Бидэнтэй нэгдэх

Үзэл бодол

Тэнцвэргүй тулааны хамгаалалтгүй хамгаалагч

Огноо:

5 жил 2 сар.өмнө

,

/Хүний эрхийн төлөө тэмцэгч Бат-Өлзийн Нямжавын тухай хөрөг/

Нийслэлийн Баянзүрх дүүргийн 14-р хорооны 10 гаруй иргэд өнөөдөр зорьсон хүнтэйгээ уулзаж, бүдэг бүрхэг, эргэлзэж тээнгэлзсэн асуудлуудаа тодруулж авлаа. Төр өмчийнх нь газар дээр сургууль, цэцэрлэг барихаар  шийдсэн учраас тэд  газраа чөлөөлөх шаардлагатай болжээ. Гэтэл төрдөө итгэж газраа чөлөөлж өгснийхөө хариуд сууц ч үгүй, хашаа ч үгүй, мөнгө ч үгүй болж, нүүдлийн амьдралд шилжсэн айл өрх олон бий. Тиймээс л хаширсан иргэд хамгийн туршлагатай, найдвартай ТББ-ыг зорьж, зөвөлгөө авахаар ирсэн хэрэг.   

“Иргэдийн газрыг чөлөөлж авахдаа төр нэг ч иргэнийг ядууралд өртүүлэхгүй, орон байртай байх эрхийг нь зөрчихгүй байх үүрэгтэй. Ийм үүрэг хүлээж ОУ-ын гэрээ конвенцид Монгол Улс нэгдсэн байдаг. Иргэд өөрсдөө аль болох хэлэлцээ хийж, зөвшилцөх ёстой” гэх зэргээр асуудлыг хэрхэн тохиролцох, өргөдлөө хууль журмын дагуу шат дараатай хэрхэн гаргаж, хэнд хандах гээд нөхцөл байдлаа хамтаараа хуулийн дагуу шийдүүлэх арга замыг  “Газрын эзэн баян зүрх” нөхөрлөлийн тэргүүн Б.Нямжав тэдэнд нэг бүрчлэн зөвлөж зааварлав.

Гэтэл таван жилийн өмнө өмчийнхөө, эрхийнхээ төлөө ингэж эвлэлдэн нэгдэх нь байтугай газраа төрд, төрийн нэр барьсан компанид алдсан зарим нь ингэх л ёстой юм байх хэмээн төрж өссөн газраасаа нулимстай туугдаж, зарим нь асууж, сураглаж, өмчөө хамгаалсныхаа төлөө шүүх, цагдаагийн хаалга татсан түүх дуусаагүй. Дээр нь “үр хүүхэд, үндэстэй юутай чинь  тоглож чадна шүү” гэсэн дарамтанд ч нэг бус удаа өртөв. Энэ гашуун түүхийг “Газрын эзэд баян зүрх” нөхөрлөлийг үүсгэн байгуулсан гишүүдийн хамтаар Б.Нямжав ч биеэрээ амссан байдаг юм.

ТӨРИЙН АЛБАНААС ТАТГАЛЗАЖ, ТББ РУУ ШИЛЖИВ

2014 оны хавар “Автобус 3” компанийн тамгын газрын дарга Б.Нямжав дээр өөрийнх нь өссөн офицерүүдийн ордны хонхор хавийн хөрш айлуудын ах эгч нар “дүү минь яах вэ” гэсээр цөхөрсөн байдалтай ирлээ. “Цагаан хуаран консалтинг” компани нэг айлын м.кв газрыг 200 000 төгрөгөөр үнэлсэн хэрнээ буцаагаад орон сууцаа  нэг кв-ыг нь 10 дахин илүү үнээр тогтоож, ав гэж шахжээ. 0.07 га газартай айл нийслэлд ховор байдаг хойно тэдэнд дунджаар 30 м кв сууц л оногдож байв. Тиймээс айлууд 3-5 м кв талбайг нэмж олгож өгөхийг компаниас хүссэнийхээ хариуд “төрийн ажлыг санаатайгаар зогсоох гэж оролдсон” гэмтэн болж хувирчээ. Эцэг хүү хоёр шүүхэд дуудагдаж, таван иргэн нь өдөр бүр цагдаад дуудагдан, хүчний байгууллагын үүдэнд хадаатай өнжсөөр хоёр сар болж байлаа.

Б.Нямжав компанийнхаа хуульчаар шалгуулахад нэг иргэнд  хэрэг нээчихээд бусдыг нь хууль бусаар залхааж буй нь илчлэгдэв. Ийм байдлаар “Цагаан хуаран консалтинг” компани мөн нийслэлийн Баянзүрх дүүргийн 14-р хорооны гэр хорооллын иргэдийг дарамталж, 24 иргэнд гомдол гарган цагдаагийн газарт өгч, газрыг нь хүч түрэн салган авахаар зүтгэж байгаа нь ч тодорхой болов. Тус компани төрийн нэр барьж, хууль хүчний байгууллагаар айлган сүрдүүлсэн, цагдаа нар нь хуйвалдаж буйг олж мэдсэн Б.Нямжав асуудал юунд байгааг, өргөдлөө яаж бичихыг, хаана хандахыг иргэдэд нэг бүрчлэн зааж зөвлөв. Утсаар байнга ярьж, уулзаж, сүүлдээ ажлаа тараад гэрлүүгээ биш, тэдэн рүү яардаг боллоо.  Улмаар тэдний асуудлыг иргэнийхээ бус байгууллагын нэрийн өмнөөс өмгөөлж тавих нь илүү үр  дүнтэйг тооцож, 2014 оны 8 сард нь “Газрын эзэн баян зүрх”  нөхөрлөлөө Д.Гомбодорж, Б.Чимэддорж, Ч.Бадамсэрээжид, Н.Наранцогт нартай хамтран байгуулсан байдаг юм.

2015 оны 11 сарын өвлийн жавар орж буй тэр өглөө “Автобус 3” компанийнхаа даргын өрөөнд өргөдлөө барьж орсон эмэгтэй бол тамгын газрын дарга Б.Нямжав байсан юм. “Ажлаас чөлөөлж өгнө үү” гэсэн түүний өргөдөл гэрийнхнээс нь илүү ажлынханд нь санаанд оромгүй гэнэтийн, бас харамсмаар санагдсан гэдэг. Учир нь 30 дөнгөж гарсан бүсгүй энэ компанид тамгын газрын даргаар ирээд туршлага арвин, санаа дээгүүр ахмад ажилтнуудынх нь эс тоох харц, хатуухан үгэнд гомдолгүй автобус баазын хоцрогдлыг арилгаж, ажиллагсадынхаа амжиргааг ахиулахад эрс өөрчлөлт гаргаж чадсан гэж хамт олон нь үнэлдэг байсан юм.

Харин Б.Нямжавын санааг  орон байртай байх эрх нь зөрчигдөж, хэзээ мөдгүй ядууралд өртөж болзошгүй, компани, төр хоёрт шахагдсан Баянзүрх дүүргийн айлууд зовоож байлаа. Энэ тухай ярихдаа “Тухайн үед ажлаас гарахад манай гэрийнхэн дуртай байгаагүй. 1 100 000 -1 200 000 төгрөгийн цалинтай төрийн ажил ховор байсан цаг.  Ингээд хуулиудаа судалж, холбогдох бүх газарт асуудлуудаа хүргэж эхэллээ. Хохирсон иргэдтэй уулзахад төр тэдэнд хангалттай мэдээллийг  хэзээ ч өгөөгүй байсан. Хороо нь ирж та нарын амжиргааг хачин гоё  болгоно, ийм байшин барина. Дэмжиж байна уу гэж гар өргүүлээд, дараагийн байгуулагууд нь барилгын компани явуулж,  төлөвлөсөн зураг үзүүлж шахна. Хотын дарга нь өөрөө компанитай хамт ирж, тууз хайчилчхаад “Та нар одоо нүү” гэж хөөнө. Дахин төлөвлөлтөөс болж хичнээн айл, иргэн хаашаа нүүснийг, хүүхэд багачууд нь цэцэрлэг, сургуульд орж чадсан эсэх, тэдний амжиргаа нь өөрчлөгдсөн үү гэдгийг хэн ч анзаардаггүй.  Энэ бол төр хотын дахин төлөвлөлтийг зөвхөн байшин барих жижиг тойргоор харж, бартерийн харилцаагаар зохицуулж ирсний үр дагавар. Хот суурин газрыг дахин хөгжүүлэх хууль нь зөвхөн компаниудад бартерийн солилцоо хийхэд зориулагдсан” гэж байсан юм.
Үүнийг ул үндэс сууриар нь засч, өөрчлөх сэдэл тэмүүллийг төрд, олон нийтэд хүргэж, дахин төлөвлөлтөд хамрагдсан гэр хорооллынхны эрхийг хамгаалах нь “Газрын эзэд баян зүрх” нөхөрлөл, түүний тэргүүн Б.Нямжав хийгээд  үүсгэн байгуулагчдийн зорилго болов.

Анх Баянзүрх дүүргийн 13-р хорооны дахин төлөвлөлтөд орсон 150 гаруй хашааны 320 гаруй өрхийн эрхийг хамгаалж ажлаа эхэлсэн тэрээр сүүлийн зургаан жилд нийслэлийн 1000 гаруй иргэдэд хууль эрх зүйн зөвөлгөө өгч, зааж зөвлөөд байгаа юм. Үүний үр дүнд 10 гаруй ТББ байгуулагдаж, “Дахин төлөвлөлт-иргэний оролцоо” эвслийн дор нэгдээд буй.

“ТӨР ӨӨРӨӨ Ч ДАРАНГУЙЛАГЧ”

“Газрын эзэн баян зүрх” нөхөрлөл 2018 оноос өмнөх дөрвөн жилд төрийн байгууллага, албан тушаалтнуудад нийтдээ 46 албан тоот өгөхөд хоёрт нь л хариу авчээ. Газрын эзэд нь өөрсдөө хөрөнгө оруулагчаа санал болгож, орон сууцаа нийслэлийн төлөвлөлтийн дагуу бариулъя гэсэн тэдний саналд төр “Боломжгүй. Та нарт тийм эрх байхгүй” гэсэн ганц л хариу өгдөг байв. Тэдэнд өнгөрсөн 6 жилд  Нийслэлийн Засаг даргатай биечлэн уулзах хоёрхон удаагийн “ховор” боломж тохиосон гэдэг. Даанч төсөөлөөгүй, дэндүү гэж хэлэхэд багадахаар хариулт авснаа хүний эрхийн хамгаалагч бүсгүй ярьсан юм.  2015 оны уулзалтаар “Төрийн шалгаруулсан компани иргэдийн эрхийг ноцтой зөрчиж байгааг дуулгахад Засаг дарга “Иргэд та нар тэгж болохгүй, ингэж болохгүй” гэж зандарсаар үг сонсохгүй гарч одо. Удаад нь иргэдийг сонсох цаг дээр нийслэлийн  Засаг даргын орлогч  компанийн мэдээллийг сонсож сонсож “Ийм л байна иргэд ээ. Тэр хуулийн хэлтсийнхэн эднийг цагдаад өгөх ажлыг зохицуул, шалгуул” гэж загнаад сууж байсан гэдэг. Нэг үгээр иргэдийн өмчийн газар хэдийнэ төрөөр дамжиж хувийн компанид шилжчихсэн байв. Ийм хариултаас цуцаагүй Б.Нямжавыг нөхөрлөлийн гишүүдийнх хамт  “МАН-ын гар хөлүүд” хэмээн нэрлэж дам шалгажээ. “Даанч баримт олоогүй л дээ. Олохгүй юм чинь” гэж  Б.Нямжав ярихдаа  “төр өөрөө аймшигтай дарангуйлагч” хэмээн  гомдол дайсан нь ийм учиртай аж.   

Тэр  “Цагаан хуаран консалтинг” компанийн  “чам шиг шалдан хүүхнийг яаж ч чадна шүү. Үр хүүхдүүд, гэр бүлтэй чинь  ярина шүү” гэж  утсаар дарамтлахад ч төрд  гомдсон шигээ голдоо ортол гомдоогүй, айгаагүй нь илт байсан юм.

Бие тулгар, том гэдэстэй байхдаа тэр ажлаа зогсоосонгүй. Хүн бүрийн гомдол саналыг төвөгшөөлгүй сонсож, сэтгэлээсээ хандаж, гүйж харайж байсныг түүнтэй хамтран зүтгэгчдийн нэг  “Газрын эзэд баян зүрх” нөхөрлөлийн гишүүн Ч.Бадамсэрээжид дурссаныг  өгүүлэмгүй орхимгүй. Төрснийхөө дараа ч хүний эрхийн төлөө эрсдэлтэй ажлаа хийж, шантралгүй зүтгэж байсныг нь хараад дайчин бүсгүй юм аа гэж нөхөрлөлийнх нь ярьцгааж байлаа. 

Тэрээр сүүлийн хоёр жилд дахин төлөвлөлтөд тулгарсан асуудлаа хотын өнөөгийн удирдлагад танилцуулж, ойлгуулахыг хүссэнгүй. Иргэний эрх, орон байртай байх эрхийг хэнээс ч илүү ярьж, уриалдаг Засаг дарга Э.Бат-Үүлд тулгарсан асуудлаа  ойлгуулж шийдвэрлүүлэх гэж бүтэн дөрвөн жилийг, дараа нь Засаг дарга С.Батболдод мөн хоёр жилийг зарцуулжээ. “Одоо бидэнд ийм цаг зав, хөрөнгө алга. Харин дараагийн Засгийн газар, хотын удирдлагыг хүлээж байна” гэлээ.   

“ОРОХ ОРОНГҮЙ 7 ЖИЛ БОЛЖ БУЙ АЙЛУУД Ч ОЛОН”   

Б.Нямжав бид хоёрын ярилцлага ийн үргэлжлэв. 

- Таны 2014 оноос эрхийг нь хамгаалсан айлууд орон сууцандаа орж чадсан уу?

- Чадаагүй. Нэг ч айл нүүгээгүй.

- Хэрэв компанид газраа өгчихсөн бол орон сууцтай болох байсан юм биш үү?  

- Орон гэргүй, дэмий тэнэсэн 320 өрх айл л байх байсан болов уу...

- Юугаар батлах юм бэ?

- “Цагаан хуаран консалтинг” компани одоо ч гэсэн өмнөх төслөө дуусаагүй. Ганцхан блок барилгыг таван жил барьж байна. “Их өргөө” компанид газраа өгсөн 85 өрх айл долоон жил орох оронгүй явна. Э.Бат-Үүл дарга өөрөө очиж ам өгч байлаа. Мөн 12-р хороонд “Гранд лайна” талбай дээр 27 өрх айл, 14-р хороонд “Моннис консалтинг” компанийн 109 өрх айл, манай талбайн урд дах 12 айл газраа чөлөөлж өгөөд одоо хүртэл сууцандаа орж чадаагүй, нүүдэллэн амьдарч байна.

- Та нар ямар  арга хэлбэрээр тэмцэж байсан юм бэ?   

- Бид дарамталсан үг, өгүүлбэр бичиж, хүч хэрэглээгүй. Акц явуулж, шантааж хийж байсангүй. Төрд гомдол гаргадаг зарчим, журмын дагуу шат дамжлагаар нь явдаг байсан...

УНААЧ ХҮҮХДИЙН ЭМЧИЛГЭЭНИЙ ЗАРДЛЫГ АНХ УДАА УЯАЧААС ГАРГУУЛАВ

Тэр юу байгаагаа золиослон хүний эрхийн төлөө тэмцэхэд бэлэн байдгаа хүүхэд насны, оюутан цагийн хүмүүжил, боловсролтой холбох юм билээ. Оюутан ахуйдаа “Буянт үйлс” нийгэмлэгийн саажилттай хүүхдүүдэд туслах үйлсэд оролцож, монголчуудын гажигтай хэмээн ярьж, ойлгож ирсэн саажилттай хүүхдүүдэд тусладаг байв.  Ингэж л тэдний  авьяас чадвар, хүсэл мөрөөдлийг  мэдэрч,  бусадтай адилхан тэгш эрхтэй гэдгийг ойлгож авчээ.  МУИС-д  Буддын гүн ухааны ангид суралцахдаа эрдэмтэн багш нар, судар номын ач буянаар санаж сэдэж, хийж бүтээж байгаа үйл хэрэг хэр олон хүнд буян хүргэж чадахыг эргэцүүлж, хүн байхын утга учрыг ухаарч ойлгохыг хичээдэг байсан гэдэг. Сургууль төгсөөд 2005 онд Хүүхдийн төлөө үндэсний газарт мэргэжилтнээр ажилд орохдоо хурдан морь унаач хүүхдүүдийн эрхийг хамгаалах хүндхэн даалгавар авлаа.

Уяачид хорин тав ч хүрээгүй охины ярианд итгэж, үгэнд нь орно гэдэг юу л бол. Гэсэн ч ОУ-ын байгууллагын дэмжлэгээр улсын алдар цолтой зарим уяачидтай биечлэн уулзаж,  улсын наадмын комисст Хүүхдийн төлөө төвийн төлөөллөө оруулж чадав. 2006 оны хаврын уралдаанаар тархиндаа хүнд гэмтэл авсан хүүхдийн эмчилгээний зардлыг уяачаас нь авч  чадсан нь Монголд унаач хүүхдийн эрүүл мэндийн нөхөн төлбөрийг уяачаас гаргуулсан анхны тохиолдол боллоо. Үүний тулд Хүүхдийн төлөө төвийн мэргэжилтэн Б.Нямжав хүүхдийн эрхтэй холбоотой хууль эрх зүйн бүх заалтыг нэг бүрчлэн түүж бичиж цагдаа, прокурор, шүүх рүү явуулсан байгаа юм. Энэ ажлыг хийхэд Төв аймгийн Д.Бадамцэцэг даргатай хамт олон их дэм болсон хэмээн хамт олноор бахархаж байгаагаа уламжилсан юм.

ТЭР ТЭНЦВЭРГҮЙ ТУЛААНЫ ХАМГААЛАЛТГҮЙ ХАМГААЛАГЧ 

“Нөхөр бизнес эрхэлж, би төрийн албанд байхад манайх таван өрөө байранд, хүүхдүүд хувийн сургуульд гээд бид бийлэгжүү амьдарч байлаа. Харин одоо хэрэглээгээ танаж, байраа зарж, хүүхдүүдээ улсын сургуульд оруулж, арын албаа нөхөртөө даатгасан. Дөрвөн хүүхдийн хоёр маань жил дараалж гарсан, бага тул  хань маань  харна. Ганц хүний орлогоор амьдрахад уйлах үе бий бий. Гэхдээ бид өөрсдийгөө олсондоо баярладаг. Өмнөх амьдрал минь үргэлжилсэн бол би амбиц, мөнгө хоёрт дурлачхаад, иргэдээ харцаараа шилбүүрдэж, хүүхдүүдээ амттанаар тэтгэсэн төрийн түшмэл байхыг хэн мэдлээ” хэмээн хүний эрхийг хамгаалагч маань эргэцүүлэв.

Өнөөдөр бусдын төлөө гэсэн сэтгэл, сайн санааны үр Бат-өлзийгийн Нямжавыг хамгаалж буй. Тэр өөрөө ч уужуу ухаан, энэрэнгүй сэтгэлтэй монгол хүн бүрт ийм итгэл тээдэг нэгэн.  Харин хууль эрх зүйн талаасаа олон зуун айл өрх, мянга мянган иргэний эрхийг хамгаалж төр, компанитай хүч тэнцвэргүй тулаанд орж, тэдний “тушаа” нь болж яваа түүнд бамбай, хамгаалалт алга. Өнөөдөр ажил мэргэжлээсээ үл хамааран хэн ч хүний эрхийн хамгаалагч байх боломжтой. Тэд эрх мэдэл, байр сууриа буруугаар ашиглагчдыг зарлаж, булхайг нь илчилдэг. Гэвч үүнийхээ төлөө элдвээр доромжлуулахаас эхлээд амь насаа алдах нь ч бий.

Тийм ч учраас хүний эрхийг хамгаалагчийг хамгаалах хуультай болохыг НҮБ хийгээд, түүний тусгай элч Мишель Форест монголд ажиллах бүртээ баримт дурьдан зөвлөж сануулдаг. Гэвч Хүний эрхийн хамгаалагчийн тухай НҮБ-ын 1998 оны  тунхаглалд нэгдсэн Монгол улс өнөөдрийг хүртэл хуулиа баталсангүй. Манай улсад хүний эрхийг хамгаалагчийн анхны судалгааг 2014 онд эхэлж, 2016 онд иргэний нийгмийн байгууллагууд ажлын хэсэг байгуулж байсан гээд бодохоор хүний эрхийн төлөө хамгаалагчийг хамгаалахгүй байх ашиг сонирхол бий гэж хардахад хүргэнэ.

Шаардлагатай тохиолдолд хэдхэн цагийн дотор хууль санаачлан баталж чаддаг монголын парламентад хамгаалагчийг хамгаалах хуулийн бэлтгэлд өнгөрсөн зургаан жил цөөдсөн гэвэл дэгс. Багцаар нь, бүхлээр хэлэлцэн батлах холбогдох хуулийн төслийн сураг ч чимээ тасрав. Гэлээ гээд хүний эрхийн хамгаалагчид юунд цуцаж, шантарна гэж. Тэдний нэг нь иргэдийн орон байртай байх эрхийн төлөө тэмцэгч Бат-Өлзийн Нямжав бүсгүй. Түүнийг хүний төлөө хөлс нэхэлгүй, цаг наргүй ажилладаг, ур чадвар өндөр, мэдлэг мэргэжил сүрхий бүсгүй хэмээсэн Хүүхдийн төлөө төвд хамтран ажиллаж байсан, одоо ч хамтдаа зүтгэж буй Д.Хажидсүрэн гуайн  тодорхойлолтоор хөргөө өндөрлөе.

Чөлөөт сэтгүүлч Даваажавын  Даваадулам

Уншсан:2548
Дэлгэрэнгүй унших
АНХААРУУЛГА: УИХ-ын 2024 оны ээлжит сонгуулийн хуулийн холбогдох заалтын хүрээнд тус сайтын сэтгэгдэл хэсгийг түр хугацаанд хаасан болно.

Үзэл бодол

Л.Гантөмөр: МАН шүүмжлэл сонсож мэддэггүй юм байна

Огноо:

18 цаг 9 минут

,

Ардчилсан нам Засгийн газрын гэрээг удаа дараа зөрчсөн гэх асуудлаар АН-ын дарга Л.Гантөмөрөөс сэтгүүлчид 2026 оны зургаадугаар сарын 17-ны өдөр тайлбар авлаа. Тэрбээр "МАН шүүмжлэл сонсож мэддэггүй юм байна. Ч.Лодойсамбуу гишүүн шүүмжилснийг гэрээ зөрчиж байна гэж дүгнэж байгаа юм. Найман жил Монгол Улсыг унтуулсан.

Хэн нэгэн шүүмжилэхээр их адгадаг болсон. Ийм адгуу хүмүүстэй хамтарна гэдэг хэцүү. Шүүмжлэхгүйгээр Монголын төр явахгүй. Төрийн чих онгорхой байх ёстой. Ард түмнээ сонсдог байх ёстой. Тэр ард түмний дуу хоолой нь УИХ-ын гишүүд. МАН Бага хурлаараа гурван шалтгаанаар Ардчилсан намтай хамтрахгүй гэж ярьсан тухай би сонссон.
 
Нэгдүгээрт: АН ажил төрөлтэй болоод бэхжээд байна. Тиймээс АН-ыг бэхжүүлэхгүй байх нь МАН-д хэрэгтэй гэж ярьсан.
 
Хоёрдугаарт: АН-ын гишүүд элдвээр шүүмжлээд байна. Хамтарч байгаа тохиолдолд шүүмжлэл байж болохгүй гэж яриад байгаа юм.
 
Гуравдугаарт: Хуульзүйн яам болоод хяналтын функц АН-д байна. Дарханы Засаг дарга Б.Азжаргалаас авхуулаад бүгд баахан тендерийн хулгай хийчихсэн.

Түиймээс МАН-ынэнд тэндэх хулгай, луйврыг Хяналт, үнэлгээний Үндэсний хороо илрүүлээд байх юм байна.

Тиймээс энэ гурван үндэслэлээр АН-аас салах нь зүйтэй гэж гишүүд нь ярьсан байна лээ. Өөрөөр хэлбэл, МАН хяналтгүй засаглахыг хүсээд байгаа хэрэг” хэмээв.
Дэлгэрэнгүй унших

Үзэл бодол

Э.Батшугар: Хариуцлагатай иргэнээ урамшуулдаг олон улсын сайн жишгийг Монголдоо нэвтрүүлж байна

Огноо:

1 өдрийн өмнө

,

Иргэн зээлдэгчийн хувиар өөрийн зээлийн түүхээ хянан удирдах, санхүүгийн сахилга хариуцлагатай байх нөхцөлийг бүрдүүлэх хуулийг Улсын Их Хурал 2025 оны хаврын ээлжит чуулганы хугацаанд баталлаа. Улсын Их Хурлын гишүүн Э.Батшугарын санаачлан боловсруулж, өргөн мэдүүлснээр батлагдсан Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн талаар дараах тодруулгыг хийлээ.
-Улсын хэмжээнд өнөөдрийн байдлаар банк, санхүүгийн байгууллагатай зээлийн харилцаанд ороогүй насанд хүрсэн иргэн цөөн байгаа болов уу. Таны санаачлан, батлуулсан дээрх хуулийн өөрчлөлт иргэдийн энэ төрлийн харилцаанд ямар нөлөө үзүүлэх вэ?
-Хамгийн эхэнд Зээлийн мэдээллийн сангийн “хар жагсаалт”-д нэг бүртгэгдчихвэл зургаан жил данслагддаг байдлыг халж байгааг тодотгож хэлмээр байна. Хүний амьдрал баялаг, зээл, зарим төрлийн төлбөрийг барагдуулахын зуур цаг хугацаа алдах гэх мэт бэрхшээлээс үүдэн доголдох тохиолдол гардаг даа. Тэгээд аль болох шуурхай шийдээд, зохицуулаад төлсөн ч “хар жагсаалт”-ад бичигдчихаж байгаа юм. Тэр мэдээлэл зургаан жил хадгалагдаж, Та хариуцлагагүй зээлдэгч болчихдог, энэ мэдээлэл зургаан жил Таны санхүүгийн харилцаанд нөлөөлнө. Үүнийг би хувьдаа “санхүүгийн ял” гэж тодорхойлоод байгаа.


Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль хэрэгжээд эхлэхээр дээрх шиг нөхцөл буюу нэг удаагийн доголдлоос нь үүдсэн зургаан жилийн санхүүгийн ял оноодог байдлыг халж, эсрэгээрээ онооны системд шилжих юм. Иргэн зээлийн харилцаандаа хариуцлагатай хандаад, тухай бүр нь төлбөрөө зохих ёсоор нь төлдөг бол оноо нь нэмэгдээд яваад байна. Оноо нь өндөр байхын хэрээр санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллага, банк барьцаа хөрөнгийн шаардлагыг бууруулах, зээлийн хүү бага байх гэх зэргээр иргэнд илүү таатай нөхцөл, үйлчилгээ өгнө. Оноо нь тухайн иргэний биет бус санхүүгийн хөрөнгө болно.  Жишээлбэл, зээл авахад хамгийн түрүүн барьцаа хөрөнгө шаарддаг. Тэгвэл энэ эрх зүйн өөрчлөлтөөр оноо нь барьцаа хөрөнгө болж болохоор нөхцөл бүрдэж байна. Аливаа банк, санхүүгийн байгууллага хариуцлагатай харилцагч буюу өндөр оноотой иргэнд үйлчилгээ үзүүлэхдээ нөхцөлөө хөнгөвчлөх, шуурхай үйлчлэх боломжтой болно. Нэгэнт хариуцлагатай төлбөрөө төлөөд явдаг харилцагч учраас аль болох асуудлыг шуурхай шийдээд явах сонирхол байна шүү дээ. 
Тэгэхээр иргэн оноогоо өндөр болгох эсэхээ бас тооцож болж байна. Хариуцлагатай иргэнээ нэг ёсондоо урамшуулж байгаа гэж харж болох юм.


Баримт сөхөөд харвал малчны зээл, ипотекийн зээл, тэтгэврийн зээл нь хамгийн эрсдэлгүй, чанартай зээлүүд байдаг. Зээлдэгчид нь маш хариуцлагатай гэсэн үг. Хариуцлага алдахад нь “ял оноож” байгаа юм чинь, хариуцлагатай байсных нь төлөө хөнгөвчилсөн нөхцөлтэй, бага хүүтэй зээлийг шуурхай олгох зэргээр урамшуулж болно биз дээ. Үүний нөлөөгөөр зээлийн хүү ч буурах боломжтой, онооны системд шилжсэнээр суурь нөхцөл бүрдэж байгаа гэж харж байна. Тухайлбал, төслийг боловсруулах үед 28 улсын жишээг судалсан, зээлийн хүү нь 2-4 нэгж хувиар буурсан байдаг юм билээ. Америк 1989 онд, Солонгос, Энэтхэг  2000 оны эхээр, Вьетнам саяхан онооны системд шилжсэн. Ийнхүү шилжснээс хойш 2-3 жилийн дараа зээлийн хүү буурсан байна билээ.
Энгийнээр ойлгоход банк, санхүүгийн байгууллага харилцагчаа хялбархан тодорхойлдог учраас хариуцлагатай, найдвартай харилцагчдаа хугацаа урт, хүү бага, барьцаа хөрөнгө шаардахгүйгээр зохих ёсны зээл олгох гэх зэрэг сайн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг шуурхай үзүүлдэг болно.
Латин Америкийн улс орнууд онооны системд шилжихээс өмнө ажлын 10 хоног буюу хагас сар зээл шийдвэрлэдэг байснаа онооны систем рүү шилжсэнээр ердөө  ажлын 8 цагт зээл шийддэг болсон байгаа юм. Цаашилбал, сайн харилцагчид бүтээгдэхүүн, үйчилгээгээ хүргэхийн тулд банк, санхүүгийн байгууллага дунд өрсөлдөөн бий болдог. Одоо бол банк, санхүүгийн байгууллага тус бүр харилцагчийн мэдээллээ хадгалж, тус бүрдээ сан бүрдүүлдэг, үүнийгээ хуваалцдаггүй. Та банкаа, санхүүгийн харилцагчаа солихоор бол нөгөө талдаа шинэ хэрэглэгч болно, хүлээж авч байгаа тал Таны санхүүгийн түүхийг мэдэхгүй учраас “эрсдэлтэй” гэж үздэг. Шинэ систем үйлчлээд эхлэхээр иргэний оноо бүх нөхцөлийг илэрхийлэх учраас ямар ч банк, санхүүгийн байгууллагад очсон зөвхөн өөрт тохирхох бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ авдаг болно. Банк, санхүүгийн байгууллагууд өрсөлдөөд эхлэхээр санхүүгийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ сайжрах нь ойлгомжтой. Хөгжсөн улс орнуудын боловсронгуй болсон, туршигдсан сайн туршлагыг Монголд нэвтрүүлж байгаа гэж ойлгож болно.


-Хууль хэзээнээс хэрэгжих эхлэх вэ?
-Улсын Их Хурал 5 дугаар сарын 16-ны өдөр Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийг баталсан. Ердийн журмаар гэхээр “Төрийн мэдээлэл” сэтгүүлд хэвлэгдээд ажлын 10 хоногийн дараа хэрэгжиж эхлэхээр тооцож үзвэл энэ оны 6 дугаар сарын 26-ны өдрөөс хэрэгжих юм байна.
-Тэгвэл зээлийн "муу түүх" иргэний санхүүгийн харилцаанд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй гэсэн үг үү?
-Хүний зээлийн мэдээллийг таван жил хадгалдаг олон улсын жишгийг хуульд тусгасан. Иргэн, төрийн болон хувийн өмчит хуулийн этгээдийн хооронд зээл, төлбөртэй холбогдон үүсэх мөнгөн төлбөрийн мэдээллийг агуулдаг “Зээлийн мэдээллийн сан” зөвхөн зээлийн "муу түүх"-буюу сөрөг мэдээллийг хадгалдаг байсныг өөрчилж байгаа хэрэг. Тус санд зээлдэгчийн сайн, муу бүх мэдээллийг таван жил хадгална. Юу сайжрах вэ гэхээр өмнө нь хугацаа алдаад ч болохнээ зээлээ төлсөн байхад л “хар жагсаалт”-ад ороод, тэр нь санхүүгийн харилцаанд нь зургаан жил сөрөг нөлөө үзүүлдэг байсныг халж байгаа юм. Одоо бол иргэн, зээлдэгч үүргээ хугацаандаа гүйцэтгэхгүй бол оноо буурна, харин нөхөөд төлчихвөл оноо нь өснө. Зээлийн мэдээллийн сангийн мэдээлэл нь амьд, хөдөлгөөнтэй, бодит болно.
Дээрх хуультай хамт тухайн иргэн буюу зээлдэгчээс шалтгаалахгүйгээр орлогод нь доголдол үүсвэл уян хатан хандах агуулга бүхий Улсын Их Хурлын тогтоол батлагдсан. Үер усны аюул учирч болно, цар тахлыг бид даваад гарлаа, тухайн иргэн аргагүй болоод эмнэлэгт хэвтээд, бизнес нь явахгүй зогсож ч болно. Амьдрал баян юм чинь янз бүрийн нөхцөл үүсэж, учирч, тохиох болохоор аль болох уян хатан байж, санхүүгийн харилцаа үүсгэгч талууд зохицож байх нь зүйтэй гэж хууль санаачлагчийн хувиар үзсэн. Гэхдээ татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс зээлдэг Хөгжлийн банк ч юм уу, Засгийн газрын тусгай сангаас авсан зээлийн харилцаанд энэ уян хатан нөхцөл үйлчлэхгүй байх ёстойг бас тогтоолд тусгасан. Татвар төлөгчдийн мөнгийг зээлж байгаа бол илүү хариуцлагатай, тооцоотой хандах ёстой гэсэн агуулгаар дээрх нөхцөлийг тодотгосон.
-Зээлийн харилцаанд иргэн янз бүрээр оролцдог. Шууд зээлэхээс гадна батлан даагчаар орсон байхад үндсэн зээлдэгч хариуцлага алдсан нь батлан даагчийн оноонд нөлөөлөх үү?
-Зээлийн батлан даалттай холбоотой харилцааг өөр хуулиар зохицуулна. Товчхондоо, Зээдийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулиар хүн санхүүгийн орчинд үнэ цэнээ өөрөө тогтоодог болж байгаа хэрэг. Хариуцлагатай байвал оноо өндөр байна. Оноо нь тухайн хүний талаар олон зүйлийг илэрхийлэх учраас биет бус санхүүгийн хөрөнгө болчихно. Өндөр оноотой бол банк, санхүүгийн салбарт Таны үнэ цэн өсөж, илүү таатай үйлчилгээ, сайн бүтээгдэхүүнийг тохирсон өртгөөр авах нөхцөл нь бүрдэнэ. Тиймээс оноогоо өндөр байлгах эсэхээ иргэн, зээлдэгч өөрөө удирдана. Ийм учраас зээл, төлбөрөө цаг хугацаандаа төлөөд байхад эрмэлзэл тухайн хүнд төрдөг байх нь л дээ.
-Улсын Их Хурлын даргын дэвшүүлсэн “Гурван төгөлдөршил” бодлогын хүрээнд хуулиас давсан журмуудыг цэгцлэх зорилт тавьсан. Тэгвэл Таны санаачлан, батлуулсан хуулийн дагуу Монголбанк журам батлах үүрэг хүлээж байна?
-Одоогийн байдлаар зээлийн мэдээллийн үйлчилгээ үзүүлэх тусгай зөвшөөрөлтэй хоёр компани байна. Эдгээр компани олон улсын жишиг платформ буюу онооны зам оруулаад ирчихсэн. Суурь нь байна, эрх зүйн орчин бүрдлээ. Одоо дүрмээ тохирох ёстой. Иймд Монголбанк холбогдох журам гаргах үүрэг хүлээж байгаа. Гэхдээ бүх талыг оролцуулж, хэлэлцүүлэг хийсний үндсэн дээр талуудын эрх ашгийг хангасан, манай нөхцөлд хамгийн оновчтой зохицуулалт гаргах ёстой гэдэг байр суурьтай байна. Монголбанк ч энэ шаардлагыг хангах бүрэн чадамжтай гэж харж байна. Бид шинэ зүйл зохиогоогүй, бусад улс орон удаан хугацаанд туршиж, сайжруулж ирсэн сайн жишгийг л Монголдоо нэвтрүүлэх ажил шүү дээ. Иргэн санхүүгийн сахилга баттай болно, системийн хэмжээнд чанаргүй зээл буурна гээд үр дүнг нь бүгд хүртэх ач холбогдолтой.

 
Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газар
Дэлгэрэнгүй унших

Үзэл бодол

Х.Ганхуяг: Татварын багц хуулийн шинэчлэл нь бизнес эрхлэгчдийг дэмжин, өрхийн орлогыг нэмэгдүүлж, хамгаалж, баталгаажуулахад чиглэж байна

Огноо:

9 өдрийн өмнө

,

Татварын багц хуулийн хэрэгжилттэй танилцаж санал, дүгнэлт гаргах, шаардлагатай бол холбогдох хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий  ажлын хэсгийн ахлагч, УИХ-ын гишүүн Х.Ганхуягаас татварын багц хуулийн шинэчлэлийн талаар тодрууллаа.

-Татварын багц хуулийн шинэчлэлийн онцлогийг танилцуулахгүй юу?

-УИХ-ын даргын захирамжаар байгуулагдсан манай ажлын хэсэг УИХ-ын Төсвийн байнгын хороо, Сангийн яам, Татварын ерөнхий газартай хамтран татварын багц хуулийн шинэчлэлийн талаар олон удаагийн хэлэлцүүлэг зохион байгуулсан. Нийтдээ 180 гаруй удаагийн хэлэлцүүлэгт  200 гаруй мянган иргэн, аж ахуйн нэгжийн төлөөлөл оролцож татварын багц хуулийн шинэчлэлийг хэрхэн хийх талаарх саналаа ирүүлсэн. Татварын ерөнхий хууль, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль болон Хүн амын орлогын албан татварын тухай хууль, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулиудад өөрчлөлт оруулах талаар иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийн саналыг ажлын хэсгийн санал, дүгнэлтийн хамт Сангийн яаманд хүргүүлсэн.

Татварын багц хуулийн шинэчлэлийн хүрээнд хувь хүний орлогын албан татварыг бууруулах, нийгмийн аль хэсэгт нь татварын хөнгөлөлтийг илүүтэй үзүүлэх талаар тодорхой тусгах, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хамрагдалтыг нэмэгдүүлэх талаар зохих өөрчлөлт оруулж, татварын уян хатан тогтолцоог бүрдүүлэхийг чухалчиллаа. Өнөөдрийн байдлаар  нэмэгдсэн өртгийн албан татварт нийгмийн салбарын 70 хувь нь хамрагдаж байна. Энэхүү албан татвараас чөлөөлөгддөг хөдөө аж ахуйн салбарыг нэмэгдсэн өртгийн албан татварт хамруулдаг болгох эрх зүйн тогтолцоог бий болгох, иргэдийн сарын 500 мянган төгрөг хүртэлх худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-ыг 100 хувиар, 800 мянган төгрөг хүртэлх худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-ыг 50 хувиар, үүнээс давсан хэсэгт 20 хувиар тус тус хөнгөлж буцаан олгох зэрэг заалтуудыг тусгалаа.

-Аж ахуйн нэгжүүдэд татварын ямар хөнгөлөлт үзүүлэхээр төсөлд тусч байна вэ?

-Аж ахуйн нэгжийн албан татварын тухай хуульд өөрчлөлт оруулж, жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдийг дэмжихэд чиглүүлэв. Аж ахуйн нэгжүүдийг татвараа төлөөгүй бол дансыг нь бүхэлд нь хаачихдаг байдлыг өөрчлөх нь зүйтэй гэж үзсэн. Тухайн аж ахуйн нэгжид тодорхой хугацаа өгч татвараа нөхөн төлөх боломжийг бүрдүүлэх ёстой. Мөн  зарим нэг төрлийн татвар эргээд иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийг өрөнд оруулдаг. Жишээ нь гаалиар дөнгөж бараа бүтээгдэхүүн нь орж ирэнгүүт олон төрлийн татвар ногдуулдаг хатуу тогтолцоо байсан. Тэгвэл тухайн бараа, бүтээгдэхүүнийг борлуулсны дараа буюу үр ашиг нь буй болсон цагт татвар ногдуулах нь зөв юм. Эдгээр татварын хөнгөлөлтийг буй болгосноор төсөвт ойролцоогоор 4-4.5 их наяд төгрөгийн дарамт учирна. Өөрөөр хэлбэл, улсын төсөвт орж ирдэг байсан 4-4.5 их наяд төгрөгийг эргээд хувийн хэвшил рүү шилжүүлж байна гэсэн үг. Татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлтөөр бизнес эрхлэгчдийг дэмжиж, ингэснээр  иргэдийн худалдан авах чадвар сайжирч, эдийн засгийн эргэлт нэмэгдэнэ.   Үндсэндээ бол  татварын багц хуулийн шинэчлэлийн зорилго нь   бизнес эрхлэгчдийг дэмжихээс гадна өрхийн орлогыг нэмэгдүүлэх, хамгаалах, баталгаажуулахад чиглэж байна гэсэн үг.

УИХ-ын Хэвлэл мэдээллийн газар

 

Дэлгэрэнгүй унших

Санал болгох