Бидэнтэй нэгдэх

Үзэл бодол

Ө.Болдсайхан: Буудай импортлох нь өнөөгийн нөхцөл байдалтай уялдсан шийдвэр гэж харж байна

Огноо:

,

Монголын тариаланчдын үндэсний холбооны гүйцэтгэх захирал, Хөдөө аж ахуйн шинжлэх ухааны доктор Ө.Болдсайхантай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Өнгөрсөн долоо хоногт хэсэг тариаланч ОХУ-аас 160 000 тонн улаан буудай импортлох Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яамны шийдвэрийг эсэргүүцэн, жагсаал зохион байгуулсан. Мөн энэхүү буудайн импортод татвар төлөгчдийн 128 тэрбум төгрөг зарцуулах нь хэмээн шүүмжилсэн. Энэ тухайд та бүгд ямар байр суурьтай байна. Ер нь танай холбоо хэдэн гишүүнтэй, ямар үйл ажиллгаа эрхэлдэг вэ?

-Манай улс жилдээ 230 000 тонн гурил хэрэглэдэг бөгөөд үүнийг 300 000 орчим тонн улаан буудайгаар хийдэг. 2019 онд улсын хэмжээнд 247 000 тонн улаан буудайг гурилын үйлдвэрүүд худалдан авч гурил хийсэн нь нийт хэрэгцээнээс 20 орчим хувиар хүнсний буудай дутсан дүн. Үнэндээ бол тариаланчид маань хичээн зүтгэж, нийтдээ 400 000 гаруй тонн улаан буудай хураан авсан. Гэхдээ 2019 оны найм, есдүгээр сард буюу будааны болц гүйцэх, хураалтын үед хоёр сар орчим үргэлжилсэн бороо орж, цаг агаарын гэнэтийн үзэгдлүүдээс шалтгаалан ургацын зарим хэсгийн чанар бууран малын тэжээл, спирт үйлдвэрлэл, тахиа шувууны аж ахуйд зарцуулагдсан. Хэдийгээр хүнснээс бусад зориулалтуудаар хэрэглэгдсэн боловч тариаланч бидний л ургуулсан будаа учраас бүртгэлийн хувьд улаан буудайн ангилалдаа тооцогдоно. Түүнээс биш огт ургаагүй, хураагаагүй буудайг тариаланчид мэдээлсэн зүйл байхгүй. Харин усалгаагүй, нээлттэй тариалангийн хувьд цаг агаарын үзэгдлийн нөлөөг аль ч улс зохицуулж чадахгүй байгааг буудайн тариалангийн нөлөөтэй орнууд болох ОХУ, Австрали, Казакстан, Туркэд 2019 онд зарим ургацаа алдсанаас харж болно.

Монголын тариаланчдын үндэсний холбоог газар тариалан эрхлэгчдийн голлох холбоод хамтран байгуулаад хоёр жил болж буй бөгөөд энэ хугацаанд тариаланчдын талаар буруу мэдээллүүдээс болж олон нийтэд үүссэн сөрөг  этгэгдлүүдийг зөвөөр ойлгуулах, тариаланчдаа үнийн бодлого, технологийн дэвшлээр дэмжих, тэдэнд бодлогын өмгөөлөл үзүүлэх зэрэг томоохон арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлж ирлээ. Бид тариаланчдын саналыг нэгтгэн, төрийн бодлогод урьдчилан суулгах, аливааг зөвшилцлийн замаар шийдэх зарчмыг барин ажилласнаар энэ салбарт олон дэвшлийг эхлүүлсэн, хамтын удирдлагын зарчимтай холбоо болсон. Бид дээр дурдсан буудай импортын асуудлын шалтгаан, тоо баримтыг нухацтай судлаж үзлээ. Монгол улс нэг сард 21 000 тонн гурил иддэг байсан бол коронавирусээс шалтгаалсан хорио цээрийн улмаас олон зуун мянган хүүхэд, оюутан гэртээ гурван сарын турш байгаа нь үндсэн хүнс болох гурилын хэрэглээг огцом өсгөсөн байна. Бидний нийлүүлсэн 247 000 тонн буудай нь есөн сарын хэрэглээ байсан бол дээрх шалтгаанаар долоон сарын хэрэглээ болон буурсныг гурил үйлдвэрлэгчидтэй хийсэн олон удаагийн судалгаагаар тодорхой боллоо. Хэдхэн хоногийн өмнө 50 улсад илрээд байсан тахал өнөөдөр 100 гаруй улсад тархан өсч байгаа нь хүнсний хомсдлийг бий болгох, дэлхий нийтээр хөл хорио тогтоох магадлалтай. 

Гурилын үйлдвэрүүд дөрөвдүгээр сар гэхэд түүхий эдгүй болох, одоо агуулахдаа гурилын нөөцгүй болсон мэдээлэл бодитой тул улаан буудай импортлох шаардлага тулгарсан байна. Хүнсний аюулгүй байдлын зөвлөл болон ХХААХҮЯ хамтран 60 000 тонн улаанбуудай импортлох квот олгох гэж байгааг манай холбоо судлан үзээд, тариаланчидтайгаа ярилцан, талуудтай ойлголцсон. Нэмж импортлох 100 000 тонн улаанбуудайн 10 000-ыг нь гар ариутгалын бодис, үлдсэнээр нь гурил хийхэд энэхүү өндөржүүлсэн байдлаас шалтгаалсан нэмүү хэрэглээтэй холбоотойгоор нийт импортын будаагаар таван сарын гурилын хэрэгцээг хангах буюу ирэх наймдугаар сарыг дуустал гурилаар хангах боломжтой тооцоог гурилын үйлдвэрүүд болон яамныхан гаргасан байна. Дэлхий нийтийг хамарсан цар тахлын үед гэртээ хорионд байгаа олон зуун мянган хүүхдээ, ахмадаа, иргэдээ өлсгөх вий гэсэн үүднээс тариаланчид маань судалгаанд үндэслэн ойлголцож, энэхүү импортын квотонд хүлээцтэй хандаж байгаа. Хэрэв ОХУ хилээ хаах нөхцөл үүсвэл улаан буудайн импорт тасалдаж, гурилын хангамж ноцтой болох, энэхүү тахлын үргэлжлэх хугацаа бүрхэг байгаа зэрэг олон хүчин зүйлүүдийг тооцон үзэхэд дэлхий нийтээрээ зөвхөн амьд үлдэхийн төлөө тэмцэж байхад хүн ардаа хүнсний хомсдолд оруулахгүй байх шийдвэрийг бүх талууд нухацтай судлан, алдаагүй шийдвэр гаргах хэрэгтэй.

Гэхдээ тариаланчдын нийтлэг болгоомжлол, бухимдал бол энэхүү өндөржүүлсэн байдлын импортын квотыг далимдуулан гурилын үйлдвэрүүд ихээр нөөц бүрдүүлэн татаж, намар дотоодоос хураан авах улаан буудайг зах зээлгүй болгох, үнэгүйдүүлэх байдал үүсгэхгүй байх асуудлууд тул үүн дээр онцгой анхаарахыг манай холбооноос салбарын яам болон Хүнсний аюулгүй байдлын зөвлөлд сануулж, гурилын үйлдвэрүүдэд уриалж, хяналт тавин ажиллаж байна. Хэвийн жил ийм хэмжээний квот яригдсан бол бид огт өөр асуудал тавьж, тооцоолол ч өөр байх байсан. Өнөөдөр улс орон өндөржүүлсэн бэлэн байдалд, хүүхдүүд хорионд, хүн ард маань өвчлөхгүй, үхэхгүй байхын төлөө тэмцэж байхад энэ асуудлаар гурилын үйлдвэрүүд ч, тариаланчид ч, төр засаг ч ашиг хонжоо харах, шоу хийх шаардлагагүй. Харин хамтран ажиллаж, зөвшилцөж, үнэн мэдээлэл, зөв тооцоо судалгаатай шийдвэрүүд гарган олон нийтийг хямруулахгүй байх хэрэгтэй. Импортын будааг улсын мөнгөөр оруулж ирэх асуудал байгаа, эсэхийг мөн судлаж мухарлалаа. Яамнаас стратегийн хүнс болох улаан буудайг зөвхөн импортлох эрх буюу квотыг өмнөх жилүүдийнхээ жишгээр өгснөөс биш төрөөс ямар ч мөнгө гарахгүй юм байна. Гурилын үйлдвэрүүд 100 хувь өөрсдийн хөрөнгөөр будаагаа татаж, харин төрөөс импортын татварыг чөлөөлснөөр иргэдээ хямд гурилаар хангах бодлоготой байгаа аж.

-Дотоодын улаан буудайн хэрэглээг бүрэн хангахуйц ургац авсан гэж өнгөрсөн жил эрх бүхий хүмүүс нь мэдээлсэн атал ахин импортолхоор болжээ. Намар нэг тонн улаан буудайг тариаланчдаас худалдан авсан өртгөөс өдгөө 200 000 төгрөгөөр илүү буюу 700 000-800 000-гаар түүхий эд авч, төсвийн хөрөнгө үрэх нь гэсэн яриа бий. Энэ талаар тодруулна уу? 

-Дээр хэлсэнчлэн намар хураасан буудайн 20 хувь нь гурилын үйлдвэрийн чанарын шаардлага хангаагүй буюу болц нь гүйцээгүй юм. Тариалангийн бүсэд наймдугаар сарын 20-25-нд намрын эхний хяруу унадаг тул түүнээс урагш 85 хоног буюу зургадугаар сарын 1-нд тариа соёолсон байхаар тооцон үрээ суулган, хураан авах боломжтой. Хичнээн хичээн ажиллаад ч сүүлийн жилүүдэд хавартаа гантай, харин найм, есдүгээр сард тариа боловсрох цагаар бороо асгаад болц оройтуулаад байна. Мөн тавдугаар сард хөрсний хэм хангалттай дулаан байдаггүйгээс эрт үрлэж болдоггүй гэх мэт олон хүчин зүйлийн улмаас буудайн болц гүйцээгүйгээс стандартанд нийцэх хэмжээ буурсан юм. Энэхүү буудайн дутагдал бол ургацын чанараас хамаарсан 20 хувь, нэмээд өнөөгийн хорио цээрээс шалтгаалсан нэмүү хэрэглээнээс үүссэн 20 гаруй хувийн асуудал байгаа юм. Түүнчлэн улаан буудай импортлоход улсын төсвөөс хөрөнгө гардаггүй бөгөөд үйлдвэрүүд өөрсдийн мөнгөөр ОХУ-аас олгосон квотын дагуу түүхий эд худалдан авдаг. Энэ хүнд үед энэ талаар буруу мэдээлэл цацаж, ард нийтийнхээ ч, тариаланчдынхаа ч сэтгэл санааг хямруулахгүй байсан нь зүйтэй.

-150 000 тонн гэдэг бол манай улсын нэг жилийн ургацын бараг 40 гаруй хувь. Ийм хэмжээнийхийг импортлосноор намар гурилын үйлдвэрүүд тариаланчдын буудайг худалдан авахгүйд хүрэх магадлалтай гэх хүн бий. Таны бодлоор ийм нөхцөл байдал үүсэх үү?

-Энэ асуудал дээр л тариаланч бид хамгийн их санаа зовниж, яам болон засагтай ярилцаж байгаа ч өнөөдөр өндөржүүлсэн бэлэн байдлын хууль, журам үйлчилж байна. Гэхдээ гурилын үйлдвэрүүд өнөөдөр тариаланчдаас улаан буудай худалдан авъя гэж зарласан ч хэн ч нийлүүлэхгүй байна. Мөн тахианы аж ахуйнууд ч тэжээлийн будаагүй болсон байна. Шувууны тэжээл бол гурил хийдэгтэй адил сайн чанарын буудай байх ёстой. Тиймээс шинэ ургац гартал тахианы аж ахуйнуудад 20 000-30 000 тонн будаа хэрэгтэй тул тэд энэхүү импортын будаанаас олгох хүсэлт гаргах тухай яригдаж байна. Дээр нь коронавирусын өвчлөл даамжирвал төрөөс хүнсний нөөц үүсгэх бодлого бариж байгаа юм байна. ОХУ-аас импортолж буй буудайны ханш дотоодын нийлүүлэгчдийнхээс 150-200 мянган төгрөгөөр үнэтэй байгаа нь үнэн. Тиймээс ирэх намраас дотоодын буудайн үнэ ч бас одоо ОХУ-аас авч буй үнээр тогтоогдох боломж бүрдэх магадлалтай. Ер нь гурилын үнийг төрөөс олон жил барьж, иргэдийг хямд гурилаар хангахыг зорисон. Үүний улмаас буудайн үнэ өртгөө нөхөж чадахгүй, салбараараа доройтож байгаагаас тариаланчдын хөрөнгө оруулалт үнэгүйдэж, алдагдл хүлээдэг. Цаашдаа ийм байдлаараа явбал иргэдээ хямд гурилаар хангах төрийн бодлогод тариаланчдын хувийн хөрөнгө идэгдэж дуусах эрсдэлтэй. 

-Та газар тарилангийн салбарт 20 гаруй жил ажиллан, Канад улсад хөрс судлалаар суралцаж, мөн агрономийн чиглэлээр докторын зэрэг хамгаалжээ. Манайх ер нь хөрсөө хэр судалсан бол. Нэг га талбайгаас авах ургацаа хэрхэн өсгөх вэ. Хэрэв арвин, чанартай ургац хураадаг бол үр, тариа импортлох тухай асуудал хөндөгдөхгүй байх, тийм үү?

Нэгжээс авах ургацыг нэмэгдүүлэх, хөрсний судалгааг төгөлдөржүүлэхэд шинжлэх ухааны байгууллагын оролцоо маш чухал байна. Дарханы Ургамал, газар тариалангийн хүрээлэн бол дэлхийд нэр хүндтэй, олон судлаачидтай, маш сайн ажиллаж байгаа байгууллага. Энэ хүрээлэнгийн олон бүтээл өнөөдөр тариалангийн салбарт нэвтэрч эхэлж байгаа ч бодлогын дэмжлэг нь яам хооронд цалгардаж байна. Газар тариаланг цаашид илүү хүчтэй болгоход шинжлэх ухаанаар хөтлөх үндсэн гарц байгаа юм. Тариаланд инновацийг шингээж, судалгаанд суурилсан технологийн нэвтрүүлэлт, шийдвэрүүдийг хийснээр бид нэгжийн ургацыг цаг агаарын эрсдлээс хамгаалан, тогтворжуулах хэрэгтэй байна. Одоогоор улсын дунджаар нэг га-гаас 13 центнер улаан буудай хураадаг бөгөөд энэхүү газрыг өнө мөнхөд ашиглах тул зохист хэмжээгээр бордон, тогтмол ургац авахыг чухалчилдаг юм. Нэмж хэлэхэд, манай тариаланчид хөрсөө маш их анхаарч, тордохыг хичээж, шинжлэх ухааны үндэслэлтэйгээр, урт хугаанд өгөөжтэй ашиглахыг зорьдог болсон. Далайн түвшнээс 1000 метрээс дээш өндөрлөгт бид газар тариаланг ийнхүү хөгжүүлж, улаан буудай, төмс, хүнсний ногоогоор дотоодын хэрэгцээгээ өдий зэрэгтэй хангаж буй нь сайшаалтай. Хэдий хүндрэл ихтэй ч газар тариалангаа дотооддоо эрхлэхээс өөр сонголт Монголд үгүй гэдэг нь онол, практик, нийгэм, эдийн засгийн бүхий л түвшиндээ нотлогдсон. 

-Бид буудай, гурил экспортлогч улс болох боломжтой гэж ярьдаг. Урд хөршийнхөн манай гурилыг органик хэмээн нэлээд сонирхон, худалдан авах саналаа ирүүлдэг юм билээ. Манайд гурил үйлдвэрлэл болон улаан буудайн нийлүүлэлтийн харьцаа ямар байдаг бол?

-Манай холбооныхон 2018 онд бүх аймаг, сумд үйл ажиллагаа явуулдаг гурилын үйлдвэр, цехүүдэд судалгаа хийсэн. Одоогоор Монголд гурилын 10-12 үйлдвэр тогтмол үйл ажиллагаа явуулж буй бол 3-4 жижиг цехийг улирлын чанартай ажиллуулдаг юм байна. Дээрх 12 үйлдвэр 80 хувийн хүчин чадлаараа ажиллахад жилд 500 000 тонн орчим улаан буудай боловсруулах боломжтой. Гэхдээ борлуулалт болон боломжит байдлаа тооцон чадлынхаа 70 орчим хувийг ашигладаг юм билээ. Хэрэв хангалттай түүхий эдтэй байж, 95 хувийн хүчин чадлаараа ажиллавал урд хөрш рүү гурил экспортлох бүрэн боломжтой.

Эх сурвалж: Unuudur.mn
Дэлгэрэнгүй унших
сурталчилгаа

Сэтгэгдэл

Үзэл бодол

Н.Батнасан: МУИС-д гаалийн байгууллагатай хамтран ажиллах өргөн боломж байна

Огноо:

,

Гаалийн байгууллага МУИС-ийн Бизнесийн сургуультай “Хамтын ажиллагааны санамж бичиг” байгуулсан тухай тус сургуулийн захирал, доктор профессор Н.Батнасантай ярилцлаа.

 Санамж бичгийн ач холбогдлыг та хэрхэн харж байгаа вэ?

Монгол Улсын Их Сургууль нь судалгаа шинжилгээний олон салбарын шилдэг эрдэмтэдтэй,  төрөл бүрийн чиглэлээр  судалгаа шинжилгээ хийдэг, Монгол Улсын эрдэм оюуны гол төвүүдийн нэг юм.

Манай улсын хөгжлийн олон асуудлууд өнөөг хүртэл шийдэгдээгүй байна. МУИС-ийн хувьд улсынхаа хөгжилд хувь нэмрээ оруулах нь бидний үйл ажиллагааны хамгийн чухал хэсэг,  тэр хэрээрээ чухал ач холбогдол өгдөг зүйлсийн нэг.  Гаалийн байгууллагын өмнө ч ийм асуудлууд тулгарч байна. Гаалийн өмнө тулгамдаад буй эдгээр асуудлыг шийдвэрлэхэд хувь нэмрээ оруулах зорилгоор бид ГЕГ-тай хамтран ажиллах санамж бичгийг байгуулсан.

Түүх ярих юм бол ”Гааль, Эдийн засгийн коллеж” нэртэй ГЕГ-ын дэргэд байсан сургалтын байгууллагыг 2010 онд ЗГ-ын тогтоолоор МУИС-д нэгтгэсэн. Тэр цагаас хойш МУИС нь гаалийн боловсон хүчнийг бэлтгэдэг гол төв болсон гэж үзэж болох юм. Одоо гаалийн байгууллагын системд 2000 гаруй хүн ажиллаж байна. Бид 2010 оноос хойш гадаад худалдаа, гаалийн чиглэлээр 200 гаруй бакалаврын мэргэжилтэн, 30 орчим магистр, 1 докторыг гаалийн чиглэлээр бэлтгэж гаргасан бөгөөд тэд маань гаалийн байгууллагад үр бүтээлтэй ажиллаж байна.

Бидний цаашдын зорилго бол зөвхөн боловсон хүчнийг нь бэлтгэхэд төдийгүй гаалийн байгууллагын өмнө тавигдаж байгаа зорилтуудыг нь шийдвэрлэхэд хамтарч оролцох,  гааль судлалын чиглэл дээр хамтрах явдал гэж харж байна. Энэ бол бидний гаальтай хамтран ажиллах чиглэлд баримтлах гол стратеги.

Одоо манай гаалийн үйл ажиллагааны бүтээмжийн болон техник технологийн түвшин дэлхийн тэргүүлэх түвшний орнуудтай харьцуулахад нэлээд доогуур түвшинд байна. Тэргүүлэх хөгжилтэй орнуудын түвшинд дөхөж очихын тулд маш их ажиллах шаардлагатай. Тэгэхлээр энд бидэнд хамтран ажиллах асар том орон зай байна аа гэсэн үг.

Үүнийг МУИС-ийн судлаачдын зүгээс улсынхаа хөгжилд хувь нэмэр оруулах, бас гаалийн байгууллагынхаа үйл ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлэх бодитой боломж гэж харж байна.

Нөгөө талаас МУИС-д мэргэжилтнийг сургаж бэлтгэх, улс орныхоо хөгжилд хувь нэмэр оруулах асуудлуудаас гадна төрөл бүрийн төсөл хөтөлбөрүүд хэрэгжүүлэх замаар санхүүгийн чадавхаа бэхжүүлэх хэрэгцээ шаардлага бий.

Хамтын ажиллагаа талуудын аль алиных нь ашиг сонирхолд нийцэж байгаа учраас бид хамтран ажиллах гэрээ байгуулсан. Бид гаалийн байгууллагын судалгаа хөгжүүлэлтэд оролцсоноороо сургаж байгаа оюутнуудаа юунд, хэрхэн сургахаа тодорхойлох боломжтой болох юм. Тийм учраас энэ хамтын ажиллагаа бидэнд олон талаар ач холбогдол бүхий хамтын ажиллагаа гэж харж байна.

Санамж бичгийн хүрээнд сургалт болон судалгааны чиглэлээр ямар ажлууд хийгдэхээр төлөвлөгдөж байна вэ?

Гаалийн өмнө эн түрүүнд тулгамдаж буй асуудал бол худалдааг хөнгөвчлөх асуудал юм. Олон улсын хэмжээнд хийгдэж байгаа судалгаануудаас үзэхэд Монгол Улсын бизнесийн орчны үзүүлэлтүүдээс гадаад худалдааны орчны үзүүлэлтүүд нэлээд тааруухан байдалтай байгаа. Тэгэхээр гадаад худалдааг хөнгөвчлөхийн тулд юуны өмнө цаг хугацаа, зардал шаардсан хил гаалийн дэглэм журмаа өөрчлөх тал дээр ажиллах шаардлагатай. Монгол Улс НӨАТ-ын системийг нэвтрүүлснээр дотоод дах санхүү эдийн засгийн янз бүрийн бэрхшээлтэй асуудлуудыг үндсэнд нь цэгцэлсэн. Цэгцлэгдээгүй асуудлууд нь эдийн засгийн гадаад харилцаа талдаа байна.

Хил гаалийн дэглэм журмыг өөрчлөх хүрээнд эн түрүүнд хэрэгжүүлэх асуудал бол  эрсдэлд суурилсан гаалийн удирдлагыг нэвтрүүлэх. Энэ нь нэг талаас худалдааг хөнгөвчлөх, нөгөө талаасаа хууль сахиулах гэсэн хоёр асуудлыг хамтатган шийдэх шийдэл юм. Гаальд эрсдэлд суурилсан гаалийн удирдлагыг нэвтрүүлж, одоо байгаа энэ гаалийн хяналтын тогтолцоог илүү ухаалаг байдлаар зохион байгуулна гэсэн үг.

Ер нь худалдааг хөнгөвчлөх ажил нь үйл ажиллагааг уялдуулах, стандартчилах, хялбаршуулах зарчмуудад тулгуурлах ёстой. Үүнийг хэрхэн ямар арга замаар хийх вэ гэдэг дээр бидний өөрсдийн хийсэн судалгаа, олон улсын хэмжээнд нийтлүүлсэн бүтээлүүд бий. Нөгөө талаас үүнийг хэрэгжүүлэхүйц хүн хүчний болон техник технологийн ч боломжууд байна. МУИС-д мэдээллийн технологийн чиглэлээр гадаад дотоодод докторын зэрэг хамгаалсан 40, 50 залуу ажиллаж байна. Энэ залуучуудын хүчийг ашиглаад гаалийн эрсдэлд суурилсан удирдлагыг хийх боломж бий. 

Өнөөг хүртэл гаалийн байгууллагууд 3 өөр мэдээллийн систем ашиглаж ирсэн боловч эдгээр нь өөр хоорондоо мэдээллээ солилцох боломжгүй байна. Өмнө нь гаалийн техник технологи, мэдээллийн системийг шинэчлэх ажлыг ихэвчлэн гадаадын  байгууллагуудаар хийлгэж ирсэн. Тодорхой хугацааны дараа техник технологи хоцрогдож, хөгжүүлэлтээ цааш нь үргэлжлүүлье гэхэд өмнө нь шинэчлэлийг гардан хэрэгжүүлсэн байгууллагатай байгуулсан гэрээний хугацаа дуусаж, үргэлжлүүлэн ажиллуулах боломжгүй нөхцөл байдал үүсчихсэн байдаг. Тиймээс нэг ажлаа дахин дахин давтан хийхэд хүрч байгаа юм.

Олон улсын туршлагаас үзэхэд, жишээ нь Солонгос Улсад Сөүлийн үндэсний их сургууль нь гаалийн байгууллагынхаа судалгаа хөгжүүлэлтийн асуудлыг хариуцдаг. Их сургууль бол аль нэг компани шиг дампуурдаг, өөрчлөгддөг бүтэц биш. МУИС ийм хөгжүүлэлтийг хийснээр үндэсний аюулгүй байдалтай холбоотой нууцлалын асуудлууд ч давхар шийдэгдэнэ.

Япон Хятадын хоорондын худалдаанаас үзэхэд бараа ачигдангуут бүх бичиг баримтыг цахим хэлбэрээр солилцож байна. Бараа замд явж байх хугацаанд барааг гаалийн хилээр шалгаж оруулах эсэхийг шийддэг эрсдэлийн төлөвийг нь урьдчилж тодорхойлдог. Улаан төлөвөөр орж ирж буй барааг заавал хилийн гааль дээр ч биш гүний гааль дээр шалгачихдаг. Манайд жишээн дээр үзэх юм бол Японоос бараа ачуулсан нөхцөлд бараа Замын Үүд дээр ирсэн үед барааг тээврийн хэрэгсэлтэй нь зогсоож байгаад бүх бичиг баримтыг нь мэдээллийн системд шивж оруулдаг. Мэдээллийг системд оруулсны дараа хяналтын төлөвийг нь тодорхойлж, барааны 80-90 хувийг нь нэг бүрчлэн шалгаж байна. Хилээр нэвтэрч буй барааны дийлэнх хэсгийг нь улаан төлөвөөр оруулж буй шалтгаан нь эрсдэлийн төлөвийг тодорхойлоход нэн чухал ач холбогдолтой мэдээллийн нэгдсэн сан үүсээгүйтэй холбоотой. Энэхүү практик нөхцөл байдал бидэнд хүн хүчний болон цаг хугацааны ихээхэн алдагдлыг үүсгэж байгаа юм.

Гаалийн хяналтын процессын дийлэнх хэсэг нь импортын хувьд бараа хилийн гадна байх үед, багахан хэсэг нь орж ирснийх нь дараа хийдэг болчихвол цаг хугацаа, зардлыг хэмнэнэ. Хилээр гарах барааны хувьд бараа ачигдахаас өмнө хяналт шалгалтын процесс нь эхэлдэг,.бараа хил дээр очих үед багахан хэсэг нь хийгддэг ийм тогтолцоо руу шилжүүлбэл худалдааг хөнгөвчилнө. Ийм тогтолцоог бүрдүүлж байж хилээр гарч буй ачаа бараа, тээврийн хэрэгсэл бүрийг биш харин хамгийн эрсдэлтэй бараа ачилтуудыг шалгадаг олон улсын жишиг рүү шилжинэ. Ийм өөрчлөлтийг хийхэд Засгийн газрын ч, олон улсын донор  байгууллагуудын ч оролцоо, хамтын хүчин чармайлт чухал.

Цаашид хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн ажлуудын үр дүнг яаж тооцож байна вэ?

Монгол Улсад хамгийн хурдтай өсөж буй эдийн засгийн салбаруудын нэг нь гадаад худалдаа. 1995 оны эхэн үед манай улсын экспорт, импорт нийлээд 500 сая доллар байсан. Гадаад худалдааны эргэлт одоо 50 тэрбум ам.долларт хүрч, даруй 50 дахин өссөн. Тэгэхээр барааны ийм том хэмжээний эргэлтийг гаалийн байгууллага хуучин хүчин чадлаараа, арга барилаараа хянах боломж бараг байхгүй. Тиймээс юуны өмнө, дээр дурдсан өөрчлөлтийг хийхээс өөр арга байхгүй. Хоёрт, Монгол Улсад ажиллах хүчний зах зээл дээр нийлүүлэлтийн хомсдол үүсэж, салбар бүрд ажиллах хүчний дутагдал үүсэж эхэллээ. Энэ нөхцөлд мэдээллийн технологид суурилж үйл ажиллагаагаа явуулдаг өндөр бүтээмжтэй гаалийн байгууллагын бүтцийг үүсгэж хөгжүүлэхгүй бол худалдааны эргэлтэд бүрэн хяналт тавих боломж цаг хугацаа өнгөрөх тусам бага багаар алдагдах эрсдэл үүсэж байна. Гуравт, одоо гаальд ажиллаж байгаа хүмүүсийн ажиллах амьдрах орчин нөхцөлтэй холбоотой асуудлуудыг шийдэх ёстой. Хэрвээ гаалийг дээр дурдсан байдлаар өөрчилж чадвал одоо байгаа төсвийг нь тэлэхгүйгээр, ажилтны бүтээмжийг нь нэмэгдүүлэх замаар нийгмийн асуудлыг нь шийдэх боломжтой. Магадгүй одоо 2000 гаруй орон тоотой ажиллаж байгаа гаалийн байгууллага мэдээллийн технологи дээр суурилсан дэвшилтэт хэлбэрээр үйл ажиллагаагаа явуулбал 600-700 хүний хүчээр ажиллах боломжтой. Ийм нөхцөлд хэмнэсэн төсвөөр цалинг нь нэмэх, ажиллах орчин нөхцөлийг дээшлүүлэх асуудлыг шийдвэрлэж, гаальд илүү чадварлаг хүмүүс орж ажилладаг нөхцөлийг үүсгэж чадна.

 Эх сурвалж: ГЕГ

Дэлгэрэнгүй унших

Үзэл бодол

Малчдад хүргэх тусламжийг үр дүнтэй зохион байгуулах талаар ярилцав

Огноо:

,

Зудын нөхцөл байдал хүндэрсэн цаг үед Монгол дахь Хүмүүнлэгийн байгууллагуудын төлөөлөгчид зудад нэрвэгдсэн малчдад хүргэх тусламжийг үр дүнтэй зохион байгуулах талаар ярилцлаа.

Энэхүү уулзалтад Улсын Онцгой комисс, Боловсрол, шинжлэх ухааны яам, Хөдөлмөр, нийгмийн Хамгааллын Яамнаас зудын нөхцөл байдал, хариу арга хэмжээ болоод зудад нэрвэгдсэн малчид, зудтай сумдын малчдын хүүхдүүдэд хүргэх нэн шаардлагатай тусламж дэмжлэгийн талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл өглөө.

Мөн энэхүү уулзалтаар Монгол Улсад ажиллаж буй United Nations OCHA-ын мэргэжилтнүүд хүмүүнлэгийн дэмжлэг тусламж, хариу арга хэмжээний нэгдсэн төлөвлөгөөг танилцуулав.

Эх сурвалж: ОБЕГ

Дэлгэрэнгүй унших

Үзэл бодол

Эрэгтэйчүүдийн өмнө тулгамдаж буй асуудлыг шийдвэрлэх аливаа санал, санаачилгыг бүх талаар дэмжинэ

Огноо:

,

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн ивээл дор “Нийгмийн хөгжилд эрэгтэйчүүдийн оролцоо, манлайлал” үндэсний II чуулган Төрийн ордонд боллоо.

Чуулганаар эрэгтэйчүүдийн боловсрол, хөдөлмөр эрхлэлт, эрүүл мэнд зэрэг асуудлыг хөндөж, “Эрэгтэйчүүдийн талаар төрөөс хэрэгжүүлж буй бодлого, үйл ажиллагаа”, “Эрүүл монгол хүн-Эрчүүдийн эрүүл мэнд”, “Эр хүний үнэт зүйл” зэрэг сэдвээр илтгэл хэлэлцүүлэх юм.

Чуулганыг нээж Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн хэлсэн үгнээс товчлон хүргэж байна.

МОНГОЛ УЛСЫН ЕРӨНХИЙЛӨГЧ:

“Эрхэм хүндэт чуулганы төлөөлөгчид өө,

Эх орны түшиг тулгуур болсон эрхэм хүндэт эрчүүд ээ,

Та бүхэнд “Монгол цэргийн өдөр”-ийн баярын мэндийг өргөн дэвшүүлье.

“Нийгмийн хөгжилд эрэгтэйчүүдийн оролцоо, манлайлал” сэдэвт чуулганыг бид хоёр дахь удаагаа зохион байгуулж байна. Өмнөх чуулганаас хойш олсон ололт, амжилтаа улам бататгаж, эрэгтэйчүүдийн өмнө тулгамдаж байгаа асуудлуудыг тал бүрээс нь нухацтай хэлэлцэн, гарц, шийдэл гаргана гэдэгт итгэлтэй байна.

Энэ талаарх аливаа санал, санаачилгыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч бүх талаар дэмжин, хамтран ажиллах болно

Эрчүүд Та бүхэн бол улсын тулгуур, өрхийн тэргүүн билээ. “Эр амгалан бол гэр амгалан” хэмээн манай ард түмэн ярьдаг.

Бидний өвөг дээдэс эрчүүдээ “Гэрийн эзэн, өрхийн тэргүүн” хэмээн хүндэтгэж ирсэн сайхан уламжлалтай.

Өрхийн тэргүүн, улсын тулгуур болсон эрчүүдэд маань багагүй асуудал тулгамдаад байгааг бид анхаарах ёстой.

Тухайлбал, эрчүүд эмэгтэйчүүдээс 10 шахам жилээр богино насалж, хоёр эрэгтэй тутмын нэг нь тамхи татаж, архи уудаг, түүн дотроо эрэгтэйчүүдийн 29 орчим хувь нь сар бүр хэтрүүлэн хэрэглэдэг гэсэн судалгаа байна.

Үүнээс улбаалж согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодох, гэмт хэрэг үйлдэх, осол гэмтэлд өртөх зэргээр өөрийн төдийгүй бусдын эрүүл мэнд, эд хөрөнгийг хохироох явдал их гарч байна.

Зохисгүй хооллолт, хөдөлгөөний хомсдол, архи, тамхины хэрэглээнээс үүдсэн артерийн даралт ихсэлт, хоол боловсруулах замын болон зүрх судасны эмгэг эрчүүдийн дунд түгээмэл байна. Хавдар, осол гэмтэл эрчүүдийн нас баралтын гол шалтгаан болж байна.

Иймээс ард иргэдийнхээ эрүүл мэндийн боловсролыг дээшлүүлж, эрүүл амьдралын хэв маяг хэвшүүлж, эрүүл ирээдүйг бий болгох, соён гэгээрүүлэх зорилгоор Монгол Улсын Ерөнхийлөгч “Эрүүл монгол хүн” үндэсний хөдөлгөөнийг санаачлан орон даяар өрнүүлж байна.

Мөн согтууруулах ундааны зохисгүй хэрэглээнээс үүдсэн эрүүл мэнд, эдийн засаг, нийгмийн хор хөнөөлийг бууруулах зорилгоор зарлиг гаргасан.

УИХ, Засгийн газар шуурхай ажиллаж, Согтууруулах ундааны эргэлтэд хяналт тавих, архидан согтуурахтай тэмцэх тухай хуулийг шинэчлэн баталж, 10 гаруй хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулан 2023 оны 01 дүгээр сараас хэрэгжүүлж эхлээд байна.

Өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд тодорхой үр дүн гарсныг дуулгахад таатай байна.

Тухайлбал, Монгол Улсад үйлдвэрлэсэн согтууруулах ундааны хэмжээ 2023 оны байдлаар өмнөх онтой харьцуулахад 32.7 сая литрээр буюу 21,6 хувиар, мөн импортын хэмжээ 18 хувиар буурчээ.

Татварын ерөнхий газрын өгсөн мэдээллээр улсын хэмжээнд борлуулсан согтууруулах ундаа өнгөрсөн онтой харьцуулахад 1,7 сая литрээр буурсан байна. Дотоодын үйлдвэрлэгчид архины хатуулгийг 1-2 градусаар бууруулсан бөгөөд өндөр хатуулагтай архины хэрэглээ багаслаа.

Архидан согтуурахтай тэмцэх санд хуримтлагдсан найм орчим тэрбум төгрөгийг архины хор хөнөөлийг сурталчлан таниулах, соён гэгээрүүлэх, эрүүл зан үйлийг төлөвшүүлэх, донтох эмгэгтэй иргэдэд үзүүлэх эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг өргөжүүлэхэд зарцуулж эхэллээ.

Эдгээр бодлогын томоохон шинэчлэлээс гадна тэмдэглэлт баярын өдрүүдийг угтан “Намайг алгас”, “Та татгалз” зэрэг нөлөөллийн аян зохион байгуулснаар олон эерэг өөрчлөлт гарлаа.

Өнгөрсөн шинэ жилийн баярыг угтан явуулсан “Та татгалз” аяны үр дүнд согтуугаар үйлдсэн гэмт хэрэг өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 45.7 хувиар буурсан байна.

Энэ жилийн цагаан сараар согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодсон зөрчил өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 57.6 хувиар, Гэмтэл, согог судлалын үндэсний төвийн яаралтай тусламжийн тасагт архидан согтуурсны улмаас гар, хөлөө хөлдөөсөн ганц тохиолдол бүртгэгдсэн нь ойрын жилүүдэд байгаагүй үзүүлэлт байлаа.

Согтуугаар үйлдэгдсэн гэмт хэргийг өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 14.5 хувиар, согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодсон зөрчил өмнөх онтой харьцуулахад 21.4 хувиар буурсан байна.

Хэдийгээр архидан согтуурахтай тэмцэх чиглэлд эерэг өөрчлөлт гарч байгаа ч согтуугаар гэмт хэрэг үйлдсэн хүний 92.7 хувь нь эрэгтэй, гэмт хэрэгт холбогдсон иргэдийн 48.5 хувь нь ажилгүй байна.

Цаашид архи хэтрүүлэн хэрэглэгч, донтсон иргэд, тэдний гэр бүлд чиглэсэн нийгэм, сэтгэл зүй, эрүүл мэндийн тусламжийг өргөжүүлэхийн зэрэгцээ бүх төрлийн донтох эмгэгээс урьдчилан сэргийлэх, соён гэгээрүүлэх чиглэлээр холбогдох байгууллагууд болон аймаг, орон нутаг, Эрүүл мэндийн яам онцгой анхаарч, эрчимтэй ажиллах шаардлагатай байна.

Түүнээс гадна тэдгээр иргэдийн нийгмийн асуудалд анхаарч, ажил хөдөлмөр эрхлэхэд нь дэмжлэг үзүүлэх нь нэн чухал байна.

Эрхэм хүндэт ард иргэд ээ.

Сүүлийн үед эрчүүдийн тамхидалт, ялангуяа хүүхэд, залуусын дундах электрон тамхины хэрэглээ аюулын харанга дэлдэж эхэллээ.

Ард иргэдийн хавдрын өвчний шалтгааны 30 хувь нь тамхинаас шалтгаалдаг гэж эрдэмтэн судлаачид тогтоожээ.

Тамхидалтыг бууруулах чиглэлд бодлогын томоохон өөрчлөлт хийж, иргэд ч өөрсдийн болон гэр бүлийн гишүүдийнхээ эрүүл мэндийг хамгаалах үүднээс тамхинаас татгалзахыг уриалж байна.

Мөн сэтгэцэд нөлөөлөх эм, мансууруулах бодистой тэмцэх ажлыг эрс чангатган, эрх зүйн орчныг сайжруулахаар ажиллаж байна.

Нийтийн биеийн тамирын норм, норматив тогтоож, бие бялдрын хөгжлийн цогц боловсролыг бага наснаас нь олгохын тулд цэцэрлэг, ерөнхий боловсрлын сургууль, их, дээд сургууль, коллежийн сургалтын хөтөлбөрт цогц, шинэлэг байдлаар тусган хэрэгжүүлэх нь чухал байна.

Энэ ташрамд, нийтийн биеийн тамирыг хөгжүүлэх, хүүхэд, залуусыг спортоор хичээллэх орчин нөхцөл, хүртээмжийг нэмэгдүүлэх зорилгоор Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит “Президент” спорт цогцолборын бүтээн байгуулалт эхэлснийг дуулгахад таатай байна.

Гурван га талбай бүхий энэ цогцолбор 4,340 м.кв ногоон байгууламжтай, нийт 58,560 м.кв талбайд 19 нэр төрлийн спортын үйл ажиллагаа явуулж, өдөрт 5,000-6,000 орчим хүүхэд залуус спортоор хичээллэх хүчин чадалтай юм.

Хүүхэд, залуус чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлж, эрүүл мэнд, бие бялдрын хөгжилдөө анхаарах, нийтийн биеийн тамир, спортыг түгээн дэлгэрүүлэхэд чухал хувь нэмэр оруулна гэдэгт итгэлтэй байна.

Эрхэм хүндэт нөхөд өө, эрчүүд ээ,

Архи, тамхи, аливаа хорт зуршлаас ангид байж, эрүүл, зөв амьдралыг төлөвшүүлэн, эрүүл мэнддээ анхаарч, эх орон, гэр бүл, хань ижилдээ үнэ цэнтэй эрхэм хүн нь байж, урт насалж, их зүйлийг хийж бүтээж, нэр төртэй сайхан амьдрах ёстой.

Энэ бүхэн хувийн зохион байгуулалт, ёс суртахуун, сахилга бат, зөв амьдралын хэв маягаас ихээхэн шалтгаална гэдгийг эр хүн болгон сайтар ухамсарлаж, амьдралынхаа зам мөр, чиг хандлага болгох учиртай” гэлээ.

“Нийгмийн хөгжилд эрэгтэйчүүдийн оролцоо, манлайлал” үндэсний анхдугаар чуулганыг 2022 оны гуравдугаар сарын 14-ний өдөр зохион байгуулж, “Эрэгтэйчүүдийн манлайлал, ёс зүй, үүрэг хариуцлага, оролцоо”, “Эрэгтэйчүүдийн эрүүл мэнд, эрүүл амьдралын хэв маяг”, “Эрэгтэйчүүдийн талаарх хэвшмэл ойлголт-боловсрол, амьдралын ухаан”, “Эрэгтэйчүүдийн хөдөлмөр эрхлэлт, нийгмийн хамгаалал” зэрэг сэдвээр хэлэлцүүлэг өрнүүлсэн юм.

Чуулганаас гаргасан зөвлөмжийн дагуу УИХ, Монгол Улсын Засгийн газар, холбогдох яамд, төрийн болон төрийн бус байгууллагууд төлөвлөгөө гарган ажиллаж байна.

Дэлгэрэнгүй унших
сурталчилгаа
Цаг үе19 цаг 17 минут

АТГ: Иргэн, хуулийн этгээдээс 57 өргөдөл, гомдол хүлээн авав

Улстөр нийгэм19 цаг 20 минут

Хөгжлийн банкны гэх хэргийн талаарх шийдвэрийг нээлттэй байршуулна

Цаг үе19 цаг 24 минут

Улаанбаатарын 976 барилгын 206 нь газар хөдлөлтөд тэсвэртэй

Шударга мэдээ19 цаг 26 минут

Замын-Үүд-Эрээн боомтын ачаа тээврийг ирэх сарын 1-нээс 24 цагаар аж...

Улстөр нийгэм19 цаг 30 минут

Эрүүл мэндийн цахим шилжилтийг эрчимжүүлэхийг үүрэг болголоо

Шударга мэдээ19 цаг 33 минут

Гепатитын D вирусийн халдвартай 66 мянган хүн байна

Улстөр нийгэм19 цаг 36 минут

ЗГ: Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийн төслийг УИХ-д өргөн мэдү...

Улстөр нийгэм19 цаг 38 минут

УИХ: Энэ долоо хоногт чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар

Цаг үе19 цаг 43 минут

Зүүн аймгуудын нутгийн зүүн хэсгээр цас орж, цасан шуурга шуурна

Цаг үе19 цаг 45 минут

Үс шинээр үргээлгэх буюу засуулахад тохиромжгүй

Санал болгох