Шадар сайд, УОК-ын дарга С.Амарсайхан 21 аймаг, нийслэлийн Онцгой комиссын дарга нартай цахимаар хуралдаж, ой хээрийн түймэр, шар усны үерээс урьдчилан сэргийлэх төлөвлөгөө, арга хэмжээний талаар хэлэлцлээ. Энэ талаар УОК-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Т.Баярхүү мэдээлэл өглөө. Тэрбээр “Нийт нутгаар хуурайшилт өндөр байгаа. Баруун аймгуудад цас ихтэй байгаа учраас шар усны үерийн эрсдэл өндөр байна. Өнгөрсөн долоон хоногт зүүн аймгуудад бүртгэгдсэн хээрийн түймэр түүнийг унтраах үйл ажиллагааг зохион байгуулсан аймгийн онцгой комиссын мэдээлэл, түймрийн хор уршгийг арилгах, түймэрт өртсөн айл өрхүүдэд чиглэсэн арга хэмжээний талаарх мэдээллийг сонсож, холбогдох үүрэг чиглэлийг өгсөн.

Зүүн аймгууд ой хээрийн түймрийн эрсдэлтэй байгаа учраас хөдөлгөөнт бүлгүүд болон хяналтыг цэгүүдийг ажиллуулах зэрэг урьдчилан сэргийлэх ажлуудыг зохион байгуулж байгаа. Энэ чиглэлийн үйл ажиллагааг нэлээд эрчимжүүлэх үүргийг  холбогдох аймаг орон нутгийн онцгой комиссын байгууллагад өгсөн. 

Он гарснаас хойш 28 гал түймэр бүртгэгдсэн. Үүнээс гэмт хэргийн шинжтэй буюу мөрдөн шалгах ажиллагаа явагдаж байгаа хэргүүдийн статистик тоо баримтыг аваад үзэхээр 46 орчим хувь нь шалтгаан эзэн холбогдогч нь тодорхой байна. Жишээлбэл хогийн цэгээс, машины яндангаас, айлын янданг ил задгай орхисон үнс нурмаас гэх мэтчилэн шалтгаанаас үүдэлтэй гал гарчээ. Харин 56 орчим хувь нь эзэн холбогдогч тодорхойгүй байна. Үүн дээр мөрдөн шалгах ажиллагаа явагдаж байгаа.

Түймэрт өртсөн айл өрхүүдэд УОК-оос гэр хүнсний багц, эрүүл мэндийн багц, дулаан хувцас хэрэглэлүүдийг эхний ээлжид хүргэж өгсөн. Хөдөлмөр халамж үйлчилгээний газраас гамшигт өртсөн айл өрхүүдэд тодорхой хэмжээний мөнгөн тусламжуудыг үзүүлсэн. Мөн ХХҮЕ-аас тухайн иргэдтэй уулзалт зохион байгуулж үнэлгээ хийгээд цаашид малжуулах чиглэлээр ямар төсөл хөтөлбөрт хамруулах чиглэлээр судалгааны ажил үргэлжилж байгаа.

Увс, Завхан, Ховд, Баян-Өлгий зэрэг баруун аймгуудын цас одоохондоо хайлж дуусаагүй байна. Цастай байгаа газруудаар түймэр арай бага байгаа бол бусад аймаг, хуурайшилт ихтэй сумдад түймрийн эрсдэл маш өндөр байна. Ер нь өдөр ирэх тусам түймрийн эрсдэл нэмэгдэж байна. Иймээс дор бүрнээ сонор сэрэмжтэй байхыг анхааруулж байна” гэв.

Арилжааны болон дампуурлын харилцааг зохицуулсан хууль, эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох асуудлыг судалж, санал, дүгнэлт гаргах, холбогдох хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийн хуралдаан 2025 оны гуравдугаар сарын 25-ны өдөр боллоо.

Хуралдаанд Хууль зүй, дотоод хэргийн яам болон Монгол Улсын Их Сургуулийн Хууль зүйн сургуулийн багш, хуульчдаас бүрдсэн дэд ажлын хэсгээс Арилжааны хуулийн болон Төлбөрийн чадваргүйдлийн тухай хуулийн төслүүдийг танилцуулав.

Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн ахлагч П.Сайнзориг хуулийн төслүүдийн үзэл баримтлал, концепцыг боловсруулах, холбогдох судалгааг хийх ажил багагүй хугацаанд үргэлжилснийг танилцуулж, төслийг боловсруулахад ажлын хэсгээс санал, чиглэл өгч тусгуулаад, Засгийн газраар өргөн бариулах нь зүйтэй гэсэн байр суурьтай байгаагаа хэлсэн юм.

Хуулийн төслүүдийн үзэл баримтлал, онцлох зарчмуудын талаар Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны Хууль зүйн бодлогын газрын хэлтсийн дарга Н.Жамьянхүү, тус хэлтсийн шинжээч О.Оюунзул нар танилцуулсан юм. Арилжааны хуулийн төсөлд гэрээнд итгэх итгэлийг нэмэгдүүлэх, биенес эрхлэгчдийн ашгийн төлөөх зорилгыг дэмжих, тэдний ажил үүргийн хүрээнд тогтсон заншил, түүний хэм хэмжээг хэрэглэх, бизнесийн ёс зүй, хариуцлагыг төлөвшүүлэх болон хэрэг, маргааныг түргэн шуурхай шийдвэрлэх зарчмуудыг тусгасан байна. Арилжаа эрхлэгчдийг Монголын Үндэсний худалдаа, аж үйлдвэрийн танхим бүртгэхээр төсөлд тусгасан бөгөөд бүртгэл нь арилжааны гэрээнд оролцогчдын хооронд харилцан итгэлцэл бий болох чухал хэрэглүүр болно гэдгийг хэлтсийн дарга Н.Жамьянхүү танилцуулгадаа онцолсон юм. Мөн арилжаа эрхлэгчийг төлөөлөх эрх, гэрээ хийсэн төлөөлөгчид тавигдах хязгаарлалтуудыг үл хэрэгсэх тохиолдлууд, арилжааны нэр, түүнийг хамгаалах, захиргааны болон бусад шийдвэр, хэрэг маргааныг шийдвэрлэх процессын үед бизнес эрхэгчийн ашиг олох зорилгыг хамгаалах зэрэг нарийвчилсан харилцааг зохицуулахаар төсөлд тусгасан байна. Түүнчлэн арилжааны гэрээний харилцааг нарийвчлан зохицуулж, мөнгөн зээлийн, санхүүгийн түрээсийн, франчайз, мерчандайзын, комиссын, аялал жуулчлалын болон илгээмж, тээвэрлэлтийн зэрэг гэрээний зохицуулалтыг хуульчилахаар тусгажээ.

Хуулийн төсөлд бизнес эрхлэгчдийн арилжааны үйл ажиллагааны онцлогийг харгалзан үзсэн нь онцлог болж буй бөгөөд Иргэний хуульд зааснаас илүү нарийвчилсан зохицуулалт бий болгож буйн зэрэгцээ арилжаа эрхлэгчдийн хоорондын маргааныг шийдвэрлэх илүү тодорхой нөхцлүүдийг тусгасан, уламжлалт заншлын хэм хэмжээг хэрэглэх практик хэрэглээний боломжийг бүрдүүлсэн зэрэг давуу талуудыг хуульчлах юм. Ингэснээр хувийн эрх зүйн системчлэл, хууль хэрэглээний нэгдмэл байдал илүү тодорхой болж, арилжааны маргаан үүсэх шалтгаан нөхцөл буурч, шуурхай шийдвэрлэгдэх, улмаар эдийн эдийн засгийн эргэлт сайжрах ач холбогдолтойг Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны хэлтсийн дарга Н.Жамьянхүү танилцуулгадаа онцоллоо.

Төлбөрийн чадваргүйдлийн тухай буюу одоогийн Дампуурлын тухай хуулийг шинэчлэн найруулах хуулийн төсөлд энэ талаарх олон улсын эрх зүйн дэвшилтэт зохицуулалтуудыг тусгасан талаар шинжээч О.Оюунзул танилцуулав. Бизнесийн байгууллага төлбөрийн үүргийг гэрээнд заасны дагуу биелүүлж чадахгүй буюу төлбөрийн чадваргүй болох үйл явцыг бүртгэж, олон нийтэд нээлттэй мэдээлэх нь тухайн компанийн бизнесийн харилцагчид, хөрөнгө оруулагчдын эрсдлийг хаах ач холбогдолтойг тэрбээр онцлоод дампуурлын харилцаа, түүний ажиллагааг илүү тодорхой болгож байгаа гэдгийг тэмдэглэв. Одоо мөрдөгдөж байгаа Дампуурлын тухай хууль 1997 онд батлагдсан бөгөөд сүүлийн 10 жилийн хугацаанд дампуурлын 39 хэрэг шүүхээр шийдвэрлэгдсэний тав нь хариуцагчийн, 34 нь нэхэмжлэгчийн талд шийдэгдсэнээс хариуцагч ямар хэмжээний өр төлбөрийн харилцаа үүсгэсэн, тэр нь өөрийн хөрөнгийнх хэдэн хувьтай тэнцэхүйц байсан зэргийг мэдэх боломжгүй байгаа юм. Олон улсын эрх зүйн практикт компанийн төлбөрийн чадварыг бүртгэн, төлбөр төлөлтийг зогсоох, бэлэн мөнгөний урсгалын, балансын зэрэг аргыг хэрэглэн хянадаг зохицуулалтыг нэвтрүүлэхээр хуулийн төсөлд тусгаж буй талаар шинжээч О.Оюунзул танилцуулгадаа дурдсан юм. Мөн дампуурлын хэрэг үүсгэх нотлох баримтын шаардлага, уг нотлох баримтыг бүрдүүлэх боломжийг хэрэгжихүйц болгож холбогдох хуультай уялдуулах, нэхэмжлэлийн шаардлага баталгаажуулах ажиллагааг боловсронгуй болгох, тусгайлсан процессыг хуульчлах, дампуурлын хэрэг гүйцэтгэгчийн эрх зүйн байдал, ажилла нөхцлийг тодорхой болгох, дампуурлы болон татан буулгах харилцааны зааг ялгааг нарийвчлан тодорхойлох, дахин хөрөнгөжүүлэх төлөвлөгөө, төлбөр төлөлтийн хуваарийг шинэчлэх зэрэг нарийвчилсан олон зохицуулалтыг тусгасан байна.

Хуулийн төслүүд бизнесийн харилцаанд урь өмнө зохицуулагдаагүй шинэ харилцааг зохицуулж байгаа тул дэмжиж байгаагаа Улсын Их Хурлын гишүүн С.Цэнгүүн илэрхийлээд, ялангуяа Төлбөрийн чадваргүйдлийн тухай хууль чөлөөт зах зээлийн урсгалыг нээж байгаагаараа ихээхэн ач холбогдолтой гэдгийг онцолсон юм. Тэрбээр Ардчилсан Намын хуульдын бүлгийг оролцуулан Арилжааны Ерөнхий хуулийн болон Төлбөрийн чадваргүйдлийн тухай хуулийн төслүүдэд дүн шинжилгээ хийлгэж, санал дүгнэлт боловсруулснаа дараагийн хуралдаанд танилцуулахаар боллоо. Улсын Их Хурлын гишүүн М.Мандхай хуулийн төслүүдийг төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн болон монополыг хязгаарлахтай холбоотой эрх зүйн харилцаатай уялдуулах, мөн дампуурахаас урьдчилан сэргийлэх, эрсдлийг хаахтай холбоотой харилцааг төслүүдэд түлхүү тусгаж өгөх нь зүйтэй гэсэн саналыг хэллээ гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээлэв.

Улсын Их Хурлын Төрийн байгуулалт, Эдийн засгийн байнгын хороод 2025 оны гуравдгаар сарын 25-ны өдөр хамтран хуралдаж, Монгол Улсыг 2021-2025 онд хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэл, Монгол Улсын Засгийн газрын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн 2024 оны гүйцэтгэлийн тайлан болон Монгол Улсын хөгжлийн 2024 оны төлөвлөгөөний гүйцэтгэлийн тайланг үргэлжлүүлэн хэлэлцлээ.

Байнгын хороод 2025 оны 03 дугаар сарын 18-ны өдөр хамтран хуралдаж, Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай хуулийн 17 дугаар зүйлийн 17.1, 18 дугаар зүйлийн 18.1-д тус тус заасны дагуу Монгол Улсыг 2021-2025 онд хөгжүүлэх 5 жилийн үндсэн чиглэл, Засгийн газрын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн явц болон Монгол Улсын хөгжлийн 2024 оны төлөвлөгөөний гүйцэтгэлийн тайлангийн талаарх илтгэл, төрийн аудитын байгууллагаас гаргасан гүйцэтгэлийн аудитын тайланг сонссон юм.

Хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан УИХ-ын гишүүд асуулт асууж, хариулт авах үеэр УИХ дахь АН-ын бүлэг хэлэлцэж буй асуудлаас завсарлага авч буйг тус бүлгийн дарга О.Цогтгэрэл мэдэгдсэнээр хэлэлцүүлгийг хойшлуулсан.

УИХ дахь АН-ын бүлгийн авсан завсарлагын хугацаа дууссан тул хэлэлцүүлгийг үргэлжлүүлэн явуулж, УИХ-ын гишүүд асуулт асууж, байр сууриа илэрхийллээ.

УИХ-ын гишүүн Г.Лувсанжамц, өнгөрсөн намрын чуулганаар төлөвлөгөө, хөтөлбөрүүдийн үр дүнгийн шалгуур үзүүлэлтийг зөв тодорхойлох ёстой гэсэн байр суурьтай байгаагаа илэрхийлж байснаа дурдаад, энэ алдааг засаагүйгээр барахгүй хэмжих боломжгүй арга хэмжээнүүдийг төлөвлөөд, түүний биелэлтийг 100 хувь гэж дүгнэн орж ирсэн байна хэмээн шүүмжилсэн. Засгийн газрын 2020 оны 206 дугаар тогтоолоор баталсан “Бодлогын баримт бичгийн хэрэгжилт үйл ажиллагаанд хяналт шинжилгээ, үнэлгээ хийх нийтлэг журам”-аар үнэлэх аргачлалыг баталсан ч түүнийг баримтлалгүйгээр хяналт үнэлгээ хийсэн нь ямар учиртайг лавласан юм.

Тэрбээр, 2024 оны жилийн төлөвлөгөөнд эрчим хүчний салбарыг эдийн засгийн үр ашигтай болгоно гэж тусгасан. Цахилгааны үнэ нэмж, байшингаа дулаалаад цахилгаан халаагуур тавьсан айлуудын нуруун дээр маш том ачаалал үүсгэчихээд үр дүнтэй ажилласан гэж дүгнэжээ. Алдагдалтай ажиллаж байгаа төрийн өмчит компаниудын засаглалыг хэмжсэн шалгуур үзүүлэлтээр ажлын биелэлтээ хэмжиж болоогүй юм уу гэж асуусан. Авлигын гэмт хэргийг бууруулна гэсэн зорилт 100 хувь биелсэн гэж дүгнэсэн нь бодит байдалтай нийцэхгүй, логикийн алдаатай байна гэж үзэж байгаагаа илэрхийлсэн.

Монгол Улсын сайд, Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга Н.Учрал, Хуульд заасны дагуу төрийн захиргааны төв байгууллага болон төрийн захиргааны байгууллагууд үнэлгээний аргачлалынхаа дагуу зорилт, арга хэмжээг үнэлсний дараа Засгийн газрын Хяналт хэрэгжүүлэх газар үнэлгээ өгдөг. Төрийн захиргааны төв байгууллагууд, төрийн захиргааны байгууллагууд нь Засгийн газраас баталсан үнэлгээний аргачлалын дагуу индикаторууд дээр нь үнэлгээ хийж байгаа гэсэн үг. Эцэст нь Хяналт хэрэгжүүлэх газар үнэлгээ хийгээд энд хэлэлцүүлж байгаа юм. Таны хэлсэнчлэн нэг арга хэмжээг 90, юмуу 100 хувь гээд дүгнэчихсэн байвал энэ нь жилийн төлөвлөгөөнд тусгагдсан зорилтыг хангасан байдал юм. Түүнээс биш тэр ажлыг эцсийн үр дүнд хүргэчихсэн гэсэн үг биш. Дөрвөн жилийн төлөвлөгөөнд туссан ажил байлаа гэхэд 2024 онд тэрхүү ажлыг гүйцэтгэх ТЭЗҮ-г боловсруулахаар тусгасан бол түүнийгээ дүгнээд 100 хувь гэж үнэлж буй юм. Нийт дөрвөн жилд багтаан дуусгах тэрхүү ажлыг дуусгасан гэж ойлгож болохгүй. Тодруулбал, ямар зорилтот түвшинд хүрэх ёстой юм, тэр зорилтот түвшнийг хангасан байдлаар нь жил жилээр үнэлээд явж байгаа болохоос биш тэр барилга баригдаад, тэр цэцэрлэг ашиглалтад орсон гэсэн зорилтот түвшинд хүрсэн гэсэн үг огт биш. Тухайн зорилтот түвшинд хүрсэн эсэх дээр үнэлгээ хийж байгаа гэж ойлгож болно.

Авлигын төсөөллийн индекст эерэг өөрчлөлт гаргахын төлөө ажилласан.  “Трансперенси интернэйшнл” байгууллага өнгөрсөн хугацаанд бидэнд хэд хэдэн хууль тогтоомжид өөрчлөлт оруулах ёстой гэсэн шаардлагыг тавьсан. Энэ хүрээнд хаврын чуулганаар Төрийн өмчийн компанийн засаглал, ил тод байдлыг сайжруулах тухай хуулийг хэлэлцүүлэн батлуулна. Ингэснээр авлигын индекст эерэг нөлөө үзүүлнэ. Мөн Байгалийн нөөцийн ил тод байдлын хуулийг батлах шаардлагыг тавьж байгаа. Холбогдох хуулиуд УИХ-аар батлагдсанаар авлигын индекст томоохон өөрчлөлт гарна гэсэн хариулт өгсөн юм.

Монгол Улсын сайд, Хяналт, үнэлгээний Үндэсний хорооны дарга Э.Одбаяр, Монгол Улсад төлөвлөлт, төсөвлөлт, гүйцэтгэл, хяналт гэдэг асуудлыг нарийвчлан хэлэлцэж, хяналт үнэлгээний цогц системийг үйл ажиллагаандаа нэвтрүүлэхээр ажиллаж байна. Сайд нарын эрхлэх асуудлын хүрээн дэх дүрэм журмуудад нэмэлт, өөрчлөлт оруулах, шаардлагатай УИХ-д асуудлаа танилцуулах чиглэлээр ажиллаж байгаа гэлээ.

Эрчим хүчний яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Н.Тавинбэх, Эрчим хүчний салбарын эдийн засгийн үр ашгийг нэмэгдүүлэх хөтөлбөрийн хүрээнд бид эрчим хүчний тарифыг индексжүүлж зохистой түвшинд хүргэх арга хэмжээг хэрэгжүүлэхээр төсөвлөсөн. Одоо хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа хууль, эрх зүйн орчинд Эрчим хүчний зохицуулах хороо бүрэн эрхийнхээ хүрээнд эрчим хүчний үнэ тарифыг индексжүүлэх арга хэмжээг авсан. Тийм учраас бид биелэлтийг 100 хувь гэж дүгнэсэн хэмээн хариулсан юм.

Хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх тайланг үнэлсэн төрийн захиргааны байгууллагуудын хоорондын уялдаа муу, анхнаасаа ажлаа бодитой төлөвлөж чадаагүй, хэрэгжүүлэх арга хэмжээний зорилт, шалгуур үзүүлэлт нь тодорхойгүй байгаагаас үнэлгээ нь зөрүүтэй байна гэж үзэж байгаагаа илэрхийлж байлаа.

Хуралдааныг даргалан явуулсан Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дарга Ж.Бат-Эрдэнэ УИХ-ын гишүүдийн олонх Засгийн газрын үйл ажиллагааны тайланд өгсөн үнэлгээ бодитой бус гэсэн асуудал хөндөж буйг тодотгоод, Засгийн газрын гишүүд УИХ-ын гишүүдийн асуултад тодорхой хариулт өгч чадаагүйг сануулсан. Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газар шаардлагатай бол үнэлгээ хийх журам, холбогдох хуульд өөрчлөлт оруулах асуудлыг боловсруулж, танилцуулах нь зүйтэй гээд жил жилийн төлөвлөгөөний тайланг ийм байдлаар хэлэлцэх ёсгүйг онцлов.

Эцэст нь Монгол Улсыг 2021-2025 онд хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэл, Монгол Улсын Засгийн газрын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн 2024 оны гүйцэтгэлийн тайлан болон Монгол Улсын хөгжлийн 2024 оны төлөвлөгөөний гүйцэтгэлийн тайланг хэлэлцсэн талаарх хамтарсан байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг чуулганы нэгдсэн хуралдаанд танилцуулахаар тогтов хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.