Үзэл бодол
Монголын хуулиас гадуур Оюу Толгой төсөл
. . . “Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт үйл ажиллагаа явуулж байгаа гадна, дотны бүх л компани, аж ахуйн нэгжүүд Монгол Улсын хууль, дүрмийг мөрдөж ажиллах ёстой...”
Монгол улсын засгийн газар “Рио Тинто Интернэшнл Холдинг Лимитед” компаний хооронд Оюу толгойн зэс, алтны ордыг ашиглах хөрөнгө оруулалтын гэрээг 2009 онд байгуулжээ. Эрдэнэс Монгол ХХК-ын охин компани хэлбэрээр Эрдэнэс Оюу Толгой ХХК-ийг 2011 онд байгуулсан. Энэ компани Оюу Толгой ХХК-ын төрийн эзэмшлийн 34 хувийг төлөөлөн үйл ажиллагаа явуулж байна. Тус ордыг Рио Тинто компани 30 жил эзэмшинэ. Харин 20 жилээр 2 удаа сунгана.
Тус төслийн Техник Эдийн Засгийн Үндэслэлд тусгаснаар анхны хөрөнгө оруулалт 4.4 тэрбум доллар бөгөөд Монгол улс 2023 оноос хувь хүртэх байсан ч Дубайд талууд 2015 оны 12 дугаар сарын 14-ны өдөр хөрөнгө оруулалтын төлөвлөгөөг нэмж 11.4 тэрбум доллар болгосон. Ингэснээр бидний хувь хүртэх хугацааг 2041 он болгосон юм. Цаашдаа хөрөнгө оруулалт нэмэх тусам бидний хувь хүртэх хугацаа хойшилно.
Гэтэл гэрээ байгуулагдсанаас хойш маргаан дагуулсан Оюу толгой ХХК-н удирдлагууд болон Хөрөнгө оруулагч гэх тал Монгол талыг үл ойшоож өөрсдийн дураар үйл ажиллагаа явуулдаг нь хэд хэдэн баримтаас харагддаг.
Баримт 1: Монгол Улсын Засгийн газраас Оюу толгой ХХК-ний үйл ажиллагаанд шалгалт хийх ажлын хэсэг байгуулж, 2009-2012 оны үйл ажиллагаанд шалгалт хийж ажилласан байдаг. Тус ажлын хэсгийн шалгалтаар Оюу толгой ХХК-ний үйл ажиллагаанд ноцтой дутагдлууд оршиж байгаа нь баримт, материалаар нотлогдсон.
Жишээ нь:
1. Ажлын хэсгийн танилцуулгад Монгол улсын Үндсэн хууль, Төрийн албан ёсны хэлний тухай, Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай, Татварын тухай, Гаалийн тухай, Компаний тухай, Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай, Ашигт малтмалын тухай, Газрын хэвлийн тухай, Хуулийн этгээдийн улсын бүртгэлийн тухай хуулиуд болон НББОУС-ын холбогдох заалтуудыг зөрчсөн,
2. Хөрөнгө оруулалтын гэрээний зарим зүйл, заалтыг хэрэгжүүлээгүй,
3. Зардлыг давхардуулан тооцсон,
4. Хөрөнгө оруулагчийн зээлийн үлдэгдэл зөрүүтэй,
5. Хүүгийн тооцоолол алдаатай,
6. Өрийн бичиг үүссэн нөхцөл ойлгомжгүй,
7. Хөрөнгийн бүртгэл, ерөнхий журналын дүн зөрүүтэй,
8. Улсын бүртгэлд бүртгэлгүй Төлөөлөгчийн газраар дамжуулан зардал гаргасан,
9. Менежментийн төлбөр нэршлээг зардал гаргасан ч Менежментийн төлбөр гэдэг нь чухам юуг хэлж, ямар ойлголт болох нь тодорхойгүй,
10. Худалдан авсан бараа материалын үнэ зах зээлийн жишиг үнээс хэт өндөр,
11. Аккруэл өглөгийн дансанд бүртгэгдсэн ажил, үйлчилгээ тодорхойгүй,
12. Нягтлан бодох бүртгэлийн анхан шатны баримт бүрдүүлэлт хангалтгүй, засвартай, дутуу, гэрээ контракт байхгүй
зэргээс шалтгаалан нийт 1.8 тэрбум ам долларын зөрчил дутагдал илрүүлсэн талаар дурдсанаас харахад тус компани Монгол улсын хууль тогтоомжийг үйл ажиллагаандаа мөрддөггүй, түүний зүйл заалтыг хэрэгжүүлэх талаар авч үздэггүй, үл тоомсорлосон байдалтай ханддаг нь харагдаж байгаа юм.
Мөн Оюу толгой ХХК-ний зүгээс ажлын хэсгийн шалгалтыг бүрэн хэмжээгээр, чанартай явуулах нөхцөл бололцоогоор хангаж өгөөгүй, энэ чухал ажилд үл тоомсорлосон байдалтай хандсан нь шалгалтын танилцуулгаас харагддаг.
Баримт2: Төслийн анхны хөрөнгө оруулалт 4,4 тэрбум ам.доллар гэж тооцжээ. Гэтэл Засгийн газрын ажлын хэсэг Рио Тинто болон Оюу толгой ХХК-тай Монгол улсад оруулсан анхны хөрөнгө оруулалтад тооцогдох дүн 6.3 тэрбум ам.доллар байна гэж тэдэнтэй санал нэгдсэн мэт танилцуулгад тусгажээ.
Энэ дүн худлаа байх магадлалтай гэж хардлага төрүүлж буй гол баримт нь Монгол улсын гаалиар 2010-2012 оны хооронд орж ирсэн бараа, машин, тоног төхөөрөмжийн үнэ 1.5 их наяд төгрөг буюу 1.1 тэрбум ам.доллар, Оюу толгой ХХК-д Хятадын барилгын компанийн барьж ашиглалтад өгсөн нийт барилгын өртөг 1.1 тэрбум ам.доллар гэж засгийн газрын танилцуулгад дурдсанаас харахад Хөрөнгө оруулагч Оюу толгой төсөлд нийтдээ 2.2 тэрбум ам.долларын бодитой хөрөнгө оруулжээ гэж ойлгогдож байгаа юм. Үүнээс тус компанийг хөрөнгө оруулалтын дүнгээ зохиомлоор нэмж Монголын талыг алдагдалд оруулж байна гэж хардахаар байна.
Баримт3: Төсөлд оролцогч Айвенхоу Монголия ХХК 121.5 сая ам.долларын үнэтэй тоног төхөөрөмжийг Рио-Тинто Алкан ПТЕ ЛТД-д худалдсан. Гэтэл Рио-Тинто Алкан ПТЕ ЛТД энэ тоног төхөөрөмжийг Оюу толгой ХХК-д 195.4 сая ам.доллараар өөрийн хөрөнгийг өөрт нь 73.9 сая ам.доллар нэмж худалдсан байна. Үүнээс харахад Монгол улс уг төсөлд тавих санхүүгийн болон үйл ажиллагааны хяналт сулаас олж болох ашигаа алдаж байна гэж дүгнэж болохоор байна.
Баримт4: Люксембургийн хувь нийлүүлэгч 3.8 тэрбум ам.долларын зээл олгож, түүний хүү 289.4 сая ам.доллар нийт 4 тэрбум доллар болж байгаа нь уг чанартаа хувь нийлүүлэгч өөрөө өөртөө зээл өгсөн байдалтай ойлгогдож байгаа юм.
Бид энд Засгийн газрын ажлын хэсгийн тайлангаас дээрх дөрвөн баримтыг л иш татан харуулсан бөгөөд цаана нь зөрчил, дутагдал байж болзошгүй тодруулах, дахин шалгах шаардлагатай маш олон баримт байгааг цохон тэмдэглэе.
Уг асуудлыг олж харан Дубайн гэрээнд аудит хийсэн Монгол улсын Ерөнхий аудитор Д.Хүрэлбаатарыг ажлаас нь үндэслэлгүй зайлуулсан байдаг. Энэхүү ноцтой зөрчил дутагдалыг илрүүлэх гэсэн шударга нэгнийг Үндэстэн дамнасан корпораци Монголын улс төрчдийг хөлслөн замаасаа зайлуулсан байж болзошгүй гэж хардаж болохоор байна.
Д.Хүрэлбаатар аудиторын хэлсэнчлэн тус Оюу толгой төсөлд цогц аудитын шалгалт хийх эрхийг Төрийн Аудитын байгууллагад олгож, хяналтын тогтолцоог сайжруулж, хууль тогтоомж, журмыг мөрдүүлж зөрчил дутагдлыг арилгаж, ард түмний хяналтыг тогтоох нь зүйтэй юм.
Хэрэв ингэхгүй бол цаашдаа хөрөнгө оруулалт нэмэх тусам бидний хувь хүртэх хугацаа хойшилно. 2019 оны 11 дүгээр сарын байдлаар төрийн өмчийн 34 хувьд зээлийн болон хүүгийн төлбөр нийлээд 1.6 тэрбум ам.долларын өр ногдож байна.
Энэ мэт байдал үргэлжилсээр байвал Монгол Улс Оюу толгой төслөөс хэзээ ч ашиг олохгүй байх магадлалтай юм.Үзэл бодол
Л.Оюун-Эрдэнэ: “Эгийн голын УЦС” төслийг богино хугацаанд эхлүүлэхийн төлөө Засгийн газар ажиллана
Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Булган аймгийн Хутаг-Өндөр сумын Хантай багийн нутаг Эг, Сэлэнгийн бэлчирт байрлах “Эгийн голын усан цахилгаан станц” төслийн талбайд ажиллалаа.
Тус төсөл нь Засгийн газрын хэрэгжүүлэх 14 мега төслийн тавдугаарт эрэмбэлэгдсэн импортын эрчим хүчийг багасгах, Төвийн бүсийн өсөн нэмэгдэж буй эрчим хүчний хэрэглээг хангах чухал ач холбогдолтой төсөл юм.
Эрчим хүчний яам болон Монгол-Оросын хамтарсан экспертийн ажлын хэсгээс төслийн явц, цаашид анхаарах асуудлын талаар танилцууллаа. Уг төсөл Байгал нуурын биологийн олон янз байдал, дэлхий цэвэр усны нөөцөд сөрөг нөлөө үзүүлж магадгүй гэсэн шалтгаанаар олон жил гацсан.
“Дэлхийн өвийн хороо, ОУБХХ-ноос “Эгийн голын УЦС төслийг дангаар хэрэгжүүлэх нь Сэлэнгэ мөрөн, Байгал нуурын экосистемд мэдэгдэхүйц нөлөөлөл үзүүлэхгүй” болохыг тэмдэглэжээ. Гэхдээ төслийн байгаль орчин, нийгмийн нөлөөллийн үнэлгээг ЮНЕСКО-ийн аргачлал болон олон улсын стандартын дагуу боловсруулах чиглэл өгсөн байна.
Энэ хүрээнд 2025-2026 онд Эгийн голын УЦС-ын Сэлэнгэ мөрний сав газрын экосистемд үзүүлэх өөрчлөлтийг тодорхойлох судалгаа, байгаль орчин, нийгмийн нөлөөллийн үнэлгээ, УЦС-ын туслах боомт болон үндсэн ТЭЗҮ-ийн нэмэлт судалгаа хийж, төслийн бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэх бэлтгэл ажлыг хангана. Монгол-Оросын Экспертийн ажлын хэсэг 2026 оны эхний хагаст багтаан эцсийн дүгнэлт гаргахаар тохиролцжээ. Салбарын сайд нар төслийг хэрэгжүүлэхэд анхаарч байгаа бөгөөд судалгааны ажлуудад шаардлагатай санхүүжилтийг тухай бүр шийдвэрлэн ажиллахаа илэрхийлсэн юм.
Төслийн нөлөөллийн бүс дэх иргэд буюу Хантай, Баянгол багийн иргэд энэхүү төслийг ажил хэрэг болохыг 35 жил хүлээсэн, бүрэн дүүрэн дэмжиж байгаа, уг төслийг урагшлуулахын тулд төлөө ажиллаж Ерөнхий сайдад талархал илэрхийлээд, Засгийн газрын бодлого, шийдвэрийг дэмжихээ хэлж байлаа.
Мөн иргэд энэ уулзалтын үеэр өөрсдийн санаачилсан орон нутгийн хөгжлийг дэмжих, байгалийн аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх “Хантай” цогцолборын төслөө Ерөнхий сайд танилцууллаа.
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Хойд бүсийн анхдугаар зөвлөгөөнд оролцогчид санал нэгтэйгээр Эгийн голын УЦС төслийг бүс нутагтаа хэрэгтэй, нэн яаралтай хэрэгжүүлэх ажлын нэгдүгээрт эрэмбэлснийг дурдаад улс орны эдийн засагт ач холбогдолтой мега төслийг нэгдсэн ойлголтоор дэмжиж байгаа нутгийн иргэдэд талархал илэрхийлэв. Эгийн голын УЦС-ын төслийг богино хугацаанд эхлүүлэхийн төлөө Засгийн газар бүхий л хүчээ дайчлан ажиллана гэлээ.
Үзэл бодол
Я.Чулуунхүү: Эзэнгүй нохой, муурыг барьж, иргэдийн аюулгүй орчинд амьдрах орчныг бүрдүүлж байна
Нийслэлийн иргэдийн эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэх зорилгоор эзэнгүй нохой, муур, мал амьтныг барьж, асрамжлах газарт байрлуулах ажлыг дөрөвдүгээр сарын 24-28-ны өдрүүдэд зохион байгуулж байна. Энэ талаар УБЗАА-ны Захиргаа, санхүүгийн удирдлагын газрын дарга Н.Отгонбаяраас тодрууллаа.
Тэрбээр “2025 онд НЗДТГ болон Улаанбаатар хотын Захирагчийн ажлын албанд эзэнгүй нохой, мууртай холбоотой гомдол олноороо ирсэн. Тиймээс нийслэлийн Засаг даргын захирамжаар эзэнгүй нохой, муурыг эзэнжүүлэх, түр асрах байранд хүргэх, анхан шатны вакцин хийх, туулга өгөх, үржлийг хязгаарлах үйлчилгээ үзүүлж байна. Нохой, муур барих ажилд нийслэлийн зургаан дүүргийн онцгой, цагдаагийн албан хаагчид болон УБЗАА, нийслэлээс холбогдох албаныхан 1000 гаруй хүн ажиллаж байна. Энэ удаагийн байршил СХД-ийн 20 дугаар хорооноос эхэлж, Туулын бургаснаас хойш самнах ажиллагаа явуулж байна” гэлээ.
Сонгинохайрхан дүүргийн 20 дугаар хорооны Засаг дарга Я.Чулуунхүү “Нийслэлийн Засаг даргын захирамжаар нохой, муур барих, эзэнжүүлэх арга хэмжээ 20 дугаар хороонд хоёр дахь өдрөө үргэлжилж байна. Манай хороо гэр хороолол, байшин хороолол, үйлдвэрлэлийн бүс ихтэй. Үйлдвэрлэлийн бүсэд эзэнгүй нохой, муур олон байдаг. Бага насны хүүхдүүдийг хичээл сургуульдаа явахад айлгадаг. Тиймээс нохой, муур барих ажил иргэдийн аюулгүй орчинд амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэх чухал ач холбогдолтой” гэв.
Үзэл бодол
Ц.Төрхүү: Үсний сэв, хоолны тос, арьс ширний үйлдвэрийн хаягдлаас үүдэлтэй лагийн хэмжээ хэрээс хэтэрсэн
НИТХ-ын дарга А.Баяр, НИТХ-ын МАН-ын бүлгийн дарга Д.Ихбаяр, АН-ын бүлгийн дарга Т.Батцогт, Төлөөлөгч Б.Золзаяа, Э.Хулан, Э.Одонтуяа нар УСУГ-т ажиллалаа. Өдгөө 66 жилийн, 1900 гаруй ажилчинтай тус байгууллагын жаргал, зовлон нийслэлчүүдэд шууд хамаатай.
Ундны ус хангамж, ариутгах татуургын үйлчилгээ, Улаанбаатар хотын цэвэр, бохир усны шугам сүлжээний засвар үйлчилгээ, усны ухаалаг хэрэглээ, цэвэрлэх байгууламжийн хэвийн, найдвартай ажиллагаа, Улаанбаатар хотын ус хангамжийн сүлжээг хянах, удирдах зэрэг асуудлыг хариуцан шийдвэрлэдэг УСУГ-ын үйл ажиллагаа, тулгамдсан асуудал, ирээдүйн зорилтыг онцлон Ц.Төрхүү дарга мэдээлэл өгч, танилцууллаа.
Тэрбээр, “Үсний сэв, хоолны тос, арьс ширний үйлдвэрийн хаягдал, ахуйн болон аюултай хог хаягдлаас болж лагийн хэмжээ хэрээс хэтэрсэн. Энэ бол аюул. Манай тулгамдсан асуудал. Яагаад бэрхшээл вэ гэхээр, Улаанбаатарын хэмжээнд долоон цэвэрлэх байгууламж үйл ажиллагаа явуулж байна. Бид ганц Төв цэвэрлэх байгууламжийг л чухалчлаад яриад байдаг. Гэтэл эдгээр долоон байгууламж бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаад хоногтоо хамгийн ихдээ 200-аад мянган метр куб ус хүлээн авах чадалтай. Гэтэл өнөөдөр энэ ачаалал 3-4 дахин нэмэгдчихсэн. Тэр хэрээр лагийн хэмжээ ихсэж байна. Хоёрдугаарт, усны үнэ тариф, татаасын асуудлыг ярихгүй бол шинэ цэвэрлэх байгууламж ашиглалтад орлоо ч бид зардлаа даахгүй. Тиймээс ус хангамж, ариутгах татуургын үйлчилгээ, бусад асуудалд анхаарахгүйгээр нийслэлчүүдийн ус хангамж найдвартай боллоо гэж санаа амрах нөхцөл үүсэхгүй” гэв.
НИТХ-ын дарга А.Баяр “Цэнхэр алт болох ус шавхагддаг баялаг. Бодлогын хувьд шийвэрлэх, хамтран ажиллах, зайлшгүй олон нийтэд тулгамдсан асуудлаа танилцуулж ойлгуулах шаардлага байна. Тиймээс энэ ажлыг НИТХ-ын нийт Төлөөлөгчдөд танилцуулахаас гадна “Эх оронч сурагч” хөтөлбөрийн хүрээнд ЕБС-ийн сурагчдад усны үнэ цэн, ухаалаг хэрэглээг таниулах ажлыг хамтарч эхлүүлье” гэлээ.
