Үзэл бодол
Ч.Жаргалбаатар: Хэргийг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэснээр ял завших явдлыг бууруулна
АТГ-ын Мөрдөн шалгах хэлтсийн III албаны дарга, ахлах комиссар Ч.Жаргалбаатартай ярилцав.
-Сүүлийн үед хэргийг хялбаршуулсан журмаар шийдэх гэдэг талаар нэлээд яригдах боллоо. Та хялбаршуулсан журам гэдэг ойлголтыг эхлээд тайлбарлахгүй юу?
-Гэмт хэрэг үйлдэж буй хүний хувьд тухайн гэмт үйлдлээ илрэхгүй, хариуцлага хүлээхгүй гэсэн итгэл, магадлалд тулгуурлан үйлддэг болохыг олон судалгааны тайланд дурдсан байна. Нийгэмд аюултай зохион байгуулалтад орсон бүлэг, бүлэглэлийн хэргийг илрүүлэх, гэм буруутай хүмүүст хариуцлага хүлээлгэхэд бэрхшээл нэлээд тулгардаг. Хохирсон этгээд хохирлоо нөхөн төлүүлэх, зөрчигдсөн эрхээ сэргээлгэх процесс удааширч цаг хугацаа, эдийн засгийн хувьд нэмж хохирох, мөрдөн шалгах, хянан шийдвэрлэх урт хугацаа бүхий процесс нь оролцогч нарыг залхаадаг байдал илэрхий харагдаж байгаа. Суурин соёл иргэншилтэй, эрх зүйн өндөр хөгжил бүхий улс орнуудад зохион байгуулалт бүхий хэргүүдийг хялбараар шийдвэрлэх, урт удаан процессыг халах зорилгоор PLEA BARGAIN гэсэн ойлголтыг бий болгож, улс орон бүр өөрийн хууль тогтоомжид нийцүүлэн хэрэглэж байна.
Ромын эрин үед эрүүгийн хариуцлагыг зөвшилцөн шийдвэрлэж байсан практик хөгжиж, өнөө цагт эрх зүйн бүл харгалзахгүй 90 орчим улс “хэргийг хялбаршуулсан журам”-аар шийдвэрлэх эрх зүйн орчныг бүрдүүлсэн. АНУ 1920 онд нийт хэргийн 50 хувийг хялбаршуулж шийдвэрлэж байсан бол одоо 95 хувьд хүрсэн, Орос, Хятад, Англи, Итали, Франц, Хорват зэрэг орнуудад энэ журмыг түгээмэл ашиглаж байгаа талаар Роберт Странг илтгэлдээ дурджээ.
“Гэмт хэргийг илрүүлэхэд туслалцаа үзүүлсэн, мэдээлэл өгсөн, эрх бүхий байгууллагатай хамтран ажилласан бол түүнийг гэм буруугаа хүлээсэнд тооцон ял оногдуулж, хөнгөрүүлж, чөлөөлж болно”, “Гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрсөн хүнд оногдуулах хорих ялыг хөнгөрүүлэх, ялаас чөлөөлөх, албадлагын арга хэмжээ хэрэглэх” гэсэн зохицуулалтыг хуульчлан Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 13.3 дугаар зүйлд “Хамтран ажиллах этгээдээр тогтоох”, мөн хуулийн 17 дугаар зүйлд “Яллагдагч хэргээ хялбаршуулсан журмаар хянан шийдвэрлүүлэх” гэсэн процессууд хуульчлагдсан.
-Манай улсын хууль тогтоомжуудад энэ талаар хэрхэн заасан байдаг вэ? Хуульд заасан бол бас тэгээд хэрэгжүүлэх нь зайлшгүй байх л даа?
-Эхлээд Авлигын эсрэг НҮБ-ын конвенцийг авч үзэх ёстой. Учир нь улс орнуудын авлигатай тэмцэх үндэсний хууль тогтоомжийн эх суурь нь НҮБ-ын конвенц байдаг. Авлигын эсрэг НҮБ-ын конвенцийн 37 дугаар зүйлд “Гэмт хэргийг үйлдэхэд оролцсон хүмүүс мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад баримт нотолгоо мэдээллийг гаргаж өгөх, хохирлыг нөхөн төлөх зэргээр мөрдөн шалгах ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлсэн бол эрх бүхий байгууллага хөхиүлэн дэмжих талаар зохих арга хэмжээ авна”, “Оролцогч улс бүр энэхүү конвенцийн дагуу тогтоосон гэмт хэргийг мөрдөн шалгах буюу яллахад идэвхтэй хамтран ажиллаж буй яллагдагч этгээдийн ялыг зохих тохиолдолд хөнгөрүүлэх боломжийг олгох асуудлыг авч үзнэ”, “Оролцогч улс бүр энэхүү конвенцийн дагуу тогтоосон гэмт хэргийг мөрдөн шалгах буюу яллахад идэвхтэй хамтран ажиллаж буй этгээдэд яллагдахаас чөлөөлөгдөх дархан эрхийг олгох боломжийг дотоодын хууль тогтоомжийнхоо тулгуур зарчимд нийцүүлэн олгох асуудлыг авч үзэхийг үүрэг болгосон” нь манай улсын Эрүүгийн хуульд хялбаршуулсан журмыг хуульчлах үндэслэл болсон.
Монгол Улсын хууль тогтоох байгууллагын хувьд хэрэг маргааныг богино хугацаанд шийдвэрлэх арга замыг эрэлхийлж байсан гэж ойлгодог. Иргэний хэрэг, Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд хялбаршуулсан журмыг хуульчлан өгсөн нь ач холбогдлоо өгч Шүүхийн ерөнхий зөвлөлөөс хийсэн судалгаагаар нийт шийдвэрлэж буй хэргийнхээ 30-40 хувьд хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэсэн гэсэн судалгааны дүн бий.
Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны хувьд гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрсөн, учруулсан хохирлоо нөхөн төлсөн хүмүүст өршөөл, уучлал үзүүлэх, 2002 оны Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуулийн 25 дугаар зүйлд “яллагдагч, шүүгдэгч нь Эрүүгийн хуульд заасан хөнгөн гэмт хэргийг анх удаа үйлдсэн бөгөөд учруулсан хохирлоо бүрэн төлсөн, гэм хорыг арилгасан нөхцөлд хохирогч нь яллагдагч, шүүгдэгчтэй сайн дураараа эвлэрсэн бол хэргийг хэрэгсэхгүй болгох” зохицуулалт хуульчилж, хэрэгжүүлсэн жишээнээс тодорхой харагдана.
-Хялбаршуулсан журмаар хэрэг шийдвэрлэхийн давуу тал нь юу вэ?
-Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зорилт нь гэмт хэргийг шуурхай, бүрэн илрүүлэх, гэмт хэрэг үйлдсэн хүн, хуулийн этгээдийг олж тогтоон шударгаар ял оногдуулах, хүний эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах, зөрчигдсөн эрхийг сэргээхэд оршдог. Гэмт хэрэг үйлдсэн хүн буруугаа сайн дураараа хүлээн зөвшөөрч бусдад учруулсан хохирлоо нөхөн төлөөд хуульд заасан хорих ялыг хөнгөрүүлж, албадлагын арга хэмжээ хэрэглэх хүсэлтийг гаргаж шүүхээс Эрүүгийн хуулийн 6.7 дугаар зүйлд заасан журмаар хэргийг шийдвэрлэж байгаа нь Үндсэн хууль, Эрүүгийн хуулийн үзэл санаа, зарчимд нийцнэ.
Гэмт хэрэг үйлдсэн хүний хувьд хуульд зааснаас хөнгөн ял шийтгэл хүлээнэ, мөрдөн шалгах болон хянан шийдвэрлэх ердийн хугацаа буюу хэт урт хугацаанд бус, богино хугацаанд хэргээ шийдвэрлүүлнэ, хохирогчийн хувьд учирсан хохирлоо богино хугацаанд нөхөн төлүүлнэ, шүүх хуралдаанд мэдүүлэг өгөх, хохирол төлөгдөөгүй бол давж заалдах ажиллагаан дахь зардлаас чөлөөлөгдөнө, шүүх хуралдааны ихээр хойшилдог, хэрэг нэмэлт ажиллагаа хийгдэхээр буцаагдах, шүүхийн шийдвэрийн дагуу хохирол нөхөн төлөгдөхгүй байх, хөөн хэлэлцэх хугацаа дуусаж хэрэг хэрэгсэхгүй болох зэрэг эрсдэлүүд үүсэхгүй.
Гэрч, шинжээч нарын хувьд мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад мэдүүлэг өгсөн бол дахин шүүх дээр мэдүүлэг өгөх, шүүхийн дуудсан цагт ажлаасаа чөлөө авах, хоол, унааны зардал гаргах, занал хийлэл, нөлөөлөлд өртөхгүй байх давуу талтай.
Прокурор шүүх хуралдаанд бэлтгэх болон болзошгүй шүүн таслах ажиллагаанд цаг хугацаа, хөрөнгө зарцуулахаас зайлсхийж, ялыг тохиролцдог яллах ажиллагаа, шүүх хуралдааны явцад гарах зардал хэмнэгдэж төсвийн хөрөнгө үрэгдэхгүй, урт удаан хугацааны эрүүгийн шүүх хуралдаанаас зайлсхийх боломжийг олгодог. Нөгөө талдаа шат шатны шүүхийн ачаалал буурдаг сайн талтай.
-Хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан гэдэг үндэслэлээр олон томоохон хэрэг хэрэгсэхгүй болж байгаа. Авлигын гэмт хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацаа бага байдгийг ч хэлэх үү. Гэм буруугаа өөрөө хүлээгээд, хохирлоо төлөөд, дээр нь тодорхой ял хүлээлгэдэг болохоор уг нь хэрэгтэй юм.
-Албан тушаалтнаас албан тушаалын байдлаа ашиглан үйлдсэн гэмт хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацаа богино байгаагаас үүдэн ял завшсан олон тохиолдол гардаг. Өмчлөх эрхийн эсрэг гэмт хэргүүд буюу залилах, завших гэмт хэрэгт оногдуулж болох ял санкц өндөр учраас хөөн хэлэлцэх хугацаа урт байдаг бол хохирол хор уршиг нь ойролцоо, магадгүй их байдаг авлигын гэмт хэрэгт оногдуулах ял санкц бага, үүнээс улбаалан хөөн хэлэлцэх хугацаа богино байгаа.
Албан тушаалтнуудын хувьд нийгэмд аюултай үйлдэл хийчихээд ял шийтгэлээс зайлсхийх, тэр тусмаа хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан үндэслэлээр хариуцлагаас зайлсхийх гэсэн оролдлого гаргасаар байгаа, олон хэрэг шүүхийн шатанд гэм буруутайд тооцогдож хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан үндэслэлээр хэрэгсэхгүй болж шийдвэрлэгдлээ. Энэ бүхний дараа нийтэд, нийгэмд өөрийгөө гэмт хэрэг үйлдээгүй, гэм буруугүй байсан гэж ойлгуулах, дахин төрийн албанд орох зорилго, мөрөөдлийн доор хэргийг мөрдөн шалгасан мөрдөгч, хянасан прокурор, шийдвэр гаргасан шүүгч нарыг гүтгэх, нэр төрд нь халдсан мэдээ мэдээлэл нийтлэх үйлдэл түгээмэл болсон.
“Би хэлмэгдлээ, би шударга байсны төлөө намайг хорьсон, ял шийтгэх гэж байна” гэсэн захидал, ярилцлага нийтийн цахим сүлжээнд нийтлүүлэх, олон нийт иргэдийг талцуулах үйл ажиллагаа явуулдаг. Зарим хүмүүс гадаад улс оронд оргон зайлж байхад зарим нэг хүмүүс УИХ-ын сонгуульд нэр дэвших, гишүүнээр сонгогдсоноор тухайн хүмүүс эрүүгийн хэрэг үүсгэж яллагдагчаар татсан тогтоолтой танилцахгүй, яллах дүгнэлт гардан авахаас татгалзаж, худал үгээр иргэдийг төөрөгдүүлж хууль хяналтын байгууллагын үйл ажиллагааг дорд үзсээр яваа.
Хэргийг шийдвэрлэх ажиллагааг удаашруулах, оргон зайлах, шүүхээс хэргээ буцаалгаж байгаа үйлдлийн цаана хөөн хэлэлцэх хугацаа богино байгааг ашиглах гэсэн санаархал цухалзаад байдаг. Хялбаршуулсан журмаар хэргийг шийдвэрлэснээр ял завших бололцоо тодорхой хэмжээнд буурна.
-Гэхдээ яагаад нийгэмд энэ журмыг шүүмжлээд байгаа юм бол? Тэдэнд бодит тайлбар очихгүй байгаагаас уу? Эсвэл хялбаршуулсан гэдгийн цаана авлигачид ял завшаад байгаа нь үнэн юм болов уу?
-Аливаа факт эерэг, сөрөг гэсэн хоёр талтай байдаг. Хялбаршуулсан журам ч өөрийн гэсэн сул талтай. 2017 оны 7 дугаар сараас хойш энэ журмыг хэрэгжүүлснээр таван жил болж байна. Энэ хугацаанд хүмүүс хуулийн хийдэлтэй болон давуу талыг олж харж байгаа байх.
Хувь хүний хувьд хялбаршуулсан журмын ойлголт, үр нөлөөг таниулах ажил дутуу дулимаг хийгдсэн байна гэж хардаг. Энгийн жишээ ярих юм бол нийтийн сүлжээнд хандалт авах гэсэн хүмүүс 100 сая төгрөг хахуульд авсан хүн 40 сая төгрөгөөр торгуулаад 60 сая төгрөгийн ашигтай гэх мэт мэдээлэл түгээдэг. Бодит байдал дээр бол хахуульд авсан 100 сая төгрөгийг улсын орлого болгоод, торгуулийн ял оноож байгаа.
Прокурор, мөрдөгч гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрч, хэргийг хялбаршуулсан журмаар хянан шийдвэрлүүлэх хүсэлт гаргасан яллагдагчид Эрүүгийн хуулийн 5.5 дугаар зүйлийн 4 дэх хэсэг, 6.7 дугаар зүйлд заасныг үндэслэн ял оногдуулах, ялаас чөлөөлөх, ял оногдуулахгүй тэнсэж албадлагын арга хэмжээ хэрэглэх тухай болон энэ бүлэгт заасан журмаар хэрэг хянан шийдвэрлэх үндэслэл, журмыг танилцуулах хуультай.
Хуулийн 6.7 дугаар зүйлд энэ хуулийн тусгай ангид хорих ялын доод хэмжээг хоёр жилээс дээш, дээд хэмжээг найман жил хүртэл хугацаагаар тогтоосон гэмт хэрэг үйлдсэн хүн тухайн гэмт хэргийн улмаас учруулсан хохирлоо нөхөн төлсөн бол тухайн зүйл, хэсэг, заалтад заасан ялын дээд хэмжээний хоёрны нэгээс хэтрүүлэхгүйгээр, ялын доод хэмжээний хоёрны нэгээс багагүй ял оногдуулах гэсэн заалт шүүмжлэл дагуулаад байгаа. Мөн зүйлийн 4 дэх хэсэгт ...тусгай ангид хорих ялын дээд хэмжээг арван хоёр жил, эсхүл арван таван жил хүртэл хугацаагаар тогтоосон гэмт хэрэг үйлдсэн хүн тухайн гэмт хэргийн улмаас учруулсан хохирлоо нөхөн төлсөн бол тухайн зүйл, хэсэг, заалтад заасан ялын дээд хэмжээний гуравны хоёроос хэтрүүлэхгүйгээр, ялын доод хэмжээний гуравны хоёроос багагүй ял оногдуулахаар хуульчилсан.
Авлигын гэмт хэрэгт хөөн хэлэлцэх хугацаа богино, ял санкц хөнгөн байна гэж хууль тогтоогч үзсэн бол Эрүүгийн хуулийн 22 дугаар бүлгийн гэмт хэргийн ял санкцыг нэмэгдүүлснээр хөөн хэлэлцэх хугацаа, хялбаршуулсан журмаар хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаатай холбоотой хийдэл гэж үзээд байгаад асуудал бүрэн шийдэгдэх боломжтой.
Улс орнуудын шүүхийн шийдвэртэй танилцаад үзэхээр буруутай этгээдээр учруулсан хохирлыг нөхөн төлүүлээд хорих болон торгуулийн ялыг үндсэн, эд хөрөнгө хураах ялыг нэмэгдэл ялаар хэрэглэж байна. Манай улсын хувьд (2002 он) Эрүүгийн хуулийн 46 зүйлд Эд хөрөнгө хураах ялыг нэмэгдэл ялын чанартай хэрэглэж байсан бол 2015 оноос хөрөнгө, орлогыг хураах албадлагын арга хэмжээ болгон хуульчилснаар хариуцлагын үр нөлөө нь буурсан тул эд хөрөнгө хураах албадлагын арга хэмжээг ялын төрөлд хамруулах шаардлага үүссэн.
Торгуулийн ял нэмээд эд хөрөнгө хураах ял оноож байгаа зарим жишээг хэлье. Лондон дахь “Ex-Oil” компанийн өмнөх захирал Дэвид Люфкинийг 2019 оны 2 дугаар сараас 2021 оны 1 дүгээр сарыг хүртэлх хугацаанд авлигын 11 хэрэг үйлдсэнийг тогтоож, өөрөө гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрч, 2021 оны 12 дугаар сарын 15-ны өдөр хэргийг шүүхэд шилжүүлсэн байна. Шүүхээс түүнд 140 мянга гаруй фунт стерлинг төлөх торгууль ногдуулсан. Люфкин 2012-2018 онд Ирак, Саудын Араб, Арабын Нэгдсэн Эмират улсад авлигын гэмт хэрэг үйлдсэн гэдгээ хүлээн зөвшөөрч, хоёр жилийн тэнсэн харгалзах ял авчээ. Люфкин 2021 оны 10 дугаар сард Онц ноцтой авлигатай тэмцэх албатай албан ёсны хамтын ажиллагааны гэрээ байгуулсан байсан тул түүнд илүү хөнгөн ял оноосон талаар дэлхий нийтэд яг одоогоор мэдээлэгдээд байна.
-Манай улсад хялбаршуулсан журмаар хэрэг шийдсэн жишээ цөөнгүй бий. Хаянхярваагаас гадна Нямдоржийн хэрэг гэх мэт.
-Өнөөдөр мөрдөгдөж байгаа хуулийн хүрээнд хэргүүдийг шийдвэрлэсэн. Тухайн хүмүүс ч гэсэн мөрдөгч нарыг буруутгах, байгууллагын буруутгах гэсэн үйлдэл хийж байсан хэдий ч нотлох баримт, тогтоогдсон нөхцөл байдалд дүгнэлт хийгээд хуулийн боломжийг ашиглахаар шийдэж хүсэлтээ прокурорт гаргаж хэргээ шийдвэрлүүлсэн байх. Түүнээс тухайн хүмүүст давуу байдал олгох, ял завшуулсан зүйл биш. http://old.shuukh.mn/ сайтад нэвтэрч олон нийтийн анхаарал татаад байгаа хэргүүдийг шийдвэрлэсэн тогтоол, магадлалтай танилцах юм бол нотлогдсон байдал, шүүхийн шийдвэрийн талаар мэдээлэлтэй болж чадна.
-Миний харж байгаагаар, хялбаршуулсан журмаар хэрэг шийдэхийн сөрөг тал нь аливаа гэмт хэрэгт оноох ял шийтгэлийн урьдчилан сэргийлэх зорилго хангагдахгүй болж байгаа юм шиг. Дараа дараагийн авлигын гэмт хэрэг үйлдэх сэдлийг төрүүлэх вий. “Өө ингээд л авснаа буцааж өгөөд л хорих ялгүй үлдэх юм байна” гэдэг ч юм уу. Онолын хувьд ингэж харах боломжтой юу?
-Миний хувьд арай өөрөөр харж байна. Хөөн хэлэлцэх хугацаа дуустал хянан шийдвэрлэх ажиллагааг удаашруулдаг байдлыг тодорхой хэмжээнд халж чадна. Гэм буруугаа хүлээж хохирлоо нөхөн төлсөн хүний хувьд шүүх хялбаршуулсан журмаар ял шийтгэл оноодог.
Эрүүгийн хариуцлага нь тухайн хүн, хуулийн этгээдийн үйлдсэн гэмт хэрэг, гэмт хэргийн нийгмийн аюулын шинж чанар, хэр хэмжээ, гэм буруугийн хэлбэрт тохирсон байх зарчимтай бөгөөд шүүх зарчимдаа тулгуурлан ял шийтгэл оногдуулах асуудал. Хариуцлага хүлээсэн хүний хувьд Төрийн албаны тухай хуулийн 22 дугаар зүйлийн 22.1.3-д зааснаар төрийн жинхэнэ албан тушаалд томилогдох эрх нь хязгаарлагдана шүү дээ.
Авлигын гэмт хэргийн ял шийтгэл хөнгөн байгаа. Нийгмийн хор аюулаар ойролцоо хэргүүдтэй дүйцүүлэх, салбарын хуульд байгаа халдашгүй байдлыг халах, зарим төрлийн гэмт хэргийн шинжийг оновчтой тодорхойлох шаардлагыг гаргаж тавьсан хэдий ч үр дүнд хүрээгүй л байна. Төрийн эрх барьж байгаа намын дарга, Засгийн газрын тэргүүн авлигатай тэмцэх хүсэл сонирхлоо илэрхийлсэн тул дээр дурдсан олон хийдлийг үгүй хийж шударга ёсны зарчимд нийцсэн өөрчлөлтүүд хуульд тусгалаа олно гэдэгт итгэж байна.
-Төрийн албанд ял шийтгэлтэй хүмүүс олноор ажиллаж байгааг иргэд ихээр шүүмжилж байна. Ял шийтгэлтэй хүмүүс төрийн албанд ажиллаад байж болдог уу?
-Зарим нэг эрх мэдэл бүхий хүмүүс хуульд заасан шаардлага хангахгүй хүнийг элдэв шалтаг, халхавч ашиглан албан тушаалд томилдог, илтэд хуулийн шаардлага хангахгүй хүнийг албан тушаалд нэр дэвшүүлж ХАСУМ хянуулахаар ирүүлдэг явдал байна. Хуулийн шаардлага хангахгүй байгааг нь тодорхойлоод өгөхөөр Авлигатай тэмцэх газар Төрийн албаны зөвлөлийн чиг үүргийг хэрэгжүүллээ гэсэн шүүмж яриад, хууль бус шийдвэрээ цуцлах бус олон нийтийн дунд өөрийгөө хамгаалах, зөвтгөх гэсэн буруу хандлага илэрхийлдэг. Хуулийн шаардлага хангахгүй хүнийг нэр дэвшүүлж, томилж байгаа үйлдэл нь өөрөө бусдад давуу байдал бий болгож буй хууль бус үйлдэл гэж үзэж болно.
Төрийн албанд ял шийтгэл хүлээсэн олон хүн ажиллаж байгаа, тэр дундаа аж ахуйн тооцоот үйлдвэрийн газрууд, хамтарсан өмч бүхий аж ахуйн нэгжүүдэд томилоод байна. Тухайн хууль бус үйлдлийг таслан зогсоож чадвал улстөрчид буюу албан тушаалд хүнийг томилох эрх бүхий этгээдүүдийн авлигатай тэмцэх хүсэл сонирхол, шударга байдал илэрхийлэгдэнэ. Хууль бус томилгоо хийж байгаа хүмүүсийн үг нь худлаа, үйлдэл нь хэлбэрийн байдаг. Энэ хүмүүс авлигатай тэмцэх хүсэлгүй, магадгүй авлигыг хаацайлдаг хүмүүс гэдгийг Монгол хүн бүрд таниулж өгнө дөө.
Монгол улсын Үндсэн хуулийн Гучдугаар зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасан “... уугуул иргэнийг зургаан жилийн хугацаагаар зөвхөн нэг удаа сонгоно” гэснийг нэг удаа гэж ойлго гээд ярьж байсан лидер гэх хүмүүс Шүүхийн ерөнхий зөвлөл, Шүүхийн сахилгын хорооны шүүгч бус гишүүнийг томилох үед “одоо ажиллаж байгаа биш, өмнө нь ажиллаж байсан нь хамаагүй, эхнэр, нөхөр, хүүхдийнхээ” холбогдсон маргааныг шийдэхгүй байхад болно гээд өөрийн төлөөний хүнийг дэмжиж байгаа нь мунхаглал. Хуулийг дээдэлдэг хэрэгжүүлдэг бус, хуулийн үг үсэг ярьж хэлбэрддэг байдлын илэрхийлэл.
Ярилцсан Т.Мөнхтунгалаг
Үзэл бодол
У.Баатар: “Сэлбэ 20 минутын хот” төслийн гол хөдөлгөгч хүч нь нийтийн эрх ашиг юм
Нийслэлчүүдийн өмнө тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэж, 50 орчим мянган иргэн аюулгүй, тав тухтай, эрүүл, ногоон байгууламж бүхий орчинд амьдрах боломжийг бүрдүүлэх “Сэлбэ 20 минутын хот” төсөл хэдийн эхлэлээ тавьж, бүтээн байгуулалтын ажил өрнөж байна. Монгол Улсад анх удаа бүтээн босгож байгаа нийгэм, эдийн засаг, байгаль орчин гээд олон талын ач холбогдолтой энэхүү томоохон төслийг удирдан хэрэгжүүлэгч “Сэлбэ хорин минутын хот корпорац” ХХК-ийн Гүйцэтгэх захирал У.Баатартай ярилцлаа.
-Сүүлийн жилүүдэд “20 минутын хот” гэх нэр томьёо багагүй яригдах боллоо. Энэ нь ямар утга агуулгатай ойлголт юм бэ?
-“20 минутын хот” гэдгийг энгийнээр тайлбарлавал, тухайн бүсэд амьдарч байгаа хүн өдөр тутмын болон өөрт хэрэгтэй бүхий л нийгэм, соёл, төрийн үйлчилгээнд 20 минутад явганаар хүрч очих боломжийг бүрдүүлсэн төлөвлөлт, зохион байгуулалт юм. Сүүлийн жилүүдэд дэлхийн томоохон хотууд яг л манайх шиг түгжрэл, утаа, дуу чимээ гээд төвлөрлөөс үүсдэг олон хүчин зүйлийг давахын тулд дэд төвүүдийг бий болгож ирсэн. Олон улсад анх 15 минутын хот гэсэн концепцтэй гарч байсан. Одоогоор дэлхий нийтэд 100 орчим хот энэ концепцын дагуу төлөвлөлтөө хийгээд хэрэгжүүлчихсэн байна. Хэрэгжүүлэх шатандаа явж байгаа 50 орчим хот байгаа юм билээ. Энэ жишгээр “Сэлбэ 20 минутын хот”-ын бүтээн байгуулалтыг эхлүүллээ.
-Нийслэлчүүдийн өмнө тулгамдаж байгаа асуудал бол утаа, замын түгжрэл, орчны бохирдол, хэт төвлөрөл. “Сэлбэ 20 минутын хот” төсөл эдгээр асуудлыг шийдвэрлэхэд ямар хувь нэмэр оруулах вэ?
-Улаанбаатар нэг саяас дээш хүн амтай том хот болчихлоо. Сүүлийн 20 гаруй жил хотын хүн амын төвлөрөл хурдацтай нэмэгдэж байна. Улаанбаатар хотод гол ажлын байрууд төвлөрсөн, ДНБ-ий дийлэнх хувийг үйлдвэрлэж байна. Хүн амын төвлөрөл нэмэгдээд эхлэхээр нийгмийн үйлчилгээ болон дэд бүтэц хүртээмжгүй болж байна. Хүн амын нягтралын өсөлтийг бүтээн байгуулалт нь гүйцэхгүй байна гэсэн үг. Мөн дэлхийн бүхий л томоохон хотуудад байдаг түгжрэлийн асуудал болон эрс тэс уур амьсгал, дэд бүтцийн хүртээмжгүй байдлаас шалтгаалсан агаарын бохирдол зэрэг хүчин зүйлүүд ар араасаа гарч ирж байна. Эдгээрээс гадна соёл, боловсролын үйлчилгээ бүгдэд тэгш хүрч чадахгүй байна. Ийм учраас эдгээр асуудлыг богино хугацаанд зөв голдиролд нь оруулах томоохон сорилт бий болсон. Манай хотын хувьд Сүхбаатарын талбайгаа тойроод урлаг соёл, төрийн захиргаа, сургууль, бизнесүүд төвлөрчихсөн учраас яах аргагүй төв рүү чиглэсэн урсгал ихтэй.
Улаанбаатар хотын төлөвлөлт, хөгжил нь өнгөрсөн зуунд социалист нийгмийн үзэл баримтлалаар бий болсон учраас нийтийн төлөвлөлтөөр хязгаарлагддаг байлаа. 40, 50 мянгат гэсэн томоохон хорооллын төлөвлөлт нь тухайн цаг үеийн нийгмийн хэрэгцээ шаардлагыг хангаж байсан ч өнөөдрийн амьдралын хэмнэлд тохирохгүй байгааг бүгд харж байна. Бүх хүн нийтийн тээврээр ажилдаа очдог байсан үетэй харьцуулахад айл бүр автомашинтай, хороолол болгон үйлчилгээний төвтэй болж, үүнийг дагаад үйлчилгээний талбай, бизнесийн нэгж, газар ашиглалт, автомашины зогсоол зэрэг хүртээмжийн асуудал гарч ирж байна. Цаашлаад хувийн өмчтэй байх ойлголт өнгөрсөн нийгэмд байгаагүй бол ардчилсан, чөлөөт нийгмийн өөрчлөлтөө дагаад хот төлөвлөлтөд хүний хөгжил, орчны чанар, нийтийн ба хувийн орон зайн зөв зохицлыг илэрхийлэх ёстой болжээ. Сүүлийн жилүүдэд барилгын салбарт бүтээн байгуулалт эрчимтэй өрнөж, шинэчлэгдэж байгаа ч цогцоор нь хараахан шийдэж чадаагүй байна.
“Сэлбэ 20 минутын хот”-ын төлөвлөлт нь барилга байгууламжаас гадна тээврийн системийг хөгжүүлэх, хотыг бүрэн шинэчилж, нийгмийн өөрчлөлттэй холбож сайжруулж байгаагаараа ялгаатай. Одоогоос арваад жилийн өмнө хотын төвлөрлийг сааруулах, инженерийн дэд бүтэц бий болгох, алслагдсан дүүргүүдэд шинэ төвүүд бий болгох зорилгоор Сэлбэ, Баянхошуу дэд төвийг байгуулах эхлэл тавигдаж байсан. Тухайн үед Азийн хөгжлийн банкны санхүүжилтээр багагүй хөрөнгө оруулалт хийж, дэд бүтцийн ажил нэлээн хийсэн байдаг. Гэсэн хэдий ч амжилттай хэрэгжээгүй энэ ажлыг “Сэлбэ 20 минутын хот” концепцоор үргэлжлүүлж байна. 2023 оны сүүлч 2024 оны эхэн үеэс Чингэлтэй дүүргийн 14, 18-р хороо, Сүхбаатар дүүргийн 14-р хорооны 158 га газрыг чөлөөлөхөөр одоогийн хотын удирдлагууд шийдэж, нийт газрын 92 хувийг нь чөлөөлөөд байна. Энэ хугацаанд ТЭЗҮ, зураг төсөл, судалгаа, хөрөнгө оруулалт гээд маш олон ажил хийсэн. 2025 онд тендер сонгон шалгаруулалт болон бүтээн байгуулалт, барилгын ажлууд эхэлсэн.
-Та төслийг хэрэгжүүлэх ажлаа хэзээ хүлээн авсан бэ?
-Хотын иргэдийн хамгийн тулгамдсан асуудал болсон түгжрэлийг бууруулах нэгдсэн нэгжийг удирдаж байгаад “Сэлбэ 20 минутын хот” төсөл рүү томилогдож ирээд хагас жил гаруй болж байна. Миний хувьд барилга, бүтээн байгуулалтын салбарт 20 гаруй жил ажилласан. Ажлын туршлага, арга барил гээд салбарынхаа жаргал, зовлонг ойлгож мэддэг учраас энэ ажил маань илүү ойр дөхөм санагдаж байгаа. Төслийг эхлүүлээд дуусах хүртэл нь хугацаанаас илүү чанарт анхаарч ажиллах мэргэжлийн баг бүрдүүлж, нягт хамтран ажиллах итгэл үнэмшил, зорилго бидэнд бий.
-Төслийн онцлог давуу тал юу вэ, яг хөрсөн дээрээ дэлхийн жишиг шиг бүтээн байгуулалт хийгдэх үү?
-Манай төсөл олон жил дэд бүтэц муутай байсан суурьшлын бүсийг шинэчлэн зохион байгуулж, одоо байгаа дэд бүтцийг нь өргөтгөж, иргэдийн амьдрах орчныг илүү сайжруулна. Амьдралын чанарт нь эергээр нөлөөлнө. Зөвхөн төсөл хэрэгжиж буй 158 га-гаар хязгаарлагдахгүй, зуслангийн ногоон бүс тэр чигтээ бизнес, эдийн засгийн хувьд дам нөлөөлөлд өртөнө. Төслийн үндсэн байршил Сүхбаатар, Чингэлтэй дүүрэгт боловч Баянзүрх дүүргийн зарим хороо, 100 айл, Чингэлтэй, Хайлааст, Дамбадаржаа, Бэлх, Сэлх орчмын иргэд, оршин суугчид тэр чигтээ энэ дэд төвөөс үйлчилгээ авахаар зорьж ирэх төлөвлөлттэй.
Төслийн цар хүрээг тоон утгаар илэрхийлбэл, 1974-1982 оны хооронд барьж байгуулсан 3, 4 дүгээр хороололтой зүйрлэхээр хэмжээний том бүтээн байгуулалт, орон сууцны хорооллын бие даасан хот босох юм. Төсөл хэрэгжүүлж буй бүсэд 45-50 мянган хүний төвлөрөл бий болно. Бусад ойр орчмын бүсээс 300-400 мянган хүн дамжин өнгөрөх, зорин ирэх төв болгосноор бизнес эрхлэгчдэд зах зээлийн боломж олгож байна. Эдгээрээс гадна тухайн бүсэд амьдарч байгаа хүмүүсийн ая тухтай, аюулгүй байдлыг хангаж, сургууль цэцэрлэг болон бусад үйлчилгээг ойроос авах нөхцөлийг бүрдүүлэх нь бидний гол зорилго. Үндсэн төлөвлөлтөөрөө улсын гурван сургууль, таван цэцэрлэг барина. Цаашид ч хувийн сургуулиудыг оруулж ирнэ. Сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмж, боловсролын чанарыг сайжруулахаас гадна авто замын хөдөлгөөний түгжрэлийг бууруулахад эерэг нөлөөтэй.
Үндсэндээ “Сэлбэ 20 минутын хот” бол Улаанбаатарын 14 дагуул хотын хамгийн эхний бүтээн байгуулалт болж, хүн амьдрахад таатай орчныг бүрдүүлж байгаа гэж ойлгож болно. Энэ төслөөс дараа дараагийн дагуул хотуудын жишиг, загварыг гаргаж ирэх боломжтой. Эхний юм бүхэн төгс болохгүй байж мэдэх ч алдаа оноогоо цэгнэж сайжруулаад явах боломжтой.
-“20 минутын хот” концепцыг харвал, нийгэм, эдийн засаг, байгаль орчин гээд олон салбарт эерэг нөлөөтэй юм билээ. Тухайлбал, байгаль орчин, нийгмийн хувьд ямар үр ашиг гарах вэ?
-Тэнд амьдарч байсан 2000 орчим айлын газрыг чөлөөлж байгаа. Урьд нь тэнд байсан өрхүүд гал түлдэг, модон жорлонтой, усаа зөөдөг байсан бол энэ нөхцөл байдал шууд өөрчлөгдөж байна. Амьдралын чанар нь сайжирна гэсэн үг. Дараагийн нөлөө нь бусад үйлчилгээ буюу эрүүл мэнд, боловсрол, урлаг соёлын хүртээмж нэмэгдэнэ. Сургууль, төрийн үйлчилгээ, худалдаа, үйлчилгээний төвүүд, кино театр зэрэг чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлэх боломжууд нэмэгдэнэ.
Байгаль экологийн хувьд, төсөл бүрэн хэрэгжсэнээр 15 мянган яндан, 12 мянган нүхэн жорлонг буулгана. Тоо хэлэх амархан хэдий ч чанар, зорилго нь чухал учраас илүү том утга агуулгаар нь харж байна. Яг өнөөдрийн байдлаар бид 2500-3000 айлын янданг буулгасан. Зөрүүлээд 12-13 мянган айлын орон сууц барьж байна. Тэгэхээр шууд утгаараа 15-16 мянган яндангаас утаа гарах дайны агаарын бохирдлыг бууруулж байна гэж болно. Хамгийн чухал нь гэр хороолол, зуслангийн бүсэд эрүүл мэндийн ноцтой эрсдэл үүсгэж буй хөрсний бохирдлоосоо сална. Он удаан жил суурьшлын бүсэд байсан уламжлалт нүхэн жорлонг боломжит бүх хэлбэрээр зөөж, оронд нь цэвэр шороогоор булж ариутгасан. Ер нь бид нүдэнд харагддагаар нь утааг яриад байгаагаас биш халдварт өвчний эх үүсвэр болж ундны усыг бохирдуулж байгаа хөрсний бохирдол үнэхээр гамшгийн хэмжээнд байна. Тиймээс гэр хорооллыг орон сууцжуулах нь зөвхөн утааг бууруулж, янданг цөөлөхөөс гадна олон төрлийн эрсдэлийг үүсгэж байгаа хөрсний бохирдлыг шийдэж, хөрсийг ариутгах, цэвэрлэх боломжийг бий болгож байна.
-Эдийн засгийн үр өгөөж нь юу байх вэ?
-20 минутын хот концепц бүрэн утгаараа хэрэгжиж хүмүүс түгжрэлд зарцуулах цагаа багасгаад эхлэхээр алдагдсан боломжийн өртгийг бууруулна. Нэг судалгаанаас дурдахад, хүн өдөрт дунджаар 2.5 цагийг түгжрэлд зарцуулж байна. Үүнийг мөнгөн дүн рүү шилжүүлбэл, нэг хүн жилдээ 2,4-2,5 сая төгрөг, нэг өрх 10-11 сая төгрөгийг зөвхөн түгжрэлд үргүй зарцуулж байна. Тэгэхээр энэ алдагдсан боломжийн өртгийг бууруулахад үлэмж хэмжээний нөлөөтэй. Мөн 10 орчим мянган айлын орон сууц баригдахаар 40-50 мянган иргэний төвлөрөл бий болно. Үүнийг дагаад хэрэглэгч, зах зээлийн эрэлт хэрэгцээ үүснэ. Бизнесийн энэ орон зайд хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтыг татна. Орон сууц, үйлчилгээ, оффис бусад худалдааны төвүүдийг хувийн хэвшлийн шууд хөрөнгө оруулалтаар хийх ажил ирэх 2026 онд эхэлнэ. Мөн улсын цирк, спорт цогцолбор, кино театр зэрэг урлаг спортыг дэмжсэн томоохон бүтээн байгуулалтыг төлөвлөсөн. Бидний тооцооллоор бүтээн байгуулалтын хугацаанд 20 мянган шууд ажлын байр бий болно. Дараагийн шатанд тухайн бүсэд дахиад 8 мянга орчим ажлын байр шинээр бий болох юм.
-Төслийн явц хэр байна, төлөвлөсөн хугацаандаа хэрэгжиж байна уу?
-Тухайн орчинд дэд бүтэц, цахилгаан шугам сүлжээ болон замын ажлууд хийгдсэн. Шинээр нэмж хийнэ. Одоогийн байдлаар эхний ээлжийн 8565 айлын 113 блок барилгын ажлаас 82 блокийн суурийн ажил эхэлсэн явж байна. Хоёр жилийн дараа буюу 2027 оны 7-р сар гэхэд эхний ээлжийн айлууд орон сууцандаа орчихсон байх юм. Иргэд байрандаа ороод хүн амын төвлөрөл үүсэх учраас 2027 оны намар гэхэд нийгмийн дэд бүтэц буюу сургууль, цэцэрлэгийг мөн ашиглалтад оруулна гэж төлөвлөж байна. Бидний олон нийтэд зарлаад байгаа 24 сар гэдэг нь орон сууцны болон инженерийн дэд бүтцийн ажлууд хийгдэх хугацаа. Энэ хугацаанд амжиж 8500 айлын орон сууцыг барих юм.
-Энэ төсөлд оролцох сонирхолтой бизнесийн байгууллагуудтай хэрхэн хамтарч байгаа вэ?
-Өнгөрсөн 5 сараас хойш компаниудаас саналыг нь авах хэд хэдэн үйл ажиллагаа зохион байгуулсан. Хувийн хэвшил юу хүсэж байна, тэд хөрөнгө оруулалт хийвэл ямар эрсдэл байна, юунд хамтарч оролцох зориг байна, төр болон нийслэлийн зүгээс юуг анхаарах ёстойг мэдэх зорилгоор 2-3 удаагийн уулзалт зохион байгуулж, нээлттэй саналууд авсан. Энэ ондоо багтааж зарим байршилд нээлттэй сонгон шалгаруулалт явуулж, хувийн хэвшлүүдийг татан оролцуулах ажлууд эхэлнэ. Удаашралтай байгаа нэг шалтгаан нь зам дагуу байршлуудад газар чөлөөлөлт 100 хувь хийгдээгүй байна. Энэ асуудлыг нэг талдаа шийдэж байж, хөрөнгө оруулагч талтайгаа тохирох ажлуудаа хийнэ.
-Төсөл хэрэгжүүлэх явцад ямар эрсдэл, бэрхшээл, сорилт тулгарч байна?
-Биднээс буюу дотоодоос шалтгаалах зүйл ч байна. Бусад хүчин зүйлээс шалтгаалах зүйл ч байна. Том хэмжээний бүтээн байгуулалт учраас тэр хэрээр асуудал том байдаг. Манай хамт олон энэ болгоныг цаг тухайд нь шийдэхээр ажиллаж байна. Мэдээж 100 хувь бүх хүний хүсэл сонирхолд нийцэх зүйл гэж үгүй. Эсэргүүцэл бий. Энэ төсөл зарим нэг хүний эрх ашгийг хөндөж байгаа тохиолдолд ч байна. Үүнд улс төрийн өнцөг ч орж ирж байна. Янз бүрийн бэрхшээлүүд байгаа. Гэхдээ эцсийн дүндээ нийтээрээ хожно, Улаанбаатар хот хожно. Тэнд орон сууц аваад амьдраагүй ч гэсэн тэнд байсан яндангаас утаа гардаг байсан, түүгээр нийслэлчүүд бид бүгд амьсгалж байсан, хөрсний бохирдол хүн бүрд нөлөөлж байсан. Үүнийг тодорхой хэмжээнд бууруулна гэдэг нь нийтээрээ хожно гэсэн үг. Тиймээс нийтийн эрх ашиг бол энэ төслийн гол хөдөлгөгч хүч юм.
Ер нь Улаанбаатарт газар чөлөөлөхөөс илүү газар олголт хамгийн том асуудал болсон байна. Орон сууцны хороолол төлөвлөөд барилаа гэхэд хажууд нь дахиад л газар олгоод байшин барьчихдаг. Тэгвэл энэ эрсдэлээс сэргийлж төр маш зоригтой шийдвэр гаргалаа. Хөрөнгө мөнгийг богино хугацаанд шийдвэрлэж түүхэнд байгаагүйгээр 158 га талбайг хамарсан газрыг чөлөөллөө. Өөрөөр хэлбэл, энэ 158 га-г чөлөөлсөн орчинд дахиад нэг ч газар олгохгүй, дараа нь хэн нэгэн ирээд хажууд нь байшин барихгүй. Зүй нь үйлчилгээ, сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг хаана баригдах, хажууд нь юу байх вэ гэдэг нь эхнээсээ тодорхой байх юм. Бид тухайн бүсдээ хотын стандартад нийцүүлсэн ерөнхий төлөвлөгөө гаргаж, ТЭЗҮ батлуулсан. Аль болох алдаа, эрсдэл гаргахгүйн тулд нарийн төлөвлөгөөтэй, холыг харж ажиллахыг хичээж байна.
-Сэлбэ хотод баригдах орон сууцны чанарт хэрхэн анхаарч байгаа вэ?
-Технологийн хувьд олон давуу тал байгаа. Чанарын хувьд, Монгол Улсад мөрдөгдөж байгаа норм, дүрмийг хангасан, түүнээс дээш үзүүлэлттэй төслийг бид хэрэгжүүлнэ. Ирээдүйгээ уртаар харж чанартай, үзэмжтэй, зөв төлөвлөлттэй бүтээн байгуулалт хийхийг зорьж байна.
-Энэ төсөл анхных гэдгээрээ нэлээн онцлог бас өндөр хүлээлттэй байгаа. Амжилттай хэрэгжүүлбэл дараагийн байршлуудад хэрэгжүүлэх эхлэл хурдан тавигдана. Иргэд, олон нийт илүү итгэл үнэмшилтэй болно. Төслийн хүлээгдэж байгаа үр дүн юу вэ?
-15 мянган яндан, 12 мянган нүхэн жорлонг буулгана гэсэн тоон үзүүлэлтүүд хангагдана. Хамгийн гол нь Сэлбэ хот шиг нийгэм болон эдийн засагт нөлөөлөхүйц хэмжээний дэд төв бий болсноор хувь хүн, иргэд, өрхийн маш олон зүйл өөрчлөгдөнө гэдэгт итгэлтэй байгаа. Төсөл амжилттай хэрэгжсэний дараа Улаанбаатар хотод ажиллаж, амьдарч байгаа бүх хүмүүсийн итгэл сэргэх болов уу гэж бодож байна. Мэдээж процессын хувьд сайжруулах зүйл их бий. Бүх ажлыг төр хийгээд байх биш газраа чөлөөлж, дэд бүтцээ шийдэж өгөөд бусад ажлыг хувийн хэвшилд өгч, хувийн хэвшлийн хүчээр явуулах зэргээр сайжруулах зүйлс ажиглагдаж байгаа. Дараа дараагийн төслүүд “Сэлбэ 20 минутын хот”-ыг бүтээн байгуулсан туршлагад үндэслэн хувийн хэвшлийн хүч бололцоонд тулгуурлан хэрэгжиж, хөгжих ёстой гэж бодож байна.
-“Сэлбэ 20 минутын хот” төсөл нь хотын бусад бүтээн байгуулалттай хэрхэн уялдаж байна вэ?
-Сэлбэ төсөл нь нийслэлийн хөгжлийн том зурганд багтаж байгаа цогц ажил юм. Трамвай, тойрог зам, инженерийн дэд бүтцийн шинэчлэл зэрэг томоохон төсөл бүгд энэ бүсийн хөгжилтэй уялдан хэрэгжиж байна. Том хэмжээний төслүүдийг хэрэгжүүлэхэд цаг хугацаа, хөрөнгө мөнгө, төлөвлөлт их шаарддаг. Энэ цаг үед зайлшгүй авч хэрэгжүүлэх зөв стратеги бол асуудлыг цогцоор нь харж, шийдвэрлэх юм. Ингэснээр хотын хөгжлийн үр дүн илүү өргөн хүрээнд, илүү хурдан мэдрэгдэнэ. Нийгмийн болон эдийн засгийн өгөөжийг иргэд, аж ахуйн нэгжүүд жигд хүртэж, хотын хөгжлийн хэмнэл нэгэн зэрэг урагшилна гэж бид итгэж байна.
Үзэл бодол
Б.Дэлгэрсайхан: Ирэх таван жилд Засгийн газар 4 боомтыг төмөр замаар холбоно
Монгол Улсын Засгийн газар ирэх 2026-2030 онд хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэлээ сэтгүүлчид болон олон нийтэд танилцуулж, Ерөнхий сайд Г.Занданшатар болон Засгийн газрын сайдууд мэдээлэл хийж, сэтгүүлчдийн асуултад хариуллаа.
Зам, тээврийн салбар, тэр дундаа төмөр замын салбарт ирэх таван жил ямар бодлого баримталж ажиллах талаар Зам, тээврийн сайд Б.Дэлгэрсайханаас тодрууллаа.
-Төмөр замыг ирэх таван жилд ямар бодлого баримтлан хөгжүүлэх вэ?
-Бид ирэх таван жилийн төлөвлөгөөнд эрс шинэчлэлийн хүрээнд дөрвөн боомтыг төмөр замаар холбоно. Эхний боомт холбогдох ажил явж байна. Дараагийнх нь Сэхээ-Шивээхүрэн, Ханги-Мандал, Бичигт-Зүүнхатавч гэсэн дөрвөн боомтыг төмөр замаар холбох бөгөөд нийтдээ 2500 км төмөр замыг тавина.
Төмөр замын бодлогод хурдны төмөр зам тавих асуудлыг оруулсан байгаа. Хурдны төмөр зам гэхээр зарим хүн өндөр хурдны галт тэрэг хэмээн андуурдаг. 260 км/цаг хурдтай хурдны төмөр замыг Зам, тээврийн бодлого бодлого болгон оруулж байгаа. Энэхүү төмөр замаар том хотууд болон босоо тэнхлэгийн аймгуудаа холбосноор төвлөрлийг сааруулах боломжтой гэж үзэж байгаа.
Хөшигийн хөндийн төмөр замын тухайд өмнө нь Богдхан төмөр зам хэмээн нэрлэгдэж байсан төмөр замыг хоёр улсын хамтарсан ТУЗ-аас шийдвэр гараагүйн улмаас хойшлогдсон. Харин өнгөрсөн хавар Багахангай-Хөшигийн хөндийн салаа төмөр зам барих ажлыг Засгийн газраас 2025 оны тавдугаар сард шийдвэр гаргаад зургадугаар сард эхлүүлсэн. Өнөөдрийн байдлаар 82 км төмөр замыг барьчихаад байна. Ирэх хавар Эмээлт буюу Рашаантын аль нэгтэй холбохоор зургийг нь хийгээд явж байна. Энэ хүрээнд ОХУ-ын талтай бүх шатанд зөвшилцөлд хүрээд явж байгаа. Ямар нэгэн асуудал гарахгүй.
Багахангай-Хөшигийн хөндий чиглэлийн салбар төмөр замын ач холбогдол их. Бид 2024 онд болсон Дүнжингаравын газын дэлбэрэлтээс хойш аюултай ачаа тээврийг хотоос гаргах нь Засгийн газрын нэн тэргүүний зорилт болсон.
Үзэл бодол
А.Итгэлт: Намрын улиралд мал хулгайлах гэмт хэрэг идэвхиждэг
ЦЕГ-ын урьдчилан сэргийлэх албаны ахлах мэргэжилтэн, Цагдаагийн хошууч А.Итгэлтээс мал хулгайлах гэмт хэргийн талаар ярилцлаа.
-Өвлийн улирал эхэлж, иргэд идшээ бэлдэж эхлэхээр мал хулгайлах гэмт хэрэг нэмэгддэг. Үүнээс урьдчилан сэргийлэх ямар арга хэмжээ авч байгаа бэ?
-Мал хулгайлах гэмт хэрэг 9 дүгээр сараас 12 дугаар сарын хооронд үйлдэгдэг. Манай иргэд өвлийн улиралд идшээ бэлдэж эхэлдэг учраас үед мал хулгайлах гэмт хэрэг өсдөг. 2020 оноос эхэлж Цагдаагийн ерөнхий газар, Мал эмнэлгийн ерөнхий газартай хамтарч мал хулгайлах гэмт хэргийн урьдчилан сэргийлж, хяналт шалгалтыг эрчимжүүлэх арга хэмжээг тогтмол зохион байгуулж байгаа.
Энэ жилийн хувьд “Мал, мах 2025” арга хэмжээг 10 дугаар сарын 15-наас эхэлсэн. Цагдаагийн байгууллагаас хөдөлгөөнт болон байнгын постыг 132 цэг байршилд ажиллуулж байна. Нийтдээ 288 алба хаагчид 24 цагаар байнгын хяналтыг хийж байгаа. Мөн Олон нийтийн цагдаа, Эрүүгийн цагдаа нартай хамтарч мал, мах худалдаалдаг төв, зах болон мал нядалгааны газруудад Мал эмнэлгийн газартай хамтарч байнгын хяналт шалгалтын явуулж байгаа. Одоо аймаг, нийслэл рүү ямар ч бүртгэлгүй мал, мах орж ирэх боломжгүй болсон. 2020 оноос эхэлж мал болон махны бичгийг цахим болгосон. Өмнө нь гарал үүслийн бичгийг малын эмч бичиг өгдөг байсан.
-Малын хулгайн гэмт хэрэг энэ оны байдлаар хэчнээн хэрэг бүртгэгдсэн бэ?
-2025 оны есдүгээр сарын байдлаар 376 гэмт хэрэг бүртгэгдсэн. Энэ нь өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 19,4 хувиар өссөн үзүүлэлттэй байна.
-Өвлийн идэшний үеэр бод мал хулгайлах гэмт хэрэг зонхилон гардаг байх?
-Мал хулгайлах гэмт хэрэгт бог мал, бод мал гэж ялгахгүй гардаг. Намрын улиралд мал хулгайлах гэмт хэрэг идэвхиждэг. Иймээс малчид малдаа тавих хараа хяналтаа сайжруулах хэрэгтэй. Мөн малчдын хувьд туслах малчин авахдаа ямар хүн авч байна гэдгээ сайн судлах хэрэгтэй. Туслах малчид мал хулгайлах гэмт хэргийн хамтрагч нь болох тохиолдол цөөнгүй байдаг. Тухайн айлын мал нь хариулаг муутай, мал нь тарган гэх мэт мэдээллийг өгч байдаг. Ийм тохиолдлыг цагдаагийн байгууллага илрүүлж тогтоож байсан.
Мөн саахалт айлууд ямар хүмүүс байна гэдгээ маш судалж байх хэрэгтэй. Зуншлага муу байна гээд отор нүүдэл хийхдээ малчид нэг нэгнийхээ малын талаар мэдээлэл өгөх тохиолдол ч гардаг. Иймээс малчид сааталт айл болон туслах малчнаа сайн судалж, малын тавих хараа хяналтаа сайжруулах хэрэгтэй.
-Мал хулгайлах гэмт хэрэг аль аймаг хамгийн их гардаг бэ?
-Мал хулгайлах гэмт хэрэг харилцан адилгүй байдаг. Хамгийн сүүлийн жишээгээр Сүхбаатар, Хэнтий аймагт 22 тооны үхэр алдагдсан тохиолдол бүртгэгдсэн. Бод малын хувьд хариулаг бага байдаг учраас хулгайд алдагдах тохиолдол их гардаг. Малчид бэлчээрт байгаа бод малын эргэж тойрч, хардаг байх хэрэгтэй байна. Одоо үед мал хулгайлахдаа тууж явахгүйгээр машин тэргэнд дээр ачиж явдаг болсон.
-Өвлийн улирал эхлэхээр идэшнээс гадна өвс тэжээлтэй холбоотой залилангийн гэмт хэрэг нэлээдгүй гардаг. Энэ талаар мэдээлэл өгнө үү?
-Намраас өвлийн улиралд шилжих үед өвс тэжээлийн залилах гэмт хэрэг нэлээд бүртгэгдэг. Энэ оны эхний есөн сарын байдлаар 135 залилангийн гэмт хэрэг бүртгэгдсэн. Мал, мах, өвс тэжээл авна гэдэг зарын дагуу иргэдийг залилах тохиолдол нэлээд гардаг. Энэ жилийн хувьд баруун таван аймаг зуншлага муутай байгаа. Энэ эрэлт хэрэгцээнд тулгуурлаж, залилах гэмт хэрэг өртөх эрсдэл их байна. Мөн өвс тэжээл бэлтгэж худалдаалдаг хүмүүсийн зар мэдээллийг ашиглаж залилах гэмт хэргийг үйлдэж байна. Иймээс иргэд мал, мах, өвс тэжээл худалдаж авах гэж байгаа бол маш сайн нягталж байж авахыг цагдаагийн байгууллагаас анхааруулж байна.
