцож төлөхөөр гэрээнд тусгах зэрэг зөрчил илэрсэн байна.

Ломбардуудын үйл ажиллагаа эрхлэх зөвшөөрлийн тухайд 36.7 хувь нь зөвшөөрөлгүй үйл ажиллагаа явуулж байгаа бол үлдсэн 63.3 хувь нь дүүргийн Засаг даргын Тамгын газрын Хүнс, худалдаа, үйлчилгээний хэлтсээс олгосон батламжийн дагуу үйл ажиллагаа явуулж байна.

Эх сурвалж: ШӨХТГ