Бидэнтэй нэгдэх

Үзэл бодол

Мөнхийн дуудлага буюу хос дэнс

Огноо:

,

Сэтгүүлч Надмидцэрэнгийн Туяа

Анхаараарай, анхаараарай!

Хүн тээгч, хөгжлийн ачаа үүрэгч, төмөржсөн эриний бэлгэдэл, түргэн галт тэрэг дуут дохио хангинуулсаар ирж явна. Амьдрал бол хөдөлгөөн, айсуй галт тэрэг шиг яаруу.

Л.Н.Толстой “Анна Каренина” зохиолоороо Оросын уран зохиолд “Галт тэрэг ба үхэл” сэдвийг оруулсан гэх. Зохиолч өөрөө  галт тэрэгний буудал дээр насан эцэслэсэн бөгөөд  амьдралынхаа сүүлийн жилүүдэд дорно дахины гүн ухааныг шимтэн судалж, сэтгэлийн амар амгалан, туйлын үнэнийг хайсаар байжээ. Энэ эрэл хүн төрөлхтний мөнхийн дагуул. Түрүүлж сэхээрэгчдээс хариулт нэхэн шаналгадаг үүрдийн асуулт.

“Би хариулъя!” гэж зоригтой дуугарах цөөхөн хүнийг цаг үе нь, газар орон нь, ард түмэн нь төрүүлдэг тэнгэрийн хишигт талархнам.

Асуултын хариу болгож, Аннаг хөтөлсөөр найруулагч Наранбаатар ирж явна.

Тахлыг давсан жүжиг

Дүрэмт хувцас нь хуучирсан, ширвээ сахалтай шуудан зөөгч малгайгаа аван мэндчилээд, эгэлдрэглэн үүрсэн том цүнхнээсээ шаргал  дугтуй  гаргаж өгөв. Дугтуйнд ганц үр байлаа...

Тайлж тайлбарлахын аргагүй ийм зүүд найруулагчид арваад жилийн өмнө иржээ. Тархиндаа үндэслүүлж, бодолдоо ургуулж явсаар, орчуулагч Н.Пүрэвдагвад санал тавив. Наранбаатарын онцолсон гол зөрчил, улаан шугам, өөр өнцөг, дүрийн өгүүлэмж,  санаа зорилго шингэсэн, гурван  эхээс хянан орчуулсан 2 бүлэг, 25 үзэгдэлт “Анна Каренина буюу бүтэлгүй хайрын дууль” жүжгийн зохиол 2018 онд найруулагчийн гар дээр ирлээ. Төдий том хэмжээний романыг түүвэрлэн, цөм агуулгыг барьж хөрвүүлнэ гэдэг тун амаргүй. Нэгэнт энэ давааг давсан хойно драматургийг зохих байранд урлан шигтгэж, “долоо хэмжсээр” 15 үзэгдэлт найруулагчийн зохиол бэлэн боллоо.

Оросын Тула мужийн “Ясная Поля¬на” эдлэн. Лев Николаевичийн төрж өссөн, туурвил бүтээлүүдээ бичиглэсэн тэмдэгт газар. Өндөр өвгийнхөө  гэр му¬зейн эрхлэгчээр ажиллаж асан, дөрөв дэх үеийн В.И.Толстой 2008 онд Монголд зурвасхан ирэхдээ “Би энд ирэхийг мөрөөдөж байсан” хэмээжээ. Үүнээс 11 жилийн дараа Монголын УДЭТ-ын “Анна Каренина” жүжгийн баг хамт олны төлөөлөл алдарт зохиолчийн төрөлх нутгийг зорин очив. Найруулагчийн нүдэнд туссан нь зүүнтээ залсан Будда болон судрууд.

“Хөрөг зураг, хүрэн улаан жаазнууд, хүн хүний онцгой дүр. Орос орон бол хөрөг юм”.  Нөхдөөсөө холдон нуурын эрэг дээр ганцаар суухдаа өөр юу бодож, ямар мэдрэмж тээсэн бол?  Намрын нуур, намрын салхи... Намрын шим Наранбаатар найруулагчийн онгод хөгийг оргилуулдаг гэнэм. Олз омог дүүрэн аяллаас тэд ирээд үйлдвэр техник, тайзны сургуулилт өрнөлөө.

2020 оны хоёрдугаар сар.

Жүжгийг уран сайхны зөвлөлөөр хянуулан хэлэлцүүлэв. Сайшаал шүүмжлэл, айдас эргэлзээ аль аль нь байлаа. “Зоригийг чинь үнэлж байна. Гэхдээ чи галаар наадаж байна шүү!” гэсэн анхааруулга ч сонслоо. Аргагүй дээ, зуугаад жил дэлхийн цараатай томоохон театрууд, дэлгэцнээ янз бүрийн хэлбэрээр хэдэн арван удаа тавигдсан алдарт “Анна Каренина” юм чинь.

“Гал аюултай, гэхдээ галыг бас эрхшээж болно”. Найруулагч Наранбаатарын авьяас, ур чадвар, туршлага тэмүүлэл, цогтой энэ үгэнд театрынхан, уран бүтээлчид, зөвлөлийнхөн ч бүрэн итгэсэн юм. Жүжиг үзэгчдийн хүртээл болтлоо хичнээн олон хүний хүч хөдөлмөр шингэж, цаг хугацаа, саад бэрхшээл туулдгийг хүмүүс төдийлөн мэдэхгүй. Тэр дундаа ахмад, дунд, залуу үе, оюутнууд нэгдсэн 70 гаруй уран бүтээлчдийн ансамбль, гэрэл, тайз, маркетинг гээд арын албаны өргөн бүрэлдэхүүнтэй том  бүтээлийн ард юу эс өрнөх...

Найруулагчийн онож харсан гол дүрийн нэгэн жүжигчин театраас гарсан, гэрлийн төхөөрөмж хэдэнтээ шатсан, халаалтгүй хүйтэн, ханиад томуу элбэг, жүжигчдийн эрүүл мэнд барагтай, үүр цайтал ажилласаар байсныг тэд үнэндээ тоодоггүй юм билээ. Харин театр нээгдэхгүй, уран бүтээлээ үзэгчдэд хүргэхгүй удсандаа л шаналж, тэсэж ядан хүлээсэн. Бэлдсээр, сайжруулсаар, дахин хянаж, нягталсаар...

Эрх чөлөө ба эсрэг биш эсрэг 

2020 оны аравдугаар сарын 3.

УДЭТ. Хонх гурвантаа цохиж, хөшиг нээгдлээ. Цар тахлыг давж, цаг улирлыг тоолсоор, “илүү тээлттэй” Анна ингэж Монголд мэндлэв.

Энэ жүжгийн дүрүүд, үзэл санаа, тавилт ч, тайз ч үзэгчдэд бодол төсөөллийн эрх чөлөөг олгосон, нэг асуултад олон хариулт өгч болохоор ухаалаг бас сонин. Гол дүрээ хоёр, гурав, магадгүй түүнээс олон Аннагаар илэрхийлсэн нь бодитой бас хийсвэр, үзэгдэх ба үл үзэгдэх, хуучин бас шинэ.

*Алексей Александровичийн эхнэр, Серёжа хүүгийн ээж Анна Аркадьевна.

*Хайр дурлалын өмнө нүцгэрч, Вронскийн “бийрээр” дахин төрсөн шинэ бүсгүй.

*Алексей Крыловичид ухаангүй дурлаж,  охин төрүүлсэн ээж.

*Төрөх, үхэх зэрэгцэн хаалга тогшиход, гэмшил уучлал эрэн, хоёр эрийн дунд “цовдлогдсон” үйлийн үр.

*Баталгаагүй гэр бүлд төрсөн, ирээдүй нь бүрхэг бяцхан Анна. Хэдийгээр жүжигт биеэр харуулаагүй ч, үйл явдлын нэгэн гогцоо, аврал бас дөнгө мэт хамгийн гунигтай дүр.

*Эмэгтэйчүүдийн эрх чөлөө, сонголтын төлөө, хүчирхийлэл гадуурхалд цэг тавихыг хүссэн тэмцэгч.

*Дотоод хүн буюу хувь заяа хэмээгч Анна.  Энэ дүрийг толины тусгал, хүсэл, хойд нас, тэнгэр элч, бүр хорон санаа гэж ч харж болохоор.

Тайзан дээрх гурван Алексей  зургаа  болоод төсөөлөлд тань хөлхөж байж ч мэднэ. Нэг хүнээр илэрхийлсэн энэ  дүрүүд үзэл санааны улаан шугамыг тодотгож,  олон ургальч сэдлээр тунгаан шигшихэд чиглүүлжээ.

Энэ жүжгийг үзсэн хэн бүхэнд сонирхон сонжсон, өлгөж цохсон, ухаж түншсэн, ухаарч ойлгохын төлөөх асуулт, хариулт байгаа бол зорилгын сум чухам байгаа оносон гэлтэй.

Хар хүрэм, тортой хар малгай духдуулсан ихэмсэг Анна, цав цагаан даашинзтай гэнэхэн Анна, олны дунд онцгойрон бүжих, тас хар хун мэт гоо Анна... Наранбаатарын хоёр өнгө, эсрэг биш эсрэгийн хослол энэ бүтээлд илтэд шингэжээ. Хайр харуусал, үнэн худал, бурхан чөтгөр, сүнс махан бие, цас бороо, өдөр шөнө, төрөх үхэх...Эхлэлээс төгсгөл хүртэл таныг дүүжин савлуурт “тарчлаана”. Жүжгийн дараа ч тархи, зүрх хоёр чинь зөрж лугшиж мэднэ. Нэг нь үгүй бол нөгөө нь үл орших эсрэг тэсрэг, хоёр тал, хос нэгдэл, арга билгээр хоймсуулан сүлжсэн найруулагчийн ур энд буй.
Тайзнаас бүх зүйлийг бодитоор харуулж, гарцаагүй хариулт өгөхөөс татгалзаж, хүмүүст өөрийнхөөрөө дүгнэх эрх олгохын сацуу мөн үүрэг хүлээлгэж чаджээ. Нийгэм, цаг үе ч биднээс сонголт шийдвэртээ хариуцлагатай, үнэнч байхыг шаардаж байгаа билээ.

Найруулагчдын сонгодог хүүхнүүд

Бүсгүй ертөнц гэдэг урлагийн халуун сэдэв. Театр, тайз гоо үзэсгэлэнгээр гэрэлтэж, үзэгчид харж таашаахуйн хүслээр зорин, догдлон ирдэг.   Олон давхар оньсон цоожтой “бүсгүй гэр” ур эв, ов ухаан, омголон бадрангуйд нээгддэг. Үе үеийн найруулагчдын бүтээхийн шунал, бардам зан, хүсэл аазгайг хөдөлгөж байдаг нууцлаг бөгөөд сонгодог хүүхнүүдийг тэд өөрийнхөөрөө урласан байдаг. Түүх сөхье.

1984 он.

Дэлхийн олон оронд 150 шахам жил үзэгчдийн оюуны соёлыг арвижуулсаар ирсэн Норвегийн зохиолч Г.Ибсений “Нора” жүжгийг найруулагч Г.Доржсамбуу  өвөрмөцөөр тавьж, Монголын театрын урлагт сонгодог жүжгийн шинэ арга дэгийг бий болгожээ. Жүжиг эхлэхэд Нора жижигхэн гурвалжин дотроос гарч ирдэг. Тайзаар тусгаарлагдсан жүжигчний тоглолтыг үзэгчдэд ойртуулж, “хана нураах” шинэ төлөв хандлагыг ийн эхлүүлсэн.

“Бид гэрлээд найман жил болсон ч анх удаа чин сэтгэлээсээ ярилцах гэж байна. Чи намайг хайрладаггүй.  Бүх зүйлийг өөрийнхөөрөө л хийдэг. Би чамайг ердөө л хөгжөөх үүрэгтэй” гэж Нора нөхөртөө хэлдэг. Үйл явдал өрнөсөөр тайлал нь гэрээсээ явахаар шийдэж буй  бүсгүйн тэсрэлт байв. Жүжгийн тайз, орчны шилжилт, эргэлдэх шооны шийдлүүд нь найруулагч, зураач хоёрын /Г.Доржсамбуу, Б.Төмөрхуяг/ эвсэг хамтрал, “өгч авах” мэдрэмжээр амилан босжээ. Норагийн дүрийг бүтээсэн Төрийн шагналт, ардын жүжигчин Н.Сувд  “Би Норад тоглосноор амьдралын хийгээд мэргэжлийн ур чадварын бас нэгэн их сургууль төгссөн. Жүжиг тухайн үедээ дуулиан тарьж, эрэлт хэрэгцээт бүтээл болсон юм” хэмээжээ.

2020 он.

Л.Н.Толстой “Анна Каренина”-гаа мөн өдгөөгөөс 150 жилийн тэртээ зохиосон бөгөөд найруулагч Н.Наранбаатарын бодит ахуйгаас хийсвэр сэтгэхүйд шилжсэн, шинэ сонин арга барилаар амилан жүжиг болов. Үндсэн чигийг орчин цагийн сэтгэл зүйн драм руу татаж, шилжилт хийсэн гэж болохоор.

Жүжиг эхлэхэд дөрвөлжин толины өмнө хоёр Анна зогсоно. Үзэгчдийг  толины тусгалаас өөрийгөө  олж хараасай гэж хүссэн мэт. Гэрлээд мөн л найман жил болж байгаа Анна, Долли нарын зовлон, тэвчиж тэсэж өнгөрүүлсэн амьдрал. Нийгэм, хууль, зэрэг зиндаа, ёс суртахуун гэх нөмрөг доорх хүлээс гинж, эрхээ эдэлж, хүслээ биелүүлэх төлөөс, чөлөөлөгдөхүйн золиос. Энэ бол бүсгүйчүүд бидний төлөө дуугарсан уран бүтээлчийн эмзэглэл. Маш цомхон минимал тайзанд хөшиг, гэрэл, хаалга, цаг, хөрөг зураг өөрийн орон зайндаа. Нүсэр эд хэрэгсэлгүй, амьд тайз буюу хүнээр илэрхийлсэн зоригтой өөрчлөлт, өнгөний тоглолт, гэрэл сүүдрийн тусгал  найруулагч, зураач хоёрын /Н.Наранбаатар, Т.Ганхуяг/ ур, санаа нийлсэн шинэ туршилт мөн.

1984 ба 2020. 36 жилийн дараах жирийн бус давхцал. Нэг нутаг усаар овоглодог, эрдмийн театрын өв залгамжлагчдад үргэлжлэх холбоо, үелзэл хэмнэлийн огтлолцол, цаг хугацаа, орон зайнаас үл хамааран  нэг дуудлага, нэг хараа байх шиг санагдана. Энэ тухай театрынхан ч ярьдаг, Наранбаатар ч үгүйсгэдэггүй билээ. Аннагийн дүрийг бүтээсэн СТА Н.Баярмаагийн театрт бүтээсэн анхны дүр нь шинэчлэн тавьсан “Нора” жүжгийн гол дүр байсанд одоо гайхах зүйл алга. Бас Сувд багшдаа /анхны Нора/ нууцлаг гол дүрээ зориулан өгсөн найруулагчийн өглөгт талархаж байна. Доржсамбуу найруулагч Нораг “Хүүхэлдэйн байшин”-д хорихыг хүсээгүй шиг, Наранбаатар найруулагч Аннаг үхлээс аварчээ. Тэд эмэгтэй хүнийг хайрлаж, өмөөрч чанга дуугарчээ.

Наранбаатарын өрөг

2020 оны аравдугаар сарын 31.

УДЭТ-ын уран бүтээлчид “Анна Каренина” жүжгээ сарын турш 28 удаа тоглож, 160 мянга гаруй үзэгчдэд хүргэлээ. “Энд одоо, өнөөдөр үзэгчдийн амталж байгаа сэтгэл хөдлөлийг өөр юугаар ч сольж орлуулах арга байхгүй” хэмээн аугаа К.С.Станиславский дуу алдсан. Нээрээ л, юугаар, яаж орлуулах вэ дээ? Баганат байшингийн шатаар өгсөж, том хүнд хаалгаар ороод л өөр ертөнцөд ирсэн мэт. Улаан сандал, улаан хөшиг, удаан хүнгэнэх хонхны цуурай. Би театрт жүжиг үзэж байна...

*Алдаа онооны хос зам өмнө дурайж, сануулга мэт галт тэрэгний дохио чихэнд хадаж, ариулах мэт цагаахан цас бударч, амьдралыг таллан хуваах мэт “агааран хана” зааглана /хар, цагаан хөшиг, хиймэл цас, гэрэл, шум, хөгжим/

*Стивагийн овжин заль мэх, тогтворгүй байдал, Левиний өөртөө итгэлгүй зан, нийгэмтэй зөрчилдөх байдлыг эсрэгцүүлэн, хошин байдлаар үзүүлсэн нь энэ хүнд жүжгийн салхивч мэт /хувцас, биеийн хэл, дуу хоолойны өнгө, хөдөлгөөн, шум, гэрэл, жижиг хэрэглэл/

*Аннаг өөр эртэй дотно байгааг харсан Каренин  эхнэрээ бүжгэнд урих боловч, зүрхний хэмнэл, сэтгэлийн долгион эвлэхгүй, цааш ганцаар бүжиглэнэ /харц, нүүрний хувирал, хөдөлгөөн, хөгжим, гэрэл/

*Морин тойруулга, уралдааны талбар. Морь-хүүхэн, эрчүүдийн зугаа, хүн-мал, нийгмийн гажуудал /хувцас, хөлийн товшилт, авиа аялга, арын сүүдэр ший/

*Анна, Доли, Кити. Агуулгын гурван салаа, гурван дүрийн амьдрал ба хувь заяаны өгүүлэмж /шар, цагаан, улаан  жаазнууд, гурван сандал, хөдөлгөөн, зургаан үг, хөгжим/

Театрын бүтээл хөгжим, хөдөлгөөн, гэрлээр  нүд чихний баясгаланд хөтөлдөг. “Анна Каренина” жүжигт  эдгээр нэгдлүүд хоршин найрч, нэгэн цул болжээ. Тайз, техник орчин үеийн шаардлагаас хоцрогдсон, шинэчлэх шаардлагатай байгаа. Мэргэжлийн ажилчид хүрэлцээгүй, гэрэлтүүлэгт л гэхэд зургаан хүн “дөрвөн мөчөөрөө” ажиллаад ч цөөддөг.

“Жүжгийн 70 гаруй хувьд массын хөдөлгөөн зонхилж, утга хөдөлгөөний солбицол неоклассик бүжгийн төрөл ба биомеханикийг хослуулсан” гэж бүжиг, хөдөлгөөний найруулагч Д.Энхбаатар онцолсон. Дэлхийн хүмүүс ойлгох глобаль хөгжмийг голчлон 20 гаруй хөгжим бичиж, даяараа мэдэх шилмэл танил аялгуунаас ашигласан хөгжмийн зохиолч Ш.Өлзийбаярын шийдэл ч зөвхөн Монголдоо бус, Орос болоод дэлхийн тайзнаа тэмүүлэх найруулагчийн том зорилгод нийцэж байна. Жүжигт нийгмийн тусгал, орчин цагийн шинэ хандлага, бэлгэдэл ба ёр цээр, уламжлалт сэтгэлгээ, шашин, гүн ухааны ойлголтууд ч багтсан.

Бурхан хүнийг гайхамшигтай бөгөөд аймшигтайгаар бүтээжээ. Аймшигтай байдгийн үр нь муу үг ба бодол.  /Аннаг  хүмүүс хорт хэлээрээ сүлбэсэн/
Гайхамшигтай байдгийн учир нь хайр. Хүн насан туршдаа Бурхан ба хайрыг тус тусад нь эрж хайдаг. Угтаа Бурхан бол хайр гэдгийг эрт ухаарч, эрлээ нэгтгэвэл  амьдрал үл дуусах ч юм бил үү? Бүгд гэм зэмтэй ч хайр түүнийг далдалдаг. /Анна  хайраар зөвтгөгдөнө/

Хайр бол мөнхийн дуудлага, хүмүүний дэнс. Энэ дэнсэнд та бид тэнцэх эсэхээ одоо нэг шалгахад гэмгүй.

Тайзыг шатрын хөлөг гэвэл найруулагч бидэнтэй “зэрэг тоглолт” хийлээ. Түүний нүүдлийг бид өөр өөрийнхөөрөө төсөөлж байсан. Тэр “мастер тоглогч” гэдгээ дахин батлав. Тулааны талбарт олон дайсан байлаа ч, өөрийгөө ялах нь хамгийн том ялалт. Өөрчлөгдсөн, шинэ Наранбаатарыг бүтээнэ гэдэг бас эрсдэлтэй. Чансаатай шатарчин өрсөлдөгчөө хөгжүүлж байдгийн адил чанартай уран бүтээлээр үзэгчдийн ухаан сэтгэхүйг тэлэх нь найруулагчийн үүрэг гэдгийг тэр эрт ухаарсан. Гурван цагийн өрөгт Наранбаатар биднийг алсын хараатай, уран нүүдлүүддээ уяж хожлоо. “Санасандаа хүрч чадав уу?” гэхэд “70 хувь” гэж хариулсан. Тэр хийсэндээ ханаж бардсангүй.

2020 оны арван нэгдүгээр сарын 12.

Монгол улсын мэргэжлийн театрын урлагийн эх үүсгэл Д.Нацагдоржийн нэрэмжит УДЭТ  89 жилээ угтаж байна. Ачаагаа дэнхийтэл үүрсээр эрдмийн театр оршин байна. Алга ташилт, атаа бартаа дундуур Наранбаатар  найруулагч  бүтээсээр явна.

Дэлгэрэнгүй унших
сурталчилгаа

Сэтгэгдэл

Үзэл бодол

Н.Батнасан: МУИС-д гаалийн байгууллагатай хамтран ажиллах өргөн боломж байна

Огноо:

,

Гаалийн байгууллага МУИС-ийн Бизнесийн сургуультай “Хамтын ажиллагааны санамж бичиг” байгуулсан тухай тус сургуулийн захирал, доктор профессор Н.Батнасантай ярилцлаа.

 Санамж бичгийн ач холбогдлыг та хэрхэн харж байгаа вэ?

Монгол Улсын Их Сургууль нь судалгаа шинжилгээний олон салбарын шилдэг эрдэмтэдтэй,  төрөл бүрийн чиглэлээр  судалгаа шинжилгээ хийдэг, Монгол Улсын эрдэм оюуны гол төвүүдийн нэг юм.

Манай улсын хөгжлийн олон асуудлууд өнөөг хүртэл шийдэгдээгүй байна. МУИС-ийн хувьд улсынхаа хөгжилд хувь нэмрээ оруулах нь бидний үйл ажиллагааны хамгийн чухал хэсэг,  тэр хэрээрээ чухал ач холбогдол өгдөг зүйлсийн нэг.  Гаалийн байгууллагын өмнө ч ийм асуудлууд тулгарч байна. Гаалийн өмнө тулгамдаад буй эдгээр асуудлыг шийдвэрлэхэд хувь нэмрээ оруулах зорилгоор бид ГЕГ-тай хамтран ажиллах санамж бичгийг байгуулсан.

Түүх ярих юм бол ”Гааль, Эдийн засгийн коллеж” нэртэй ГЕГ-ын дэргэд байсан сургалтын байгууллагыг 2010 онд ЗГ-ын тогтоолоор МУИС-д нэгтгэсэн. Тэр цагаас хойш МУИС нь гаалийн боловсон хүчнийг бэлтгэдэг гол төв болсон гэж үзэж болох юм. Одоо гаалийн байгууллагын системд 2000 гаруй хүн ажиллаж байна. Бид 2010 оноос хойш гадаад худалдаа, гаалийн чиглэлээр 200 гаруй бакалаврын мэргэжилтэн, 30 орчим магистр, 1 докторыг гаалийн чиглэлээр бэлтгэж гаргасан бөгөөд тэд маань гаалийн байгууллагад үр бүтээлтэй ажиллаж байна.

Бидний цаашдын зорилго бол зөвхөн боловсон хүчнийг нь бэлтгэхэд төдийгүй гаалийн байгууллагын өмнө тавигдаж байгаа зорилтуудыг нь шийдвэрлэхэд хамтарч оролцох,  гааль судлалын чиглэл дээр хамтрах явдал гэж харж байна. Энэ бол бидний гаальтай хамтран ажиллах чиглэлд баримтлах гол стратеги.

Одоо манай гаалийн үйл ажиллагааны бүтээмжийн болон техник технологийн түвшин дэлхийн тэргүүлэх түвшний орнуудтай харьцуулахад нэлээд доогуур түвшинд байна. Тэргүүлэх хөгжилтэй орнуудын түвшинд дөхөж очихын тулд маш их ажиллах шаардлагатай. Тэгэхлээр энд бидэнд хамтран ажиллах асар том орон зай байна аа гэсэн үг.

Үүнийг МУИС-ийн судлаачдын зүгээс улсынхаа хөгжилд хувь нэмэр оруулах, бас гаалийн байгууллагынхаа үйл ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлэх бодитой боломж гэж харж байна.

Нөгөө талаас МУИС-д мэргэжилтнийг сургаж бэлтгэх, улс орныхоо хөгжилд хувь нэмэр оруулах асуудлуудаас гадна төрөл бүрийн төсөл хөтөлбөрүүд хэрэгжүүлэх замаар санхүүгийн чадавхаа бэхжүүлэх хэрэгцээ шаардлага бий.

Хамтын ажиллагаа талуудын аль алиных нь ашиг сонирхолд нийцэж байгаа учраас бид хамтран ажиллах гэрээ байгуулсан. Бид гаалийн байгууллагын судалгаа хөгжүүлэлтэд оролцсоноороо сургаж байгаа оюутнуудаа юунд, хэрхэн сургахаа тодорхойлох боломжтой болох юм. Тийм учраас энэ хамтын ажиллагаа бидэнд олон талаар ач холбогдол бүхий хамтын ажиллагаа гэж харж байна.

Санамж бичгийн хүрээнд сургалт болон судалгааны чиглэлээр ямар ажлууд хийгдэхээр төлөвлөгдөж байна вэ?

Гаалийн өмнө эн түрүүнд тулгамдаж буй асуудал бол худалдааг хөнгөвчлөх асуудал юм. Олон улсын хэмжээнд хийгдэж байгаа судалгаануудаас үзэхэд Монгол Улсын бизнесийн орчны үзүүлэлтүүдээс гадаад худалдааны орчны үзүүлэлтүүд нэлээд тааруухан байдалтай байгаа. Тэгэхээр гадаад худалдааг хөнгөвчлөхийн тулд юуны өмнө цаг хугацаа, зардал шаардсан хил гаалийн дэглэм журмаа өөрчлөх тал дээр ажиллах шаардлагатай. Монгол Улс НӨАТ-ын системийг нэвтрүүлснээр дотоод дах санхүү эдийн засгийн янз бүрийн бэрхшээлтэй асуудлуудыг үндсэнд нь цэгцэлсэн. Цэгцлэгдээгүй асуудлууд нь эдийн засгийн гадаад харилцаа талдаа байна.

Хил гаалийн дэглэм журмыг өөрчлөх хүрээнд эн түрүүнд хэрэгжүүлэх асуудал бол  эрсдэлд суурилсан гаалийн удирдлагыг нэвтрүүлэх. Энэ нь нэг талаас худалдааг хөнгөвчлөх, нөгөө талаасаа хууль сахиулах гэсэн хоёр асуудлыг хамтатган шийдэх шийдэл юм. Гаальд эрсдэлд суурилсан гаалийн удирдлагыг нэвтрүүлж, одоо байгаа энэ гаалийн хяналтын тогтолцоог илүү ухаалаг байдлаар зохион байгуулна гэсэн үг.

Ер нь худалдааг хөнгөвчлөх ажил нь үйл ажиллагааг уялдуулах, стандартчилах, хялбаршуулах зарчмуудад тулгуурлах ёстой. Үүнийг хэрхэн ямар арга замаар хийх вэ гэдэг дээр бидний өөрсдийн хийсэн судалгаа, олон улсын хэмжээнд нийтлүүлсэн бүтээлүүд бий. Нөгөө талаас үүнийг хэрэгжүүлэхүйц хүн хүчний болон техник технологийн ч боломжууд байна. МУИС-д мэдээллийн технологийн чиглэлээр гадаад дотоодод докторын зэрэг хамгаалсан 40, 50 залуу ажиллаж байна. Энэ залуучуудын хүчийг ашиглаад гаалийн эрсдэлд суурилсан удирдлагыг хийх боломж бий. 

Өнөөг хүртэл гаалийн байгууллагууд 3 өөр мэдээллийн систем ашиглаж ирсэн боловч эдгээр нь өөр хоорондоо мэдээллээ солилцох боломжгүй байна. Өмнө нь гаалийн техник технологи, мэдээллийн системийг шинэчлэх ажлыг ихэвчлэн гадаадын  байгууллагуудаар хийлгэж ирсэн. Тодорхой хугацааны дараа техник технологи хоцрогдож, хөгжүүлэлтээ цааш нь үргэлжлүүлье гэхэд өмнө нь шинэчлэлийг гардан хэрэгжүүлсэн байгууллагатай байгуулсан гэрээний хугацаа дуусаж, үргэлжлүүлэн ажиллуулах боломжгүй нөхцөл байдал үүсчихсэн байдаг. Тиймээс нэг ажлаа дахин дахин давтан хийхэд хүрч байгаа юм.

Олон улсын туршлагаас үзэхэд, жишээ нь Солонгос Улсад Сөүлийн үндэсний их сургууль нь гаалийн байгууллагынхаа судалгаа хөгжүүлэлтийн асуудлыг хариуцдаг. Их сургууль бол аль нэг компани шиг дампуурдаг, өөрчлөгддөг бүтэц биш. МУИС ийм хөгжүүлэлтийг хийснээр үндэсний аюулгүй байдалтай холбоотой нууцлалын асуудлууд ч давхар шийдэгдэнэ.

Япон Хятадын хоорондын худалдаанаас үзэхэд бараа ачигдангуут бүх бичиг баримтыг цахим хэлбэрээр солилцож байна. Бараа замд явж байх хугацаанд барааг гаалийн хилээр шалгаж оруулах эсэхийг шийддэг эрсдэлийн төлөвийг нь урьдчилж тодорхойлдог. Улаан төлөвөөр орж ирж буй барааг заавал хилийн гааль дээр ч биш гүний гааль дээр шалгачихдаг. Манайд жишээн дээр үзэх юм бол Японоос бараа ачуулсан нөхцөлд бараа Замын Үүд дээр ирсэн үед барааг тээврийн хэрэгсэлтэй нь зогсоож байгаад бүх бичиг баримтыг нь мэдээллийн системд шивж оруулдаг. Мэдээллийг системд оруулсны дараа хяналтын төлөвийг нь тодорхойлж, барааны 80-90 хувийг нь нэг бүрчлэн шалгаж байна. Хилээр нэвтэрч буй барааны дийлэнх хэсгийг нь улаан төлөвөөр оруулж буй шалтгаан нь эрсдэлийн төлөвийг тодорхойлоход нэн чухал ач холбогдолтой мэдээллийн нэгдсэн сан үүсээгүйтэй холбоотой. Энэхүү практик нөхцөл байдал бидэнд хүн хүчний болон цаг хугацааны ихээхэн алдагдлыг үүсгэж байгаа юм.

Гаалийн хяналтын процессын дийлэнх хэсэг нь импортын хувьд бараа хилийн гадна байх үед, багахан хэсэг нь орж ирснийх нь дараа хийдэг болчихвол цаг хугацаа, зардлыг хэмнэнэ. Хилээр гарах барааны хувьд бараа ачигдахаас өмнө хяналт шалгалтын процесс нь эхэлдэг,.бараа хил дээр очих үед багахан хэсэг нь хийгддэг ийм тогтолцоо руу шилжүүлбэл худалдааг хөнгөвчилнө. Ийм тогтолцоог бүрдүүлж байж хилээр гарч буй ачаа бараа, тээврийн хэрэгсэл бүрийг биш харин хамгийн эрсдэлтэй бараа ачилтуудыг шалгадаг олон улсын жишиг рүү шилжинэ. Ийм өөрчлөлтийг хийхэд Засгийн газрын ч, олон улсын донор  байгууллагуудын ч оролцоо, хамтын хүчин чармайлт чухал.

Цаашид хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн ажлуудын үр дүнг яаж тооцож байна вэ?

Монгол Улсад хамгийн хурдтай өсөж буй эдийн засгийн салбаруудын нэг нь гадаад худалдаа. 1995 оны эхэн үед манай улсын экспорт, импорт нийлээд 500 сая доллар байсан. Гадаад худалдааны эргэлт одоо 50 тэрбум ам.долларт хүрч, даруй 50 дахин өссөн. Тэгэхээр барааны ийм том хэмжээний эргэлтийг гаалийн байгууллага хуучин хүчин чадлаараа, арга барилаараа хянах боломж бараг байхгүй. Тиймээс юуны өмнө, дээр дурдсан өөрчлөлтийг хийхээс өөр арга байхгүй. Хоёрт, Монгол Улсад ажиллах хүчний зах зээл дээр нийлүүлэлтийн хомсдол үүсэж, салбар бүрд ажиллах хүчний дутагдал үүсэж эхэллээ. Энэ нөхцөлд мэдээллийн технологид суурилж үйл ажиллагаагаа явуулдаг өндөр бүтээмжтэй гаалийн байгууллагын бүтцийг үүсгэж хөгжүүлэхгүй бол худалдааны эргэлтэд бүрэн хяналт тавих боломж цаг хугацаа өнгөрөх тусам бага багаар алдагдах эрсдэл үүсэж байна. Гуравт, одоо гаальд ажиллаж байгаа хүмүүсийн ажиллах амьдрах орчин нөхцөлтэй холбоотой асуудлуудыг шийдэх ёстой. Хэрвээ гаалийг дээр дурдсан байдлаар өөрчилж чадвал одоо байгаа төсвийг нь тэлэхгүйгээр, ажилтны бүтээмжийг нь нэмэгдүүлэх замаар нийгмийн асуудлыг нь шийдэх боломжтой. Магадгүй одоо 2000 гаруй орон тоотой ажиллаж байгаа гаалийн байгууллага мэдээллийн технологи дээр суурилсан дэвшилтэт хэлбэрээр үйл ажиллагаагаа явуулбал 600-700 хүний хүчээр ажиллах боломжтой. Ийм нөхцөлд хэмнэсэн төсвөөр цалинг нь нэмэх, ажиллах орчин нөхцөлийг дээшлүүлэх асуудлыг шийдвэрлэж, гаальд илүү чадварлаг хүмүүс орж ажилладаг нөхцөлийг үүсгэж чадна.

 Эх сурвалж: ГЕГ

Дэлгэрэнгүй унших

Үзэл бодол

Малчдад хүргэх тусламжийг үр дүнтэй зохион байгуулах талаар ярилцав

Огноо:

,

Зудын нөхцөл байдал хүндэрсэн цаг үед Монгол дахь Хүмүүнлэгийн байгууллагуудын төлөөлөгчид зудад нэрвэгдсэн малчдад хүргэх тусламжийг үр дүнтэй зохион байгуулах талаар ярилцлаа.

Энэхүү уулзалтад Улсын Онцгой комисс, Боловсрол, шинжлэх ухааны яам, Хөдөлмөр, нийгмийн Хамгааллын Яамнаас зудын нөхцөл байдал, хариу арга хэмжээ болоод зудад нэрвэгдсэн малчид, зудтай сумдын малчдын хүүхдүүдэд хүргэх нэн шаардлагатай тусламж дэмжлэгийн талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл өглөө.

Мөн энэхүү уулзалтаар Монгол Улсад ажиллаж буй United Nations OCHA-ын мэргэжилтнүүд хүмүүнлэгийн дэмжлэг тусламж, хариу арга хэмжээний нэгдсэн төлөвлөгөөг танилцуулав.

Эх сурвалж: ОБЕГ

Дэлгэрэнгүй унших

Үзэл бодол

Эрэгтэйчүүдийн өмнө тулгамдаж буй асуудлыг шийдвэрлэх аливаа санал, санаачилгыг бүх талаар дэмжинэ

Огноо:

,

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн ивээл дор “Нийгмийн хөгжилд эрэгтэйчүүдийн оролцоо, манлайлал” үндэсний II чуулган Төрийн ордонд боллоо.

Чуулганаар эрэгтэйчүүдийн боловсрол, хөдөлмөр эрхлэлт, эрүүл мэнд зэрэг асуудлыг хөндөж, “Эрэгтэйчүүдийн талаар төрөөс хэрэгжүүлж буй бодлого, үйл ажиллагаа”, “Эрүүл монгол хүн-Эрчүүдийн эрүүл мэнд”, “Эр хүний үнэт зүйл” зэрэг сэдвээр илтгэл хэлэлцүүлэх юм.

Чуулганыг нээж Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн хэлсэн үгнээс товчлон хүргэж байна.

МОНГОЛ УЛСЫН ЕРӨНХИЙЛӨГЧ:

“Эрхэм хүндэт чуулганы төлөөлөгчид өө,

Эх орны түшиг тулгуур болсон эрхэм хүндэт эрчүүд ээ,

Та бүхэнд “Монгол цэргийн өдөр”-ийн баярын мэндийг өргөн дэвшүүлье.

“Нийгмийн хөгжилд эрэгтэйчүүдийн оролцоо, манлайлал” сэдэвт чуулганыг бид хоёр дахь удаагаа зохион байгуулж байна. Өмнөх чуулганаас хойш олсон ололт, амжилтаа улам бататгаж, эрэгтэйчүүдийн өмнө тулгамдаж байгаа асуудлуудыг тал бүрээс нь нухацтай хэлэлцэн, гарц, шийдэл гаргана гэдэгт итгэлтэй байна.

Энэ талаарх аливаа санал, санаачилгыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч бүх талаар дэмжин, хамтран ажиллах болно

Эрчүүд Та бүхэн бол улсын тулгуур, өрхийн тэргүүн билээ. “Эр амгалан бол гэр амгалан” хэмээн манай ард түмэн ярьдаг.

Бидний өвөг дээдэс эрчүүдээ “Гэрийн эзэн, өрхийн тэргүүн” хэмээн хүндэтгэж ирсэн сайхан уламжлалтай.

Өрхийн тэргүүн, улсын тулгуур болсон эрчүүдэд маань багагүй асуудал тулгамдаад байгааг бид анхаарах ёстой.

Тухайлбал, эрчүүд эмэгтэйчүүдээс 10 шахам жилээр богино насалж, хоёр эрэгтэй тутмын нэг нь тамхи татаж, архи уудаг, түүн дотроо эрэгтэйчүүдийн 29 орчим хувь нь сар бүр хэтрүүлэн хэрэглэдэг гэсэн судалгаа байна.

Үүнээс улбаалж согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодох, гэмт хэрэг үйлдэх, осол гэмтэлд өртөх зэргээр өөрийн төдийгүй бусдын эрүүл мэнд, эд хөрөнгийг хохироох явдал их гарч байна.

Зохисгүй хооллолт, хөдөлгөөний хомсдол, архи, тамхины хэрэглээнээс үүдсэн артерийн даралт ихсэлт, хоол боловсруулах замын болон зүрх судасны эмгэг эрчүүдийн дунд түгээмэл байна. Хавдар, осол гэмтэл эрчүүдийн нас баралтын гол шалтгаан болж байна.

Иймээс ард иргэдийнхээ эрүүл мэндийн боловсролыг дээшлүүлж, эрүүл амьдралын хэв маяг хэвшүүлж, эрүүл ирээдүйг бий болгох, соён гэгээрүүлэх зорилгоор Монгол Улсын Ерөнхийлөгч “Эрүүл монгол хүн” үндэсний хөдөлгөөнийг санаачлан орон даяар өрнүүлж байна.

Мөн согтууруулах ундааны зохисгүй хэрэглээнээс үүдсэн эрүүл мэнд, эдийн засаг, нийгмийн хор хөнөөлийг бууруулах зорилгоор зарлиг гаргасан.

УИХ, Засгийн газар шуурхай ажиллаж, Согтууруулах ундааны эргэлтэд хяналт тавих, архидан согтуурахтай тэмцэх тухай хуулийг шинэчлэн баталж, 10 гаруй хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулан 2023 оны 01 дүгээр сараас хэрэгжүүлж эхлээд байна.

Өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд тодорхой үр дүн гарсныг дуулгахад таатай байна.

Тухайлбал, Монгол Улсад үйлдвэрлэсэн согтууруулах ундааны хэмжээ 2023 оны байдлаар өмнөх онтой харьцуулахад 32.7 сая литрээр буюу 21,6 хувиар, мөн импортын хэмжээ 18 хувиар буурчээ.

Татварын ерөнхий газрын өгсөн мэдээллээр улсын хэмжээнд борлуулсан согтууруулах ундаа өнгөрсөн онтой харьцуулахад 1,7 сая литрээр буурсан байна. Дотоодын үйлдвэрлэгчид архины хатуулгийг 1-2 градусаар бууруулсан бөгөөд өндөр хатуулагтай архины хэрэглээ багаслаа.

Архидан согтуурахтай тэмцэх санд хуримтлагдсан найм орчим тэрбум төгрөгийг архины хор хөнөөлийг сурталчлан таниулах, соён гэгээрүүлэх, эрүүл зан үйлийг төлөвшүүлэх, донтох эмгэгтэй иргэдэд үзүүлэх эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг өргөжүүлэхэд зарцуулж эхэллээ.

Эдгээр бодлогын томоохон шинэчлэлээс гадна тэмдэглэлт баярын өдрүүдийг угтан “Намайг алгас”, “Та татгалз” зэрэг нөлөөллийн аян зохион байгуулснаар олон эерэг өөрчлөлт гарлаа.

Өнгөрсөн шинэ жилийн баярыг угтан явуулсан “Та татгалз” аяны үр дүнд согтуугаар үйлдсэн гэмт хэрэг өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 45.7 хувиар буурсан байна.

Энэ жилийн цагаан сараар согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодсон зөрчил өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 57.6 хувиар, Гэмтэл, согог судлалын үндэсний төвийн яаралтай тусламжийн тасагт архидан согтуурсны улмаас гар, хөлөө хөлдөөсөн ганц тохиолдол бүртгэгдсэн нь ойрын жилүүдэд байгаагүй үзүүлэлт байлаа.

Согтуугаар үйлдэгдсэн гэмт хэргийг өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 14.5 хувиар, согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодсон зөрчил өмнөх онтой харьцуулахад 21.4 хувиар буурсан байна.

Хэдийгээр архидан согтуурахтай тэмцэх чиглэлд эерэг өөрчлөлт гарч байгаа ч согтуугаар гэмт хэрэг үйлдсэн хүний 92.7 хувь нь эрэгтэй, гэмт хэрэгт холбогдсон иргэдийн 48.5 хувь нь ажилгүй байна.

Цаашид архи хэтрүүлэн хэрэглэгч, донтсон иргэд, тэдний гэр бүлд чиглэсэн нийгэм, сэтгэл зүй, эрүүл мэндийн тусламжийг өргөжүүлэхийн зэрэгцээ бүх төрлийн донтох эмгэгээс урьдчилан сэргийлэх, соён гэгээрүүлэх чиглэлээр холбогдох байгууллагууд болон аймаг, орон нутаг, Эрүүл мэндийн яам онцгой анхаарч, эрчимтэй ажиллах шаардлагатай байна.

Түүнээс гадна тэдгээр иргэдийн нийгмийн асуудалд анхаарч, ажил хөдөлмөр эрхлэхэд нь дэмжлэг үзүүлэх нь нэн чухал байна.

Эрхэм хүндэт ард иргэд ээ.

Сүүлийн үед эрчүүдийн тамхидалт, ялангуяа хүүхэд, залуусын дундах электрон тамхины хэрэглээ аюулын харанга дэлдэж эхэллээ.

Ард иргэдийн хавдрын өвчний шалтгааны 30 хувь нь тамхинаас шалтгаалдаг гэж эрдэмтэн судлаачид тогтоожээ.

Тамхидалтыг бууруулах чиглэлд бодлогын томоохон өөрчлөлт хийж, иргэд ч өөрсдийн болон гэр бүлийн гишүүдийнхээ эрүүл мэндийг хамгаалах үүднээс тамхинаас татгалзахыг уриалж байна.

Мөн сэтгэцэд нөлөөлөх эм, мансууруулах бодистой тэмцэх ажлыг эрс чангатган, эрх зүйн орчныг сайжруулахаар ажиллаж байна.

Нийтийн биеийн тамирын норм, норматив тогтоож, бие бялдрын хөгжлийн цогц боловсролыг бага наснаас нь олгохын тулд цэцэрлэг, ерөнхий боловсрлын сургууль, их, дээд сургууль, коллежийн сургалтын хөтөлбөрт цогц, шинэлэг байдлаар тусган хэрэгжүүлэх нь чухал байна.

Энэ ташрамд, нийтийн биеийн тамирыг хөгжүүлэх, хүүхэд, залуусыг спортоор хичээллэх орчин нөхцөл, хүртээмжийг нэмэгдүүлэх зорилгоор Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит “Президент” спорт цогцолборын бүтээн байгуулалт эхэлснийг дуулгахад таатай байна.

Гурван га талбай бүхий энэ цогцолбор 4,340 м.кв ногоон байгууламжтай, нийт 58,560 м.кв талбайд 19 нэр төрлийн спортын үйл ажиллагаа явуулж, өдөрт 5,000-6,000 орчим хүүхэд залуус спортоор хичээллэх хүчин чадалтай юм.

Хүүхэд, залуус чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлж, эрүүл мэнд, бие бялдрын хөгжилдөө анхаарах, нийтийн биеийн тамир, спортыг түгээн дэлгэрүүлэхэд чухал хувь нэмэр оруулна гэдэгт итгэлтэй байна.

Эрхэм хүндэт нөхөд өө, эрчүүд ээ,

Архи, тамхи, аливаа хорт зуршлаас ангид байж, эрүүл, зөв амьдралыг төлөвшүүлэн, эрүүл мэнддээ анхаарч, эх орон, гэр бүл, хань ижилдээ үнэ цэнтэй эрхэм хүн нь байж, урт насалж, их зүйлийг хийж бүтээж, нэр төртэй сайхан амьдрах ёстой.

Энэ бүхэн хувийн зохион байгуулалт, ёс суртахуун, сахилга бат, зөв амьдралын хэв маягаас ихээхэн шалтгаална гэдгийг эр хүн болгон сайтар ухамсарлаж, амьдралынхаа зам мөр, чиг хандлага болгох учиртай” гэлээ.

“Нийгмийн хөгжилд эрэгтэйчүүдийн оролцоо, манлайлал” үндэсний анхдугаар чуулганыг 2022 оны гуравдугаар сарын 14-ний өдөр зохион байгуулж, “Эрэгтэйчүүдийн манлайлал, ёс зүй, үүрэг хариуцлага, оролцоо”, “Эрэгтэйчүүдийн эрүүл мэнд, эрүүл амьдралын хэв маяг”, “Эрэгтэйчүүдийн талаарх хэвшмэл ойлголт-боловсрол, амьдралын ухаан”, “Эрэгтэйчүүдийн хөдөлмөр эрхлэлт, нийгмийн хамгаалал” зэрэг сэдвээр хэлэлцүүлэг өрнүүлсэн юм.

Чуулганаас гаргасан зөвлөмжийн дагуу УИХ, Монгол Улсын Засгийн газар, холбогдох яамд, төрийн болон төрийн бус байгууллагууд төлөвлөгөө гарган ажиллаж байна.

Дэлгэрэнгүй унших
сурталчилгаа

Санал болгох