Үзэл бодол
Саалийн үнээгээ олон болгох боломж
Саяхныг хүртэл Монгол Улс “Эрдэнэт” үйлдвэр гэсэн саалийн ганцхан үнээтэй байлаа. Дэлхийн зах зээл дэх зэсийн үнийн өсөлт, уналтаас хамаарч монголчууд бүсээ чангалах, үгүй нь шийдэгддэг байв. Зарим жил бүсээ тасартал “таргалж”, заримдаа “гол”-оо тасартал бүсээ чангалдаг байсныг бид мэднэ. Тэгвэл дэлхийн зах зээл дэх нүүрсний үнийн өсөлт, Тавантолгойн бүлэг ордын эдийн засгийн эргэлт Монгол Улсыг дан ганц “Эрдэнэт” үйлдвэрээс хараат бус болгосон. Оюутолгойн ордыг ашиглаж эхэлсэн нь ч бас Монгол Улсын эдийн засгийг томроход том түлхэц болсон нь гарцаагүй.
Гэхдээ энэ бүхэн бидэнд хангалттай байна гэж үү? Дэлхий нийтээр цар тахалд нэрвэгдээд буй энэ цагт Монгол Улсын хөгжлийн загвар дан ганц уул уурхай дээр явах нь өрөөсгөл гэдэг нь ойлгомжтой болж байна. Тэр тусмаа төрийн өмчит, төрийн оролцоотой бүхэн санхүүгийн хувьд чадавхигүй байгаа үед эдийн засгийг зөв удирдах сайн менежерүүд үгүйлэгдэх боллоо. Өөрөөр хэлбэл, төр муу менежер гэх тогтсон хэлцийг өөрчилж, төр дэх зөв менежментийн талаар бодолцох ёстой цаг болжээ.
Цэнхэр, ягаан тасалбараас эхэлсэн өмч хувьчлал хуудуутай болсон эсэх маргаан өнөөдөр ч тасраагүй байгаа үед төр өмчтэй байх нь зөв эсэх дээр шүүмжлэл, маргаан гарсаар л байна. Төр өмчтэй байхыг эсэргүүцдэг хэсгийн барьдаг тоо, ярьдаг үг нь ч үнэнээс зөрдөггүй. Учир нь, Монгол Улсад төрийн өмчит компани 117 байна. УИХ-ын гишүүн Л.Энх-Амгалангийн хэлснээр эдгээр компанийн нийт үнэлгээ нь 32 их наяд төгрөгт хүрсэн гэх. Гэвч бодит байдал дээр энэ компаниудын 62 хувь нь огт ашиггүй ажиллаж, өрийн хэмжээ нь 10.5 их наяд төгрөгт хүрээд байгаа юм. Тиймээс л ашиггүй ажилладаг компаниудаасаа төр татгалзаж, хувийн хэвшилд шилжүүлэх замаар ачаагаа хөнгөлөх ёстой гэсэн мессеж хаа сайгүй хүчтэй явж байна. Харамсалтай нь, УИХ-аар өөр хуулийн төсөл хэлэлцэх үед ч яригддаг “Төр муу менежер” гэх энэ сэдэв ашигтай ажиллаж байгаа төрийн өмчит компаниудыг хувьчилж авах чиглэл рүү хандаад байгаа нь нууц биш.
Төрийн өмчит компаниуд ирэх оны төсөвт 183 тэрбум төгрөг төвлөрүүлэх ёстой. Уул уурхайн лицензтэй, тэр чиглэлд ажилладаг хэд нь Ирээдүйн өв санд үүнээс ч дутахааргүй хөрөнгө төвлөрүүлэх тооцоо бий. Гэтэл эдгээр их ашиг, орлого хэдхэн компанид л ногдож байгаа юм. Угтаа төрийн өмчит бүх компани “Эрдэнэт” үйлдвэр шиг, эсвэл “Эрдэнэс Тавантолгой” шиг, магадгүй Төрийн банк шиг ажилладаг бол бүх зүйл эерэг талдаа яригдах байлаа. Энэ гуравхан компани дээр жишээ татаж ганц нэг санааг дор өгүүлье.
Монгол Улсын иргэн бүр анх удаа “Эрдэнэс Тавантолгой”-н ногдол ашгаа энэ жил авлаа. Хэрэв энэ компанийг хэн нэгэн хувийн хэвшилд өгчихсөн бол монголчууд нийтээрээ нэг дор ногдол ашиг авч чадахгүй л байлаа. Хэрэв “Эрдэнэт” үйлдвэрийг улсад 100 хувь буцааж аваагүй бол төрд хурааж авдаг төлбөр, хураамж, татвар, ногдол ашгийн хэмжээ өмнөхөөсөө өсөх биш, улам уруудах байсан нь тодорхой л зүйл. Бас үүн шиг Төрийн банкийг хувьчилчихсан бол 27 тэрбум төгрөгийн ашиг (энэ бол 2020 оны эхний III улирлын ашиг) хэнд очих байсан бол? Энэ бүх мөнгө нийтэд биш, нэг хэсэг хүнд л зориулагдах байсан нь бодит үнэн.
“Эрдэнэт” үйлдвэр төдийгөөс өдий хүртэл Монгол Улсын саалийн ганц үнээ байсныг бид бүгд мэднэ. ОХУ-д байсан 49 хувь Монголд орж ирснээр, тэр тусмаа төр 100 хувь авснаар нөхцөл байдал улам сайжирч байгааг бүгд л ярьж, бичиж байна. Тэгэхээр илүүг нурших нь илүүц биз. “Эрдэнэс Тавантолгой” ч ялгаагүй ашигтай ажиллаж, хувьцаа эзэмшигч 2.5 сая иргэнд ногдол ашиг тараагаад буй. Тавантолгойн төмөр зам зэрэг улсын томоохон бүтээн байгуулалтын санхүүжилтийг тэд л хийж байна. Тиймээс энэ хоёрыг түр хойш тавиад Төрийн банкны дотоод руу өнгийе. Учир нь, банк бол уул уурхай биш. Тэнд зэс баяжуулж, нүүрс ухах бус, дэлхийн зах зээлийн үнийн өсөлт ч биш, жинхэнэ менежмент л ашиг авчирдаг газар.
Төр банктай байх нь зөв үү? Энэ асуултад янз бүрийн л хариулт ирдэг. Хүн бүр, дор бүрнээ өөр өөрийнхөөрөө хариулах биз. Гэхдээ нэг л зүйл төр өөрийн гэсэн банктай байх нь зөв гэдгийн баталгаа болж байгаа юм. Юу гэхээр, төрийн үйлчилгээг түвэг чирэгдэл багатай үзүүлэхэд, төлбөр хураамж татуу байлгахад л энэ банк хэрэгтэй гэдэг нь энгийн иргэний хувьд ойлгомжтой байгаа юм. Цар тахал гарчихаад байгаа энэ цаг мөчид Төрийн банк л зээлийн хүүг буулгах, иргэдэд очих санхүүгийн дарамтыг нимгэлэх чиглэлд түүчээ болж, бусад банкаа манлайлж чадаж байна. Ипотекийн зээлийн хүүг 6 хувь болгох ажлын явцаас ч энэ нь тодорхой харагдаж байна шүү дээ. Үүнээс гадна төр өөрөө банктай байгаа учраас л Засгийн газарт дэлхий нийтийг хамарсан цар тахлын үед иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийг санхүүгийн дарамтад орохоос урьдчилан сэргийлэх бодлогоо уян хатан явуулах боломж бүрдэж байна. Цар тахал хаалга тогшсон өдрөөс хойш Засгийн газраас авч хэрэгжүүлж буй бодлогыг хэрэгжүүлэх зорилгоор Төрийн банк үе шаттай арга хэмжээ авсаар 11 төрлийн зээлийн хүүгээ 1.2-4.8 хувиар бууруулсан байна.
Энэ хэрээр иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийн ачаа хөнгөрсөн л гэсэн үг. Хамгийн гол нь зээлийн хүүг бууруулахын тулд эх үүсвэрийн зардлаа бууруулж, тогтвортой нэмэгдүүлэх үүднээс олон улсын зах зээлд Төрийн банкны удирдлагууд тоглож чадаж байгаа нь олзуурхууштай. Тун саяхан тус банкны цахим хуудаст “Нидерландын Вант улсын Frontclear олон улсын санхүүгийн байгууллагатай хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлж, хоёр дахь удаагийн репо хэлцлээр 23 сая ам.доллар буюу 65 тэрбум төгрөгийн бага хүүтэй хямд эх үүсвэр амжилттай татлаа. Хямд эх үүсвэр татсан энэ хэлцэл нь Засгийн газар болон Монголбанкны явуулж буй бодлогод нийцсэн, цагаа олсон оновчтой хэлцэл болсон бөгөөд эдийн засгийн өсөлтөд эерэг нөлөө үзүүлэх, бизнесийн болон хэрэглээний зээлийн хүү буурах боломжийг бүрдүүлэх ач холбогдолтой” гэсэн мэдээг нийтэлсэн байсан. Энэ бол зээлийн хүүг буулгахын тулд гадаад эх үүсвэрийг оновчтой ашигласан хэлбэр. Үүнийг ч Засгийн газар, МҮХАҮТ өндрөөр үнэлж, Монгол Улсынхаа нийгэм, эдийн засаг, бизнесийн хөгжилд жинтэй хувь нэмэр оруулж буй шилдэг 100 аж ахуйн нэгийг шалгаруулахдаа Төрийн банкийг багтаасан биз ээ. Санаж байвал Төрийн банкны гүйцэтгэх захирал Ө.Гантөрд МҮХАҮТ-ын ерөнхийлөгч О.Амартүвшин ТОП-100 байгууллагын цомыг гардуулсан. Учир нь, тус банкны хувьд ТОП-100 аж ахуйн нэгжээс XV байрт, банкны салбарын шилдэг дөрвөн банкны нэгээр шалгарсан аж.
Хамгийн гол нь төрийн өмчит компаниудын нийтлэг жишгийг энэ банк л эвдэж чадсаныг зориуд онцлох ёстой. Улс төрчдийн шахаанаас болж төрийн өмчит компаниудад удирдлагын бүтэц улам л данхайдаг бол Төрийн банкинд эсрэгээрээ хумигдсаар байгаа тухай энд тодотгосон хэрэг. Өөрөөр хэлбэл, 2018 оноос Төрийн банк шинэчилсэн бүтцээр ажиллаж, захирлуудынхаа тоог 50 хувиар цөөлсөн байна. Ер нь төр өмчтэй, түүндээ гол нь сайн менежмент явуулж чадвал цомхон бүтцээр ашигтай ажиллаж болдог юм байна гэдгийг харуулсан хэрэг. Мөн төр өөрийн гэсэн банктай байгаа учраас л төрийн үйлчилгээг хүргэхдээ иргэдээ чирэгдүүлэхгүй байж чадаж байгааг дахин дахин тодотгоё. Дээр цухас хөндсөн энэ санааг жаахан дэлгэрүүлбэл, нийгмийн хамгийн эмзэг хэсэг болсон ахмадуудад зориулж тэтгэврийн зээлээ сарын 1.3 хувь болгон бууруулж, тэтгэврээ дараалалд зогсохгүй авах, өдөр тутмын төлбөр тооцоонд ашиглах боломжтой картаа үнэ төлбөргүй захиалах, Төрийн банкны АТМ-аар шимтгэлгүй үйлчлүүлэх давуу талыг олгож чаджээ.
Бусад бүх банканд тодорхой хэмжээний хураамжаар авдаг банкны үйлчилгээг Төрийн банк л ахмадуудад зориулж үнэгүй болгож байгаа нь төрийн өмчит учраас л тэр. Энэ дээр нэмээд бизнесийн зээл, малчны зээл, ахуйн хэрэглээний зээлийн нөхцөл сайжирсан, нийгмийн хариуцлагын хүрээнд хийж буй байгальд ээлтэй бизнесийг дэмжиж, экологид ээлтэй орчныг бий болгох зорилготой “Ногоон зээл”-ийн үйлчилгээ, “Хүрээлэн” төсөлтэй хамтран Монгол Улсын ховор амьтдын зурагтай эко картыг харилцагчдадаа санал болгосон нь, орон даяар зохион байгуулсан “Гялс цэвэрлэгээ”, ЭХЭМҮТ-д нэн шаардлагатай хүүхдийн амьсгал дэмжих тоног төхөөрөмж бэлэглэсэн үйл явдал, Монголын шатрын холбоо, “Хүрээлэн” төсөл, “Би багш” контентийг дэмжин ажилласан зэргийг дурдвал төр банктай байгаа учраас төр манлайлал үзүүлж чадаж байгааг батлах зүйлс олон байна.
Ямар боловч Төрийн банк өнгөрсөн онд 24 тэрбум, энэ оны эхний гурван улирлын дүнгээр 27 тэрбум төгрөгийн ашигтай ажиллаж чадсан нь хамгийн том амжилт нь. Хоёрхон жилд хагас зуун тэрбум төгрөгийг сайн менежментийн үр дүнд бий болгож чадсан нь зөв баг зөв газраа байгаатай л холбоотой. Хамгийн сүүлд л гэхэд “Жаст”-ын Ш.Батхүү нар хуурамч бичиг баримт үйлдэн Төрийн банкийг 51.6 тэрбум төгрөгийн төлбөрт унагах гэж байсныг зогсоож чадлаа. Юу гэхээр, Ш.Батхүү, Г.Алтан, Э.Сүрэн нар нь хуурамч бичиг баримт бүрдүүлж банкийг залилсан гэдэг үндэслэлээр холбогдох шаардлагатай нотлох баримтуудыг Төрийн банкны зүгээс бүрдүүлж, эрүүгийн хэргийн журмаар шалгуулахаар АТГ-т гомдол гаргасны үндсэн дээр асуудал шийдэгдсэн байна. Өөрөөр хэлбэл, Төрийн банк уг хэрэгт хохирогчоор тогтоогдож, банкны зүгээс итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч томилогдон ажиллаж байгаа аж. Ингэснээр төрийн өмчийг, төрийн банкийг үнэгүйдүүлэх гэсэн оролдлогыг банкны менежментийн баг таслан зогсоож чадсан гэсэн үг.
Энэ бол улсынх л бол үнэгүй юм шиг, эзэнгүй мэт аашилдаг асуудалд цэг хатгаж чадсан үйлдэл. Мөн тус банкнаас 2017 оны зургадугаар сард “Шинжиан Шинфа” компанийн зээлж авсан 20 тэрбум төгрөгийг ч буцаан төлүүлж чаджээ. Энэ зээлийн төлбөр нь төлөгдөхгүй байсаар чанаргүй зээлийн ангилалд бүртгэгдсэн байсныг Төрийн банкны удирдлагын шинэ баг хуулийн байгууллагад хандаж, өнгөрсөн арван-хоёрдугаар сарын 9-нд Чингэлтэй дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхээс тус компаниар 20 тэрбум төгрөгийн хохирлыг төлүүлэх шийдвэр гаргуулснаар Төрийн банк хохирлоо барагдуулж чадсан байна. Мэдээж энэ хэмжээний мөнгө төлөгдсөнөөр олон жирийн харилцагчид зээл олгох боломж бүрдсэн нь гарцаагүй.
Энэ мэт жишээг дурдвал төр муу менежер гэдэг үгэнд Төрийн банкны тухайд няцаалт өгсөн сайн жишиг болж чадаж байна. Гол нь зөв менежменттэй багийг зөв газар нь томилох нь л төрийн үүрэг юм байна. Тэгж чадвал төрийн өмчит 117 компани бүгдээрээ бус юм гэхэд дийлэнх нь ашигтай ажиллах боломж бий. Саалийн ганц үнээгээ олон болгох боломж нь ч энэ юм.
Үзэл бодол
У.Баатар: “Сэлбэ 20 минутын хот” төслийн гол хөдөлгөгч хүч нь нийтийн эрх ашиг юм
Нийслэлчүүдийн өмнө тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэж, 50 орчим мянган иргэн аюулгүй, тав тухтай, эрүүл, ногоон байгууламж бүхий орчинд амьдрах боломжийг бүрдүүлэх “Сэлбэ 20 минутын хот” төсөл хэдийн эхлэлээ тавьж, бүтээн байгуулалтын ажил өрнөж байна. Монгол Улсад анх удаа бүтээн босгож байгаа нийгэм, эдийн засаг, байгаль орчин гээд олон талын ач холбогдолтой энэхүү томоохон төслийг удирдан хэрэгжүүлэгч “Сэлбэ хорин минутын хот корпорац” ХХК-ийн Гүйцэтгэх захирал У.Баатартай ярилцлаа.
-Сүүлийн жилүүдэд “20 минутын хот” гэх нэр томьёо багагүй яригдах боллоо. Энэ нь ямар утга агуулгатай ойлголт юм бэ?
-“20 минутын хот” гэдгийг энгийнээр тайлбарлавал, тухайн бүсэд амьдарч байгаа хүн өдөр тутмын болон өөрт хэрэгтэй бүхий л нийгэм, соёл, төрийн үйлчилгээнд 20 минутад явганаар хүрч очих боломжийг бүрдүүлсэн төлөвлөлт, зохион байгуулалт юм. Сүүлийн жилүүдэд дэлхийн томоохон хотууд яг л манайх шиг түгжрэл, утаа, дуу чимээ гээд төвлөрлөөс үүсдэг олон хүчин зүйлийг давахын тулд дэд төвүүдийг бий болгож ирсэн. Олон улсад анх 15 минутын хот гэсэн концепцтэй гарч байсан. Одоогоор дэлхий нийтэд 100 орчим хот энэ концепцын дагуу төлөвлөлтөө хийгээд хэрэгжүүлчихсэн байна. Хэрэгжүүлэх шатандаа явж байгаа 50 орчим хот байгаа юм билээ. Энэ жишгээр “Сэлбэ 20 минутын хот”-ын бүтээн байгуулалтыг эхлүүллээ.
-Нийслэлчүүдийн өмнө тулгамдаж байгаа асуудал бол утаа, замын түгжрэл, орчны бохирдол, хэт төвлөрөл. “Сэлбэ 20 минутын хот” төсөл эдгээр асуудлыг шийдвэрлэхэд ямар хувь нэмэр оруулах вэ?
-Улаанбаатар нэг саяас дээш хүн амтай том хот болчихлоо. Сүүлийн 20 гаруй жил хотын хүн амын төвлөрөл хурдацтай нэмэгдэж байна. Улаанбаатар хотод гол ажлын байрууд төвлөрсөн, ДНБ-ий дийлэнх хувийг үйлдвэрлэж байна. Хүн амын төвлөрөл нэмэгдээд эхлэхээр нийгмийн үйлчилгээ болон дэд бүтэц хүртээмжгүй болж байна. Хүн амын нягтралын өсөлтийг бүтээн байгуулалт нь гүйцэхгүй байна гэсэн үг. Мөн дэлхийн бүхий л томоохон хотуудад байдаг түгжрэлийн асуудал болон эрс тэс уур амьсгал, дэд бүтцийн хүртээмжгүй байдлаас шалтгаалсан агаарын бохирдол зэрэг хүчин зүйлүүд ар араасаа гарч ирж байна. Эдгээрээс гадна соёл, боловсролын үйлчилгээ бүгдэд тэгш хүрч чадахгүй байна. Ийм учраас эдгээр асуудлыг богино хугацаанд зөв голдиролд нь оруулах томоохон сорилт бий болсон. Манай хотын хувьд Сүхбаатарын талбайгаа тойроод урлаг соёл, төрийн захиргаа, сургууль, бизнесүүд төвлөрчихсөн учраас яах аргагүй төв рүү чиглэсэн урсгал ихтэй.
Улаанбаатар хотын төлөвлөлт, хөгжил нь өнгөрсөн зуунд социалист нийгмийн үзэл баримтлалаар бий болсон учраас нийтийн төлөвлөлтөөр хязгаарлагддаг байлаа. 40, 50 мянгат гэсэн томоохон хорооллын төлөвлөлт нь тухайн цаг үеийн нийгмийн хэрэгцээ шаардлагыг хангаж байсан ч өнөөдрийн амьдралын хэмнэлд тохирохгүй байгааг бүгд харж байна. Бүх хүн нийтийн тээврээр ажилдаа очдог байсан үетэй харьцуулахад айл бүр автомашинтай, хороолол болгон үйлчилгээний төвтэй болж, үүнийг дагаад үйлчилгээний талбай, бизнесийн нэгж, газар ашиглалт, автомашины зогсоол зэрэг хүртээмжийн асуудал гарч ирж байна. Цаашлаад хувийн өмчтэй байх ойлголт өнгөрсөн нийгэмд байгаагүй бол ардчилсан, чөлөөт нийгмийн өөрчлөлтөө дагаад хот төлөвлөлтөд хүний хөгжил, орчны чанар, нийтийн ба хувийн орон зайн зөв зохицлыг илэрхийлэх ёстой болжээ. Сүүлийн жилүүдэд барилгын салбарт бүтээн байгуулалт эрчимтэй өрнөж, шинэчлэгдэж байгаа ч цогцоор нь хараахан шийдэж чадаагүй байна.
“Сэлбэ 20 минутын хот”-ын төлөвлөлт нь барилга байгууламжаас гадна тээврийн системийг хөгжүүлэх, хотыг бүрэн шинэчилж, нийгмийн өөрчлөлттэй холбож сайжруулж байгаагаараа ялгаатай. Одоогоос арваад жилийн өмнө хотын төвлөрлийг сааруулах, инженерийн дэд бүтэц бий болгох, алслагдсан дүүргүүдэд шинэ төвүүд бий болгох зорилгоор Сэлбэ, Баянхошуу дэд төвийг байгуулах эхлэл тавигдаж байсан. Тухайн үед Азийн хөгжлийн банкны санхүүжилтээр багагүй хөрөнгө оруулалт хийж, дэд бүтцийн ажил нэлээн хийсэн байдаг. Гэсэн хэдий ч амжилттай хэрэгжээгүй энэ ажлыг “Сэлбэ 20 минутын хот” концепцоор үргэлжлүүлж байна. 2023 оны сүүлч 2024 оны эхэн үеэс Чингэлтэй дүүргийн 14, 18-р хороо, Сүхбаатар дүүргийн 14-р хорооны 158 га газрыг чөлөөлөхөөр одоогийн хотын удирдлагууд шийдэж, нийт газрын 92 хувийг нь чөлөөлөөд байна. Энэ хугацаанд ТЭЗҮ, зураг төсөл, судалгаа, хөрөнгө оруулалт гээд маш олон ажил хийсэн. 2025 онд тендер сонгон шалгаруулалт болон бүтээн байгуулалт, барилгын ажлууд эхэлсэн.
-Та төслийг хэрэгжүүлэх ажлаа хэзээ хүлээн авсан бэ?
-Хотын иргэдийн хамгийн тулгамдсан асуудал болсон түгжрэлийг бууруулах нэгдсэн нэгжийг удирдаж байгаад “Сэлбэ 20 минутын хот” төсөл рүү томилогдож ирээд хагас жил гаруй болж байна. Миний хувьд барилга, бүтээн байгуулалтын салбарт 20 гаруй жил ажилласан. Ажлын туршлага, арга барил гээд салбарынхаа жаргал, зовлонг ойлгож мэддэг учраас энэ ажил маань илүү ойр дөхөм санагдаж байгаа. Төслийг эхлүүлээд дуусах хүртэл нь хугацаанаас илүү чанарт анхаарч ажиллах мэргэжлийн баг бүрдүүлж, нягт хамтран ажиллах итгэл үнэмшил, зорилго бидэнд бий.
-Төслийн онцлог давуу тал юу вэ, яг хөрсөн дээрээ дэлхийн жишиг шиг бүтээн байгуулалт хийгдэх үү?
-Манай төсөл олон жил дэд бүтэц муутай байсан суурьшлын бүсийг шинэчлэн зохион байгуулж, одоо байгаа дэд бүтцийг нь өргөтгөж, иргэдийн амьдрах орчныг илүү сайжруулна. Амьдралын чанарт нь эергээр нөлөөлнө. Зөвхөн төсөл хэрэгжиж буй 158 га-гаар хязгаарлагдахгүй, зуслангийн ногоон бүс тэр чигтээ бизнес, эдийн засгийн хувьд дам нөлөөлөлд өртөнө. Төслийн үндсэн байршил Сүхбаатар, Чингэлтэй дүүрэгт боловч Баянзүрх дүүргийн зарим хороо, 100 айл, Чингэлтэй, Хайлааст, Дамбадаржаа, Бэлх, Сэлх орчмын иргэд, оршин суугчид тэр чигтээ энэ дэд төвөөс үйлчилгээ авахаар зорьж ирэх төлөвлөлттэй.
Төслийн цар хүрээг тоон утгаар илэрхийлбэл, 1974-1982 оны хооронд барьж байгуулсан 3, 4 дүгээр хороололтой зүйрлэхээр хэмжээний том бүтээн байгуулалт, орон сууцны хорооллын бие даасан хот босох юм. Төсөл хэрэгжүүлж буй бүсэд 45-50 мянган хүний төвлөрөл бий болно. Бусад ойр орчмын бүсээс 300-400 мянган хүн дамжин өнгөрөх, зорин ирэх төв болгосноор бизнес эрхлэгчдэд зах зээлийн боломж олгож байна. Эдгээрээс гадна тухайн бүсэд амьдарч байгаа хүмүүсийн ая тухтай, аюулгүй байдлыг хангаж, сургууль цэцэрлэг болон бусад үйлчилгээг ойроос авах нөхцөлийг бүрдүүлэх нь бидний гол зорилго. Үндсэн төлөвлөлтөөрөө улсын гурван сургууль, таван цэцэрлэг барина. Цаашид ч хувийн сургуулиудыг оруулж ирнэ. Сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмж, боловсролын чанарыг сайжруулахаас гадна авто замын хөдөлгөөний түгжрэлийг бууруулахад эерэг нөлөөтэй.
Үндсэндээ “Сэлбэ 20 минутын хот” бол Улаанбаатарын 14 дагуул хотын хамгийн эхний бүтээн байгуулалт болж, хүн амьдрахад таатай орчныг бүрдүүлж байгаа гэж ойлгож болно. Энэ төслөөс дараа дараагийн дагуул хотуудын жишиг, загварыг гаргаж ирэх боломжтой. Эхний юм бүхэн төгс болохгүй байж мэдэх ч алдаа оноогоо цэгнэж сайжруулаад явах боломжтой.
-“20 минутын хот” концепцыг харвал, нийгэм, эдийн засаг, байгаль орчин гээд олон салбарт эерэг нөлөөтэй юм билээ. Тухайлбал, байгаль орчин, нийгмийн хувьд ямар үр ашиг гарах вэ?
-Тэнд амьдарч байсан 2000 орчим айлын газрыг чөлөөлж байгаа. Урьд нь тэнд байсан өрхүүд гал түлдэг, модон жорлонтой, усаа зөөдөг байсан бол энэ нөхцөл байдал шууд өөрчлөгдөж байна. Амьдралын чанар нь сайжирна гэсэн үг. Дараагийн нөлөө нь бусад үйлчилгээ буюу эрүүл мэнд, боловсрол, урлаг соёлын хүртээмж нэмэгдэнэ. Сургууль, төрийн үйлчилгээ, худалдаа, үйлчилгээний төвүүд, кино театр зэрэг чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлэх боломжууд нэмэгдэнэ.
Байгаль экологийн хувьд, төсөл бүрэн хэрэгжсэнээр 15 мянган яндан, 12 мянган нүхэн жорлонг буулгана. Тоо хэлэх амархан хэдий ч чанар, зорилго нь чухал учраас илүү том утга агуулгаар нь харж байна. Яг өнөөдрийн байдлаар бид 2500-3000 айлын янданг буулгасан. Зөрүүлээд 12-13 мянган айлын орон сууц барьж байна. Тэгэхээр шууд утгаараа 15-16 мянган яндангаас утаа гарах дайны агаарын бохирдлыг бууруулж байна гэж болно. Хамгийн чухал нь гэр хороолол, зуслангийн бүсэд эрүүл мэндийн ноцтой эрсдэл үүсгэж буй хөрсний бохирдлоосоо сална. Он удаан жил суурьшлын бүсэд байсан уламжлалт нүхэн жорлонг боломжит бүх хэлбэрээр зөөж, оронд нь цэвэр шороогоор булж ариутгасан. Ер нь бид нүдэнд харагддагаар нь утааг яриад байгаагаас биш халдварт өвчний эх үүсвэр болж ундны усыг бохирдуулж байгаа хөрсний бохирдол үнэхээр гамшгийн хэмжээнд байна. Тиймээс гэр хорооллыг орон сууцжуулах нь зөвхөн утааг бууруулж, янданг цөөлөхөөс гадна олон төрлийн эрсдэлийг үүсгэж байгаа хөрсний бохирдлыг шийдэж, хөрсийг ариутгах, цэвэрлэх боломжийг бий болгож байна.
-Эдийн засгийн үр өгөөж нь юу байх вэ?
-20 минутын хот концепц бүрэн утгаараа хэрэгжиж хүмүүс түгжрэлд зарцуулах цагаа багасгаад эхлэхээр алдагдсан боломжийн өртгийг бууруулна. Нэг судалгаанаас дурдахад, хүн өдөрт дунджаар 2.5 цагийг түгжрэлд зарцуулж байна. Үүнийг мөнгөн дүн рүү шилжүүлбэл, нэг хүн жилдээ 2,4-2,5 сая төгрөг, нэг өрх 10-11 сая төгрөгийг зөвхөн түгжрэлд үргүй зарцуулж байна. Тэгэхээр энэ алдагдсан боломжийн өртгийг бууруулахад үлэмж хэмжээний нөлөөтэй. Мөн 10 орчим мянган айлын орон сууц баригдахаар 40-50 мянган иргэний төвлөрөл бий болно. Үүнийг дагаад хэрэглэгч, зах зээлийн эрэлт хэрэгцээ үүснэ. Бизнесийн энэ орон зайд хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтыг татна. Орон сууц, үйлчилгээ, оффис бусад худалдааны төвүүдийг хувийн хэвшлийн шууд хөрөнгө оруулалтаар хийх ажил ирэх 2026 онд эхэлнэ. Мөн улсын цирк, спорт цогцолбор, кино театр зэрэг урлаг спортыг дэмжсэн томоохон бүтээн байгуулалтыг төлөвлөсөн. Бидний тооцооллоор бүтээн байгуулалтын хугацаанд 20 мянган шууд ажлын байр бий болно. Дараагийн шатанд тухайн бүсэд дахиад 8 мянга орчим ажлын байр шинээр бий болох юм.
-Төслийн явц хэр байна, төлөвлөсөн хугацаандаа хэрэгжиж байна уу?
-Тухайн орчинд дэд бүтэц, цахилгаан шугам сүлжээ болон замын ажлууд хийгдсэн. Шинээр нэмж хийнэ. Одоогийн байдлаар эхний ээлжийн 8565 айлын 113 блок барилгын ажлаас 82 блокийн суурийн ажил эхэлсэн явж байна. Хоёр жилийн дараа буюу 2027 оны 7-р сар гэхэд эхний ээлжийн айлууд орон сууцандаа орчихсон байх юм. Иргэд байрандаа ороод хүн амын төвлөрөл үүсэх учраас 2027 оны намар гэхэд нийгмийн дэд бүтэц буюу сургууль, цэцэрлэгийг мөн ашиглалтад оруулна гэж төлөвлөж байна. Бидний олон нийтэд зарлаад байгаа 24 сар гэдэг нь орон сууцны болон инженерийн дэд бүтцийн ажлууд хийгдэх хугацаа. Энэ хугацаанд амжиж 8500 айлын орон сууцыг барих юм.
-Энэ төсөлд оролцох сонирхолтой бизнесийн байгууллагуудтай хэрхэн хамтарч байгаа вэ?
-Өнгөрсөн 5 сараас хойш компаниудаас саналыг нь авах хэд хэдэн үйл ажиллагаа зохион байгуулсан. Хувийн хэвшил юу хүсэж байна, тэд хөрөнгө оруулалт хийвэл ямар эрсдэл байна, юунд хамтарч оролцох зориг байна, төр болон нийслэлийн зүгээс юуг анхаарах ёстойг мэдэх зорилгоор 2-3 удаагийн уулзалт зохион байгуулж, нээлттэй саналууд авсан. Энэ ондоо багтааж зарим байршилд нээлттэй сонгон шалгаруулалт явуулж, хувийн хэвшлүүдийг татан оролцуулах ажлууд эхэлнэ. Удаашралтай байгаа нэг шалтгаан нь зам дагуу байршлуудад газар чөлөөлөлт 100 хувь хийгдээгүй байна. Энэ асуудлыг нэг талдаа шийдэж байж, хөрөнгө оруулагч талтайгаа тохирох ажлуудаа хийнэ.
-Төсөл хэрэгжүүлэх явцад ямар эрсдэл, бэрхшээл, сорилт тулгарч байна?
-Биднээс буюу дотоодоос шалтгаалах зүйл ч байна. Бусад хүчин зүйлээс шалтгаалах зүйл ч байна. Том хэмжээний бүтээн байгуулалт учраас тэр хэрээр асуудал том байдаг. Манай хамт олон энэ болгоныг цаг тухайд нь шийдэхээр ажиллаж байна. Мэдээж 100 хувь бүх хүний хүсэл сонирхолд нийцэх зүйл гэж үгүй. Эсэргүүцэл бий. Энэ төсөл зарим нэг хүний эрх ашгийг хөндөж байгаа тохиолдолд ч байна. Үүнд улс төрийн өнцөг ч орж ирж байна. Янз бүрийн бэрхшээлүүд байгаа. Гэхдээ эцсийн дүндээ нийтээрээ хожно, Улаанбаатар хот хожно. Тэнд орон сууц аваад амьдраагүй ч гэсэн тэнд байсан яндангаас утаа гардаг байсан, түүгээр нийслэлчүүд бид бүгд амьсгалж байсан, хөрсний бохирдол хүн бүрд нөлөөлж байсан. Үүнийг тодорхой хэмжээнд бууруулна гэдэг нь нийтээрээ хожно гэсэн үг. Тиймээс нийтийн эрх ашиг бол энэ төслийн гол хөдөлгөгч хүч юм.
Ер нь Улаанбаатарт газар чөлөөлөхөөс илүү газар олголт хамгийн том асуудал болсон байна. Орон сууцны хороолол төлөвлөөд барилаа гэхэд хажууд нь дахиад л газар олгоод байшин барьчихдаг. Тэгвэл энэ эрсдэлээс сэргийлж төр маш зоригтой шийдвэр гаргалаа. Хөрөнгө мөнгийг богино хугацаанд шийдвэрлэж түүхэнд байгаагүйгээр 158 га талбайг хамарсан газрыг чөлөөллөө. Өөрөөр хэлбэл, энэ 158 га-г чөлөөлсөн орчинд дахиад нэг ч газар олгохгүй, дараа нь хэн нэгэн ирээд хажууд нь байшин барихгүй. Зүй нь үйлчилгээ, сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг хаана баригдах, хажууд нь юу байх вэ гэдэг нь эхнээсээ тодорхой байх юм. Бид тухайн бүсдээ хотын стандартад нийцүүлсэн ерөнхий төлөвлөгөө гаргаж, ТЭЗҮ батлуулсан. Аль болох алдаа, эрсдэл гаргахгүйн тулд нарийн төлөвлөгөөтэй, холыг харж ажиллахыг хичээж байна.
-Сэлбэ хотод баригдах орон сууцны чанарт хэрхэн анхаарч байгаа вэ?
-Технологийн хувьд олон давуу тал байгаа. Чанарын хувьд, Монгол Улсад мөрдөгдөж байгаа норм, дүрмийг хангасан, түүнээс дээш үзүүлэлттэй төслийг бид хэрэгжүүлнэ. Ирээдүйгээ уртаар харж чанартай, үзэмжтэй, зөв төлөвлөлттэй бүтээн байгуулалт хийхийг зорьж байна.
-Энэ төсөл анхных гэдгээрээ нэлээн онцлог бас өндөр хүлээлттэй байгаа. Амжилттай хэрэгжүүлбэл дараагийн байршлуудад хэрэгжүүлэх эхлэл хурдан тавигдана. Иргэд, олон нийт илүү итгэл үнэмшилтэй болно. Төслийн хүлээгдэж байгаа үр дүн юу вэ?
-15 мянган яндан, 12 мянган нүхэн жорлонг буулгана гэсэн тоон үзүүлэлтүүд хангагдана. Хамгийн гол нь Сэлбэ хот шиг нийгэм болон эдийн засагт нөлөөлөхүйц хэмжээний дэд төв бий болсноор хувь хүн, иргэд, өрхийн маш олон зүйл өөрчлөгдөнө гэдэгт итгэлтэй байгаа. Төсөл амжилттай хэрэгжсэний дараа Улаанбаатар хотод ажиллаж, амьдарч байгаа бүх хүмүүсийн итгэл сэргэх болов уу гэж бодож байна. Мэдээж процессын хувьд сайжруулах зүйл их бий. Бүх ажлыг төр хийгээд байх биш газраа чөлөөлж, дэд бүтцээ шийдэж өгөөд бусад ажлыг хувийн хэвшилд өгч, хувийн хэвшлийн хүчээр явуулах зэргээр сайжруулах зүйлс ажиглагдаж байгаа. Дараа дараагийн төслүүд “Сэлбэ 20 минутын хот”-ыг бүтээн байгуулсан туршлагад үндэслэн хувийн хэвшлийн хүч бололцоонд тулгуурлан хэрэгжиж, хөгжих ёстой гэж бодож байна.
-“Сэлбэ 20 минутын хот” төсөл нь хотын бусад бүтээн байгуулалттай хэрхэн уялдаж байна вэ?
-Сэлбэ төсөл нь нийслэлийн хөгжлийн том зурганд багтаж байгаа цогц ажил юм. Трамвай, тойрог зам, инженерийн дэд бүтцийн шинэчлэл зэрэг томоохон төсөл бүгд энэ бүсийн хөгжилтэй уялдан хэрэгжиж байна. Том хэмжээний төслүүдийг хэрэгжүүлэхэд цаг хугацаа, хөрөнгө мөнгө, төлөвлөлт их шаарддаг. Энэ цаг үед зайлшгүй авч хэрэгжүүлэх зөв стратеги бол асуудлыг цогцоор нь харж, шийдвэрлэх юм. Ингэснээр хотын хөгжлийн үр дүн илүү өргөн хүрээнд, илүү хурдан мэдрэгдэнэ. Нийгмийн болон эдийн засгийн өгөөжийг иргэд, аж ахуйн нэгжүүд жигд хүртэж, хотын хөгжлийн хэмнэл нэгэн зэрэг урагшилна гэж бид итгэж байна.
Үзэл бодол
Б.Дэлгэрсайхан: Ирэх таван жилд Засгийн газар 4 боомтыг төмөр замаар холбоно
Монгол Улсын Засгийн газар ирэх 2026-2030 онд хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэлээ сэтгүүлчид болон олон нийтэд танилцуулж, Ерөнхий сайд Г.Занданшатар болон Засгийн газрын сайдууд мэдээлэл хийж, сэтгүүлчдийн асуултад хариуллаа.
Зам, тээврийн салбар, тэр дундаа төмөр замын салбарт ирэх таван жил ямар бодлого баримталж ажиллах талаар Зам, тээврийн сайд Б.Дэлгэрсайханаас тодрууллаа.
-Төмөр замыг ирэх таван жилд ямар бодлого баримтлан хөгжүүлэх вэ?
-Бид ирэх таван жилийн төлөвлөгөөнд эрс шинэчлэлийн хүрээнд дөрвөн боомтыг төмөр замаар холбоно. Эхний боомт холбогдох ажил явж байна. Дараагийнх нь Сэхээ-Шивээхүрэн, Ханги-Мандал, Бичигт-Зүүнхатавч гэсэн дөрвөн боомтыг төмөр замаар холбох бөгөөд нийтдээ 2500 км төмөр замыг тавина.
Төмөр замын бодлогод хурдны төмөр зам тавих асуудлыг оруулсан байгаа. Хурдны төмөр зам гэхээр зарим хүн өндөр хурдны галт тэрэг хэмээн андуурдаг. 260 км/цаг хурдтай хурдны төмөр замыг Зам, тээврийн бодлого бодлого болгон оруулж байгаа. Энэхүү төмөр замаар том хотууд болон босоо тэнхлэгийн аймгуудаа холбосноор төвлөрлийг сааруулах боломжтой гэж үзэж байгаа.
Хөшигийн хөндийн төмөр замын тухайд өмнө нь Богдхан төмөр зам хэмээн нэрлэгдэж байсан төмөр замыг хоёр улсын хамтарсан ТУЗ-аас шийдвэр гараагүйн улмаас хойшлогдсон. Харин өнгөрсөн хавар Багахангай-Хөшигийн хөндийн салаа төмөр зам барих ажлыг Засгийн газраас 2025 оны тавдугаар сард шийдвэр гаргаад зургадугаар сард эхлүүлсэн. Өнөөдрийн байдлаар 82 км төмөр замыг барьчихаад байна. Ирэх хавар Эмээлт буюу Рашаантын аль нэгтэй холбохоор зургийг нь хийгээд явж байна. Энэ хүрээнд ОХУ-ын талтай бүх шатанд зөвшилцөлд хүрээд явж байгаа. Ямар нэгэн асуудал гарахгүй.
Багахангай-Хөшигийн хөндий чиглэлийн салбар төмөр замын ач холбогдол их. Бид 2024 онд болсон Дүнжингаравын газын дэлбэрэлтээс хойш аюултай ачаа тээврийг хотоос гаргах нь Засгийн газрын нэн тэргүүний зорилт болсон.
Үзэл бодол
А.Итгэлт: Намрын улиралд мал хулгайлах гэмт хэрэг идэвхиждэг
ЦЕГ-ын урьдчилан сэргийлэх албаны ахлах мэргэжилтэн, Цагдаагийн хошууч А.Итгэлтээс мал хулгайлах гэмт хэргийн талаар ярилцлаа.
-Өвлийн улирал эхэлж, иргэд идшээ бэлдэж эхлэхээр мал хулгайлах гэмт хэрэг нэмэгддэг. Үүнээс урьдчилан сэргийлэх ямар арга хэмжээ авч байгаа бэ?
-Мал хулгайлах гэмт хэрэг 9 дүгээр сараас 12 дугаар сарын хооронд үйлдэгдэг. Манай иргэд өвлийн улиралд идшээ бэлдэж эхэлдэг учраас үед мал хулгайлах гэмт хэрэг өсдөг. 2020 оноос эхэлж Цагдаагийн ерөнхий газар, Мал эмнэлгийн ерөнхий газартай хамтарч мал хулгайлах гэмт хэргийн урьдчилан сэргийлж, хяналт шалгалтыг эрчимжүүлэх арга хэмжээг тогтмол зохион байгуулж байгаа.
Энэ жилийн хувьд “Мал, мах 2025” арга хэмжээг 10 дугаар сарын 15-наас эхэлсэн. Цагдаагийн байгууллагаас хөдөлгөөнт болон байнгын постыг 132 цэг байршилд ажиллуулж байна. Нийтдээ 288 алба хаагчид 24 цагаар байнгын хяналтыг хийж байгаа. Мөн Олон нийтийн цагдаа, Эрүүгийн цагдаа нартай хамтарч мал, мах худалдаалдаг төв, зах болон мал нядалгааны газруудад Мал эмнэлгийн газартай хамтарч байнгын хяналт шалгалтын явуулж байгаа. Одоо аймаг, нийслэл рүү ямар ч бүртгэлгүй мал, мах орж ирэх боломжгүй болсон. 2020 оноос эхэлж мал болон махны бичгийг цахим болгосон. Өмнө нь гарал үүслийн бичгийг малын эмч бичиг өгдөг байсан.
-Малын хулгайн гэмт хэрэг энэ оны байдлаар хэчнээн хэрэг бүртгэгдсэн бэ?
-2025 оны есдүгээр сарын байдлаар 376 гэмт хэрэг бүртгэгдсэн. Энэ нь өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 19,4 хувиар өссөн үзүүлэлттэй байна.
-Өвлийн идэшний үеэр бод мал хулгайлах гэмт хэрэг зонхилон гардаг байх?
-Мал хулгайлах гэмт хэрэгт бог мал, бод мал гэж ялгахгүй гардаг. Намрын улиралд мал хулгайлах гэмт хэрэг идэвхиждэг. Иймээс малчид малдаа тавих хараа хяналтаа сайжруулах хэрэгтэй. Мөн малчдын хувьд туслах малчин авахдаа ямар хүн авч байна гэдгээ сайн судлах хэрэгтэй. Туслах малчид мал хулгайлах гэмт хэргийн хамтрагч нь болох тохиолдол цөөнгүй байдаг. Тухайн айлын мал нь хариулаг муутай, мал нь тарган гэх мэт мэдээллийг өгч байдаг. Ийм тохиолдлыг цагдаагийн байгууллага илрүүлж тогтоож байсан.
Мөн саахалт айлууд ямар хүмүүс байна гэдгээ маш судалж байх хэрэгтэй. Зуншлага муу байна гээд отор нүүдэл хийхдээ малчид нэг нэгнийхээ малын талаар мэдээлэл өгөх тохиолдол ч гардаг. Иймээс малчид сааталт айл болон туслах малчнаа сайн судалж, малын тавих хараа хяналтаа сайжруулах хэрэгтэй.
-Мал хулгайлах гэмт хэрэг аль аймаг хамгийн их гардаг бэ?
-Мал хулгайлах гэмт хэрэг харилцан адилгүй байдаг. Хамгийн сүүлийн жишээгээр Сүхбаатар, Хэнтий аймагт 22 тооны үхэр алдагдсан тохиолдол бүртгэгдсэн. Бод малын хувьд хариулаг бага байдаг учраас хулгайд алдагдах тохиолдол их гардаг. Малчид бэлчээрт байгаа бод малын эргэж тойрч, хардаг байх хэрэгтэй байна. Одоо үед мал хулгайлахдаа тууж явахгүйгээр машин тэргэнд дээр ачиж явдаг болсон.
-Өвлийн улирал эхлэхээр идэшнээс гадна өвс тэжээлтэй холбоотой залилангийн гэмт хэрэг нэлээдгүй гардаг. Энэ талаар мэдээлэл өгнө үү?
-Намраас өвлийн улиралд шилжих үед өвс тэжээлийн залилах гэмт хэрэг нэлээд бүртгэгдэг. Энэ оны эхний есөн сарын байдлаар 135 залилангийн гэмт хэрэг бүртгэгдсэн. Мал, мах, өвс тэжээл авна гэдэг зарын дагуу иргэдийг залилах тохиолдол нэлээд гардаг. Энэ жилийн хувьд баруун таван аймаг зуншлага муутай байгаа. Энэ эрэлт хэрэгцээнд тулгуурлаж, залилах гэмт хэрэг өртөх эрсдэл их байна. Мөн өвс тэжээл бэлтгэж худалдаалдаг хүмүүсийн зар мэдээллийг ашиглаж залилах гэмт хэргийг үйлдэж байна. Иймээс иргэд мал, мах, өвс тэжээл худалдаж авах гэж байгаа бол маш сайн нягталж байж авахыг цагдаагийн байгууллагаас анхааруулж байна.
-
Шударга мэдээ2024/11/15
"Тавантолгой төмөр зам" ХХК БНХАУ-ын төмөр замын тэргүүлэгч компанитай...
-
Улстөр нийгэм2022/10/12
Төлбөрийн чадваргүйдлийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг хэлэлцэхийг...
-
Улстөр нийгэм2020/10/19
Монголбанкны Ерөнхийлөгч Азийн хөгжлийн банкны Монгол Улс дахь суурин төлөөлөгчи...
-
Цаг үе2024/06/21
Дуу цахилгаантай аадар бороо орж, нутгийн зүүн хэсэгт эрс сэрүүснэ